Ardudwy
 | |
| Math | cwmwd  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Dunoding, Teyrnas Gwynedd |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.803°N 4.04°W |
 | |
Ardal hanesyddol yng Ngwynedd yw Ardudwy, a fu'n un o hen gantrefi teyrnas Gwynedd ac efallai'n fân-deyrnas annibynnol cyn hynny.
Hanes a thraddodiadau
[golygu | golygu cod]Fel cantref canoloesol, daeth yn un o ddau gwmwd cantref Dunoding, gydag Eifionydd. Pan greuwyd yr hen siroedd yn 1284 cafodd ei gynnwys yn Sir Feirionnydd.[1] Yn y 14g collwyd ardal Nanmor i Sir Gaernarfon. Roedd Ardudwy yn ymestyn o'r Traeth Mawr yn y gogledd i Afon Mawddach yn y de. Ffiniai â chwmwd Eifionydd yn Dunoding ei hun, Arfon, a Nant Conwy yn Arllechwedd yn y gogledd. Yn y dwyrain rhannai ffin â chantref Penllyn ac yn y de â chwmwd Thal-y-bont yng nghantref Meirionnydd.[2]
Mae'n bosibl fod Ardudwy yn 'wlad' (teyrnas) annibynnol yn y Gymru gynnar. Túath yw'r gair Gwyddeleg sy'n cyfateb i 'wlad' / 'teyrnas' yn Gymraeg Canol; ei wraidd yw tud, 'gwlad, pobl'. Dyna a geir yn yr enw Ardudwy (ar + tud + -wy) a meddylir fod yr enw yn dynodi'r llwyth a fu'n byw yn yr ardal.[2]
Yn ddiweddarach cafodd Ardudwy ei rannu'n ddau gwmwd, gydag Afon Artro fel ffin rhyngddynt, sef Ardudwy Uwch Artro ac Ardudwy Is Artro (eto'n rhan o gantref Dunoding).[2]
Tir gwyllt a mynyddig yw Ardudwy, gyda mynyddoedd y Rhinogydd yn asgwrn cefn iddo. Roedd hen ffordd yn cysylltu Tomen y Mur a'r arfordir gan redeg trwy fwlch Drws Ardudwy. Eithriad yw'r gwastadeddau ar hyd yr arfordir lle ceir yr unig drefi o bwys heddiw. Er na fu erioed yn ardal gyfoethog mae'n llawn hanes a hynafiaethau. Yn Harlech yn Ardudwy mae llys Bendigeidfran yn Ail Gainc y Mabinogi. Ystumgwern, Is Artro, oedd maerdref y cwmwd.
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ John Edward Lloyd, A History of Wales (1911).
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Geraint Bowen (gol.), Atlas Meironnydd (Y Bala, 1975).
Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]- Adnabod Ardudwy Archifwyd 2010-02-03 yn y Peiriant Wayback