Deddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542

Oddi ar Wicipedia
Deddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542
Enghraifft o'r canlynoldeddf Llywodraeth Lloegr Edit this on Wikidata
Dyddiad cyhoeddi1536 Edit this on Wikidata
Statws hawlfraintparth cyhoeddus Edit this on Wikidata
GwladwriaethTeyrnas Lloegr Edit this on Wikidata
Hanes Cymru
Cynhanes
Oes y Celtiaid
Oesoedd Canol
Cyfnod modern cynnar
Cyfnod modern
Teyrnasoedd
Pwnc
Rhestr digwyddiadau
Iaith
Crefydd, mytholeg a symbolau
Llenyddwyr yn ôl cyfnod
Llenyddiaeth yn ôl cyfnod
Arweinwyr Cymru
Deddfau pwysig
Hanesyddiaeth

WiciBrosiect Cymru

Roedd Deddfau Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542, (neu Deddfau Uno, sy'n derm camarweiniol[1])yn ddwy ddeddf a basiwyd yn San Steffan i "gorffori" Cymru'n wleidyddol â theyrnas Lloegr yngyd â'i "huno a'i chysylltu" â hi, ac i ddileu'r iaith Gymraeg. Saesneg o hyn ymlaen oedd iaith swyddogol y gyfraith a gweinyddiaeth. Defnyddiwyd y term 'Deddfau Uno' gan y barnwr Syr John Alun Pugh, mewn darlith a draddodwyd yn ystod Ysgol Haf Plaid Genedlaethol Cymru 1936.[2]

Cefndir[golygu | golygu cod]

Ar ôl i Harri VIII wneud ei hun yn bennaeth Eglwys Lloegr ym 1534, gwelwyd Cymru fel broblem bosibl a oedd yn cynnwys dynion uchelgeisiol a oedd yn anhapus a'i hanfantais ethnig ac yn rhwystredig gyda chymhlethdodau cyfreithiol. Bu Cymru hefyd yn dir glanio i Harri Tudur ac yn agos at Iwerddon Gatholig. Prif weinyddwr coron Lloegr, Thomas Cromwell, a anogodd y Deddfau yn 1536 a 1542-43 i wneud Cymru yn rhan o Loegr. Nodir fod Cymru'n barod wedi'i gorchfygu ac yna'i hatodi gan Loegr yn dilyn concwest Edward I, dan Statud Rhuddlan yn 1284.[3]

Gweithred y deddfau[golygu | golygu cod]

Diddymwyd Y Mers ac ehangwyd Tywysogaeth Cymru dros Gymru cyfan. Dilewyd y Gyfraith Cymreig. Disgrifiwyd Cymru fel "Tywysogaeth, Gwlad neu Diriogaeth" a ffirfiwyd ffin â Lloegr. Caniatawyd i Gymry ddal swydd gyhoeddus ond gyda â'r gofyniad i allu siarad Saesneg a gwnaed Saesneg yn iaith y llysoedd yn ogystal a system a farnwriaid "Sesiwn Fawr Cymru". Cadarnhawyd statws yr iaith Saesneg trwy wneud hyn. Rhannwyd y Mers yn siroedd newydd a'u ychwanegu at siroedd Pura Wallia a grewyd ar ôl y concwest.[3]

Ymateb[golygu | golygu cod]

Yn ôl yr awdur Walter Davies mewn traethawd eisteddfodol yn 1791, pasiwyd y ddedf gan Harri VIII mewn ymateb i gwyn gan y Cymry nad oedd gennynt yr un hawliau a'r Saeson.[4] Yn ôl yr hanesydd gyfoes Martin Johnes, roedd yr uchelwyr Cymreig yn croesawu ennill hwaliau newydd a therfyn y system apartheid a fodolodd tan y pwynt hwn ond mae'n anhebygol y fyddai'r werin yn ymwybodol o'r newid.[3]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig (2008), t.284
  2. ↑ Y Ddeddf Uno, 1536: Y Cefndir a'r Canlyniadau, gol. W. Ambrose Bebb (Caernarfon: Plaid Genedlaethol Cymru, 1937), t.35
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Johnes, Martin (2019-08-25). Wales: England's Colony (yn Saesneg). Parthian Books. tt. 65–69. ISBN 978-1-912681-56-3.
  4. ↑ Davies, Walter (1791). Rhyddid: traethawd a ennillodd ariandlws Cymdeithas y Gwyneddigion ar ei thestun i eisteddfod Llanelwy B.A. M, DCC, XC. Gan Walter Davies. 1791. Internet Archive. tt. 65–73.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Deddfau%27r_Cyfreithiau_yng_Nghymru_1536_a_1542&oldid=12637794"