Gwyddeleg

Gwyddeleg
Gaeilge
Siaredir yn	Gweriniaeth Iwerddon (1.77 miliwn); Y Deyrnas Unedig (95,000); America (18,000); Yr Undeb Ewropeaidd (iaith swyddogol yr Undeb Ewropeaidd)
Rhanbarth	Gaeltachtaí, ond siaredir ar draws Iwerddon gyfan
Cyfanswm siaradwyr	391,470 rhugl neu siaradwyr brodorol (1983); Yn ôl Cyfrifiad 2011 mae 1.77 miliwn o bobl (3 oed a throsodd) yn y Weriniaeth yn gallu siarad Gwyddeleg;
Teulu ieithyddol	Indo-Ewropeaidd Celteg Celteg Ynysig Goedeleg Gwyddeleg; ; ; ;
System ysgrifennu	Lladin (Amrywiad ar yr Wyddeleg)
Statws swyddogol
Iaith swyddogol yn	Gweriniaeth Iwerddon ; Yr Undeb Ewropeaidd
Iaith leiafrifol gydnabyddedig yn	Y Deyrnas Unedig -Gogledd Iwerddon
Rheoleiddir gan	Foras na Gaeilge
Codau ieithoedd
ISO 639-1	ga
ISO 639-2	gle
ISO 639-3	gle
Wylfa Ieithoedd	–

Darlleniad Gyddeleg

Mae Gwyddeleg (Gaeilge) yn iaith Geltaidd. Mae tua 1,800,000 o bobl yn Iwerddon yn siarad Gwyddeleg i raddau: 1,656,790 yng Ngweriniaeth Iwerddon (cyfrifiad 2006) a 167,487 yng Ngogledd Iwerddon (cyfrifiad 2001).

Hanes

Datblygodd yr Wyddeleg o'r iaith Geltaidd hynafol a elwir yn Oedeleg (arferir yr enw 'Celteg Q' yn ogystal; rhan o 'Gelteg P' oedd Brythoneg, rhagflaenydd y Gymraeg). Gaeleg a Manaweg ydyw'r ieithoedd Goedelaidd eraill. Maent yn fwy tebyg i'w gilydd nag ydyw'r Gymraeg i'r Gernyweg a'r Llydaweg. Bu ymfudo rhwng Iwerddon a gorllewin yr Alban am ganrifoedd, ac mae traddodiad llenyddol yr Wyddeleg a'r Aeleg yn deillio o'r traddodiad Hen Wyddeleg ac orgraff y ddwy iaith yn rhannu nodweddion cyffredin. Fel yn achos y Gymraeg mae'n arfer rhannu hanes yr iaith yn dri chyfnod, sef Gwyddeleg Diweddar, Gwyddeleg Canol a Hen Wyddeleg.

Sefyllfa heddiw

Mae'r Wyddeleg wedi cilio fel iaith gymunedol naturiol llawer mwy na'r Gymraeg, ond mae gan yr ardaloedd lle mae Gwyddeleg yn dal yn iaith lafar gymunedol gydnabyddiaeth swyddogol. Nifer o ardaloedd bach gwledig ydynt, wedi'u gwasgaru ar draws saith sir, a elwir gyda'i gilydd yn ardaloedd y Gaeltacht.

Blwyddyn	Nifer y siaradwyr Gwyddeleg	Canran y siaradwyr Gwyddeleg
1861	1,077,087	24.5
1871	804,547	19.8
1881	924,781	23.9
1891	664,387	19.2
1901	619,710	19.2
1911	553,717	17.6
1926	543,511	18.3
1926	540,802	19.3
1936	666,601	23.7
1946	588,725	21.2
1961	716,420	27.2
1971	789,429	28.3
1981	1,018,413	31.6
1986	1,042,701	31.1
1991	1,095,830	32.5
1996	1,430,205	41.1
2002	1,570,894	41.9
2006	1,656,790	40.8
2011	1,774,437	40.6