Neidio i'r cynnwys

Humphrey Gilbert

Oddi ar Wicipedia
Humphrey Gilbert
Ganwyd1539 Edit this on Wikidata
Dyfnaint Edit this on Wikidata
Bu farw9 Medi 1583 Edit this on Wikidata
DinasyddiaethTeyrnas Lloegr Edit this on Wikidata
Alma mater
Galwedigaethfforiwr, gwleidydd Edit this on Wikidata
SwyddAelod o Senedd 1571, Aelod o Senedd 1572-83 Edit this on Wikidata
TadOtho Gilbert Edit this on Wikidata
MamKatherine Champernowne Edit this on Wikidata
llofnod

Fforiwr, milwr a morwr o Sais oedd Syr Humphrey Gilbert (tua 15399 Medi 1583) sy'n enwog am ei ran yn y chwilfa am Dramwyfa'r Gogledd Orllewin. Er iddo lwyddo i gipio Newfoundland am Deyrnas Lloegr, methiant llwyr oedd ei ymdrechion i sefydlu'r wladfa Seisnig barhaol gyntaf yng Ngogledd America.

Teulu, addysg a milwra

[golygu | golygu cod]

Ganwyd yn Greenway, Dyfnaint, i deulu cefnog.[1] Roedd yn hanner brawd, o'r un fam, i Syr Walter Raleigh ac yn gefnder i Syr Richard Grenville. Astudiodd fordwyo a gwyddor filwrol ym Mhrifysgol Rhydychen cyn iddo ymuno â gosgordd y Dywysoges Elisabeth, yr hon a ddaeth yn Frenhines Lloegr yn 1558. Aeth yn filwr gyda byddin yr Iarll Warwick i gynorthwyo'r Hiwgenotiaid yn Rhyfeloedd Crefydd Ffrainc. Tra'r oedd Gilbert mewn garsiwn yn Le Havre (1562–1563), fe'i anafwyd yn ystod y gwarchae.

Gwladychu Iwerddon

[golygu | golygu cod]

Ysgrifennodd draethawd yn 1566 i ddadlau dros fordeithiau i chwilio am Dramwyfa'r Gogledd Orllewin. Gwrthodwyd y cynnig gan y Frenhines Elisabeth, ac anfonodd hi Gilbert i Iwerddon i ostegu gwrthryfel yn y cyfnod 1567–70. Cynlluniodd Gilbert i wladychu talaith Munster a'i throi'n Brotestannaidd. Cafodd ei urddo'n farchog yn 1570.

Rhyfel yn erbyn Sbaen

[golygu | golygu cod]

Yn 1572, arweiniodd Gilbert 1,500 o filwyr Seisnig yng Ngwrthryfel yr Iseldiroedd yn erbyn Sbaen.

Fforio Gogledd America

[golygu | golygu cod]

Yn 1577, cyflwynodd gynllun i'r Frenhines i gipio llongau pysgota Sbaen, Portiwgal, a Ffrainc yn nyfroedd Newfoundland yn ogystal â meddiannu'r trefedigaethau Sbaenaidd Santo Domingo a Chiwba yn y Caribî a rhagodi llongau trysor ar eu ffordd yn ôl i Sbaen. Gwrthodwyd ei gynnig unwaith eto, er i'r Frenhines roddi siarter iddo yn 1578 i wladychu tiroedd yn y Byd Newydd nad oedd wedi eu hawlio'n barod gan wledydd Ewropeaidd eraill. Aeth Gilbert ar fordaith i Ogledd America, ond methiant a fu oherwydd ei arweinyddiaeth wael, ac erbyn tymor y gwanwyn 1579 roedd yr holl longau wedi dychwelyd i Loegr neu droi at fôr-ladrad.

Diwedd ei oes

[golygu | golygu cod]

Yn 1579, llwyddodd Gilbert i atal gwrthryfel arall yn Iwerddon. Aeth ar fordaith arall i Ogledd America yn 1583, gan gipio Newfoundland yn enw'r Frenhines. Ar ei ffordd yn ôl i Loegr, chwalwyd ei long mewn storm yng Nghefnfor yr Iwerydd, ger yr Azores.[2]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. (Saesneg) "Sir Humphrey Gilbert", Encyclopedia of World Biography (Gale, 2004). Adalwyd ar Encyclopedia.com ar 12 Chwefror 2019.
  2. (Saesneg) Sir Humphrey Gilbert. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 12 Chwefror 2019.

Darllen pellach

[golygu | golygu cod]
  • Nathan J. Probasco, Sir Humphrey Gilbert and the Elizabethan Expedition: Preparing for a Voyage (Cham: Palgrave Macmillan, 2020).