Neidio i'r cynnwys

Llyfr llafar

Oddi ar Wicipedia
Llyfr llafar
Enghraifft o'r canlynolbook distribution format, dosbarth llenyddol, ffurf llenyddiaeth, digital media format, audio content genre Edit this on Wikidata
Mathllyfr, audio work, spoken word recording Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae llyfr llafar[1] (hefyd llyfr sain) yn recordiad sain o destun llyfr.[2] Dyma recordiad darllen o'r testun. Fe'i bwriadwyd yn wreiddiol ar gyfer y deillion a'r rhannol ddall. Roedd y recordiad llafar ar gael mewn ysgolion, llyfrgelloedd cyhoeddus ac, i raddau llai, mewn siopau cerddoriaeth. Mae'r cysyniad nawr yn boblogaidd i wrando ar apiau ar ffôn clyfar.

Fformatau

[golygu | golygu cod]

Recordiwyd y llyfrau sain cyntaf ar recordiau gramoffon. Yn ddiweddarach, dechreuodd recordiadau o destunau llafar gael eu recordio ar gryno ddisgiau, casetiau a fformatau digidol cludadwy MP3 (mp3), Windows Media Audio (wma), Advance Audio Coding (acc), neu eu llwytho i lawr a'u gwerthu ynghyd â dyfais chwarae.

Defnyddio

[golygu | golygu cod]
Esiampl o stiwtio recordio o'r math ddefnyddir i recordio llyfr llafar

I ddechrau, bwriadwyd y llyfr llafar ar gyfer pobl ddall nad oeddent yn gallu darllen Braille. Enw'r rhaglen oedd "Prosiect Llyfrau i Oedolion Deillion" a chyhoeddwyd y llyfr llafar cyntaf ym 1932. Yn ddiweddarach, dechreuon nhw ddysgu plant i ddarllen a chynyddu eu dealltwriaeth darllen. Mae llyfrau sain yn cadw'r ffurf lafar o adrodd straeon, adrodd, effeithiau sain, ac mae caffael geirfa newydd yn ychwanegu at y profiad darllen. Un o fanteision llyfr llafar yw y gall gwrandawyr ddilyn ymlaen yn y rhifyn printiedig o'r llyfr wrth iddynt wrando, gan ddysgu'r ynganiad cywir neu gywiro geiriau a ddysgwyd yn anghywir. Daeth y dull hwn i ddefnydd yn bennaf wrth ddysgu ieithoedd tramor.

Heddiw fe'i defnyddir mewn sbectrwm eang iawn. Mae eu fformat yn caniatáu i wrandawyr amldasg. Mae'n dod yn boblogaidd iawn ymhlith oedolion i wrando ar straeon wrth yrru yn y car, ar drafnidiaeth gyhoeddus, yn ystod ymarfer corff neu fel ymlacio cyn mynd i'r gwely. Fodd bynnag, dylid pwysleisio nad oes gan wrando o'r fath swyddogaeth ddysgu mwyach. Canfu'r arolwg mai oedran cyfartalog merched sy'n gwrando ar lyfrau sain yw 45 a dynion 47.[3]

Hanes

[golygu | golygu cod]
Capsiwn, "The phonograph at home reading out a novel" o'r Daily Graphic (Efrog Newydd), 2 Ebrill 1878. Llai na blwyddyn wedi dyfeisio'r ffonograff, darluniau'r llun yma ddyfodol posib. Serch hynny, bu recordio nofelau'n anymarferol i'r ffonograff nes yr 1930au

Yn hanes y llyfr sain mae tri cham:[4]

  • Record finyl (1930au);
  • Recordio casét sain (ar ôl y rhyfel);
  • Recordiad digidol (yn gyntaf ar CD sain , yna yn MP3

Yn ôl rhai, y llyfr sain cyntaf un fyddai What a Young Boy Ough to Know, cyfres o silindrau ffonograff gan Sylvanus Stall yn seiliedig ar ei werthwr gorau ym 1897 o'r un enw.[5]

Yn y gorffennol, defnyddid adrodd straeon llafar, baledi a barddoniaeth i ledaenu gwybodaeth, felly gellid dweud bod dechreuadau’r llyfr llafar wedi’u creu hyd yn oed cyn i lyfrau gael eu hargraffu. Ym 1877, dyfeisiodd Thomas Edison y gramoffon, a thrwy hynny osod y sylfaen ar gyfer cofnodi dehongliadau lleisiol o lenyddiaeth. Fel y crybwyllwyd eisoes, yn 1931, dechreuodd Cyngres yr Unol Daleithiau weithredu'r rhaglen llyfr llafar. Cyhoeddwyd y llyfrau sain cyntaf y flwyddyn ganlynol. Ym 1933, dechreuodd JP Harrington gofnodi traddodiadau llafar Cenhedloedd Brodorol America ar gofnodion alwminiwm gan ddefnyddio gramoffon wedi'i bweru gan fatri car.[6]

Gyda datblygiad casetiau recordio cludadwy, daeth y rhain yn boblogaidd iawn. Tua 1960, daeth llyfrgelloedd yn ffynhonnell o lyfrau sain oedd ar gael am ddim ar recordiau finyl a chasetiau. Ym 1986, ffurfiwyd cymdeithas o chwe chyhoeddwr, 'The Audio Publisher Association', gyda'r nod o godi ymwybyddiaeth defnyddwyr o recordiadau sain. Yn ddiweddarach, ym 1996, sefydlon nhw'r Audie Awards ar gyfer llyfrau sain. Dros amser, maent yn symud o gasetiau i fformatau mwy newydd, CDs. Gyda dyfodiad y Rhyngrwyd, fformatau sain cywasgedig newydd, a chyfryngau cludadwy, mae llyfrau sain wedi dod yn fwy poblogaidd.

