Coetan Arthur/Cromlech Cefnamwlch
 Y gromlech ar ddiwrnod heulog o aeaf. | |
| Math | carnedd gellog, safle archeolegol cynhanesyddol  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.879198°N 4.632026°W |
| Cod OS | SH22973456 |
 | |
| Statws treftadaeth | heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | CN002 |
Cromlech o'r Oes Neolithig sy'n sefyll hanner ffordd i fyny llethr gogleddol Mynydd Cefnamwlch, Tudweiliog, Llŷn, Gwynedd, yw Coetan Arthur. Fe'i hadnabyddir hefyd yn ôl yr enw Cromlech Cefnamwlch. I'w chyrraedd bydd gofyn trafeulio ar hyd y B4417 o gyfeiriad Llangwnnadl neu Dudweiliog a throi oddi arni ym Meudy Bigin/Bigyn ble mae'r lôn yn fforchio ac yn ymuno â Lôn Trigwm i gyfeiriad Sarn Mellteyrn. Tua 200m ar hyd Lôn Trigwm mae adwy i un o gaeau Cefnamwlch ar y dde ac fe welwch arwydd pren yn dynodi'r ffordd i fyny lethr Mynydd Cefnamwlch a thuag at y gromlech. Bydd y gromlech i'w gweld yn glir o'ch blaen. Noder er nad yw graddfa'r esgyniad yn sylweddol, gall gerdded i fyny'r cae tuag at y gromlech fod yn ddipyn o brawf i bobl nad ydynt yn arfer cerdded llethrau! Noder hefyd fod y gromlech o fewn cae amaethyddol ac yn aml bydd gwartheg yn pori yno a bydd y tir yn fwdlyd yn ystod tywydd garw.
Mae'r gromlech ei hun wedi ei hamgylchynu gan ffens fodern haearn i'w hamddiffyn ond mae carreg fawr wen wrth ei hochr lle mae posib eistedd a mwynhau'r gromlech a'r olygfa tua'r gogledd. Ar ddiwrnod clir mae posib gweld yn bell heibio Garn Fadryn, yr Eifl a mynyddoedd Eryri a thua Ynys Môn.
Hanes a chwedlau yng nghlwm â'r gromlech
[golygu | golygu cod]Yn ôl pob tebyg, defnyddiwyd yr heneb hon gan y Celtiaid ar gyfer defodau crefyddol ac i gladdu neu gofio am y meirw.
Wrth gwrs does dim tystiolaeth gennym bellach o phwy a pham yr adeiladwyd y gromlech yma ar lethr gwelltog Mynydd Cefnamwlch gan yr hendeidiau cynnar, ond mae gennym chwedlau sy'n ein clymu ni i'r adeilad hynafol cyntefig unig yma:
"Coetan Arthur – Dywed traddodiad i Arthur luchio'r Penllech, y 'goeten', o ben Garn Fadrun i Fynydd Cefnamwlch a bod ei wraig wedi cario'r tair carreg yno yn ei barclod a'u gosod ar eu pennau i ddal y garreg fawr."[1]
Ac yna mae esboniad arall ar gael yn llyfr W. Arvon Roberts, Lloffion Llŷn:
"Yn ôl yr hanes, cludwyd y cerrig wyth milltir i ffwrdd o Fynyddoedd yr Eifl, ac mae traddodiad bod un o'r brenhinoedd Cymreig wedi ei gladdu oddi tanynt." [2]
Yna, mae ychydig mwy o wybodaeth am strwythur gwreiddiol y gromlech (yn wyrthiol!) ar gael:
"The main feature is a large rectangular capstone, with flat underside and ridged top, carried on the supporters. The S.W. side of the chamber may originally have been dosed by a fourth supporter, now prostrate, and dry walling of which a fragment remains. A large rectangular slab some 6 ft N. of the tomb may have been the capstone of another chamber." [3]
|
Llefydd eraill o ddiddordeb lleol
[golygu | golygu cod]- Mynydd Cefnamwlch
- Tudweiliog
- Sarn Mellteyrn
- Garn Fadryn
- Penllech
- Llangwnnadl
- Porth Ysgaden
- Porth Cychod
- Porth Cesyg
- Porth Gwylan
- Porth Ychain
- Traeth Towyn
- Traeth Penllech
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Gruffydd, Elfed (1998), Cyfres Broydd Cymru, Llyn, Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch, pp. 18, ISBN 0863814921
- ↑ Roberts, W. Arvon (2009), Lloffion Llŷn, Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch, pp. 85, ISBN 9781845272388
- ↑ (1689) Chambered Tomb, Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru, Haf 2010, http://crwydro.co.uk/edern/penllech/cromlechi-chambered-tombs/1689-chambered-tomb