Llyfrau Llafar yn y Gymraeg

[golygu | golygu cod]
Llyfr Blasu gan Manon Steffan Ros sydd hefyd ar gael fel llyfr llafar[7]

Mae hanes llyfrau llafar Cymraeg yn mynd yn ôl cyn-belled ag 1963 pan ddechreuodd Cymdeithas Deillion Gogledd Cymru recordio llyfrau Cymraeg ar gyfer eu cymuned.[8] Y llyfrau cyntaf i gael eu recordio oedd William Jones ac O law i Law gan T. Rowland Hughes, a Cysgod y Cryman gan Islwyn Ffowc Elis.[9] Gellid ystyried hefyd recordiadau o lenyddiaeth neu farddoniaeth yn fath cynnar o lyfr sain hefyd. Roedd record hir Fuoch chi 'rioed yn morio yn 1973 gan Dafydd Iwan ac Edward Morus Jones, er enghraifft, yn cynnwys naratif yn ogystal â chanu hwiangerddi i blant bach.[10]

Dechreuwyd creu llyfrau llafar neu recordiadau o ddarlleniadau o waith print arall yn 1979 yng Nghaerfyrddin dan ofal ac ysbrydoliaeth Rhian Evans, llyfrgellydd yng Ngholeg Y Drindod. Sefydlwyd rhwydwaith Llyfrau Llafar Cymru (Talking Books Wales) yn 1991 gan adeiladu ar dri gwasanaeth yng Nghaerfyrddn oedd wedi bod yn cyd-redeg ers degawdau: Llyfrau Llafar (er 1979), Papur Llafar Y Dellion (1976), a Radio Glangwili (1972). Drwy gydol yr amser fe gefnogwyd y Llyfrau Llafar gan Gymdeithasau i’r Deillion. Bron i’r hen gynllun fynd i’r gwellt ond daeth Llywodraeth Cymru. Ceir amrywiaeth o lyfrau Cymraeg gan gynnwys llyfrau plant, nofelau i oedolion, hanes, coginio, bywgraffiadau ac yn y blaen.[11] Ceir hefyd wasanaeth debyg gan Gymdeithas Deillion Gogledd Cymru lle bydd gwirfoddolwyr yn recordio darlleniadau o lyfrau Cymraeg.[12]

Yn ogystal â gwasanaeth Llyfrau Llafar Cymru mae cyhoeddwyr annibynnol fel Gwasg y Lolfa hefyd yn creu fersiynau llafar o'u llyfrau ac yn eu gwerthu ar-lein.[13]

Ceir llyfrau yn y Gymraeg o wahanol ddiddordebau a hefyd yn y Saesneg o ddiddordeb Cymreig, megis hanes Cymru a dysgu'r iaith Gymraeg.[14]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ "Llyfrau Llafar Cymru". Gwefan Llyfrau Llafar Cymru. Cyrchwyd 24 Ebrill 2023.
  2. ↑ "llyfr llafar in English". glosbe.com. Cyrchwyd 24 Ebrill 2023.
  3. ↑ "arhivska kopija" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2016-04-11. Cyrchwyd 2011-05-15.
  4. ↑ Matthew Rubery, The Untold Story of the Talking Book, Harvard University Press, 2017.
  5. ↑ "Masturbational INSANITY". Cyrchwyd 26 Ebrill 2022. Unknown parameter |url-archive= ignored (help)
  6. ↑ [ http://www.audiopub.org/LinkedFiles/APA_Fact_Sheet.pdf Archifwyd 2016-04-11 yn y Peiriant Wayback]
  7. ↑ "Llyfrau Llafar". Gwefan Gwasg y Lolfa. Cyrchwyd 24 Ebrill 2023.
  8. ↑ "Gwasanaethau a Chefnogaeth". Gwefan Cymdeithas Deillion Gogledd Cymru. Cyrchwyd 27 Ebrill 2023.
  9. ↑ "Hanes". Gwefan Cymdeithas Deillion Gogledd Cymru. Cyrchwyd 27 Ebrill 2023.
  10. ↑ "Fuoch chi 'rioed yn morio". Gwefan Disgos (Sain – SAIN 1005D). Cyrchwyd 24 Ebrill 2023.
  11. ↑ "Hanes". Gwefan Llyfrau Llafar Cymru. Cyrchwyd 24 Ebrill 2023.
  12. ↑ "Llyfrau Llafar i Oedolion". Gwefan Cymdeithas Deillion Gogledd Cymru. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-04-24. Cyrchwyd 24 Ebrill 2023.
  13. ↑ "llyfrau llafar". Gwefan Gwasg y Lolfa. Cyrchwyd 24 Ebrill 2023.
  14. ↑ "Welsh Audio Books Celtic Languages". Gwefan Amazon. Cyrchwyd 24 Ebrill 2023.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Eginyn erthygl sydd uchod am lyfr. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Llyfr_llafar&oldid=12559442"