Hanes milwrol Cymru

Hanes milwrol Cymru.

Cyfnod y Rhufeiniaid a chynt[golygu | golygu cod]

Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.

Y cyfnod ôl-Rufeinig a'r Oesoedd Canol Cynnar[golygu | golygu cod]

400–650 OC[golygu | golygu cod]

Datblygodd hunaniaeth genedlaethol y Cymry i wrthsefyll gwladychiad yr Eingl-Sacsoniaid ym Mhrydain Geltaidd. Mae'n debyg fod y gair "Cymry", a darddir o'r gair Lladin-Gelteg combrogi (cymdeithion), yn wreiddiol yn enw ar ddosbarth o filwyr elît, marchfilwyr yn bennaf.^[1] Yn y 5g roedd rhai byddinoedd lleol yn parhau ar draws Prydain o'r oes Rufeinig-Geltaidd. Roedd y mwyafrif helaeth ohonynt yn droedfilwyr. Yng Nghymru a de-orllewin Lloegr, roedd y mwyafrif o luoedd y llwythau Celtaidd hefyd yn droedfilwyr. Roedd y marchfilwyr yn marchogaeth ceffylau bychain neu ferlod mawr, ac yn ymladd gyda gwaywffon a phicell mewn modd debycach i farchfilwyr ysgarmes cynnar y Rhufeiniaid yn hytrach na'r cataffractau diweddar.^[2]

650–1067[golygu | golygu cod]

Datblygodd byddinoedd lleol yr Eingl-Sacsoniaid ger y ffin rhwng Cymru a Lloegr i wrthsefyll cyrchoedd gan ysbeilwyr o Gymru.^[3] Datblygodd system y cantref yng Nghymru a Chernyw. Rhannodd Cymru yn 100 o ardaloedd ffermio, a phob un yn darparu tua 100 o frwydrwyr.^[4]

Oes y Tywysogion a'r Oesoedd Canol Diweddar[golygu | golygu cod]

1067 - Y Normaniaid yn cyrraedd ffin Cymru ac yn dechrau codi cestyll a chipio tir.
1090 - Y Normaniaid yn dechrau goresgyn de a gorllewin y wlad.
1118 - Gruffudd ap Cynan yn ehangu Teyrnas Gwynedd.
1137-70 - Owain Gwynedd yn teyrnasu yn y gogledd.
1165 - Harri II o Loegr yn arwain cyrch mawr ar Gymru ond yn cael ei drechu gan y Cymry dan Owain Gwynedd.
1170-97 - Yr Arglwydd Rhys yn teyrnasu yn y de.
1196-1240 - Teyrnasiad Llywelyn Fawr (Llywelyn ap Iorwerth), Tywysog Cymru, yng Ngwynedd.
1216 - Cynhadledd fawr o'r Cymry yn Aberdyfi yn cydnabod Llywelyn Fawr yn Dywysog ar Gymru.
1218 - Cytundeb Caerwrangon a'r brenin Harri III o Loegr yn cydnabod safle Llywelyn.
1240-46 - Teyrnasiad Dafydd ap Llywelyn. Gwynedd yn colli tir sylweddol yn 1240-1, ond yn ennill y tir yn ôl achos ymgyrch milwrol Dafydd yn 1244-5.
1246-82 - Teyrnasiad Llywelyn Ein Llyw Olaf (Llywelyn ap Gruffudd), Tywysog Cymru.
1258 - Llywelyn ap Gruffudd yn arglwydd ar Wynedd a Phowys ac yn mabwysiadu'r teitl 'Tywysog Cymru'.
1267 - Coron Lloegr yn cydnabod Llywelyn ap Gruffudd yn Dywysog Cymru gyda Cytundeb Trefaldwyn.
1276-77 - Rhyfel Annibyniaeth Cyntaf Cymru.
1282-83 - Ail Ryfel Annibyniaeth Cymru. Lladd Llywelyn ap Gruffudd a dal a dienyddio ei frawd Dafydd ap Gruffudd, Tywysog Cymru. Eryri dan warchae am naw mis gan y Saeson. Meddiannu Cymru gan Edward I o Loegr. Edward yn gorchymyn codi cylch o gestyll o amgylch y wlad, e.e. Castell Caernarfon a Castell Conwy.
1287-1288 - Gwrthryfel Cymreig dan arweiniad Rhys ap Maredudd yn y de.
1294-1295 - Gwrthryfel Cymreig dan arweiniad Madog ap Llywelyn ac eraill, yn y de a'r gogledd.
1301 - Cyhoeddi Edward, mab 17 oed Edward I, yn Dywysog Cymru yng nghastell Caernarfon.
1314 - Gwrthryfel byrhoedlog ym Morgannwg.
1316 - Gwrthryfel Llywelyn Bren yn y De.
1369-1377 - Y Cymry yn disgwyl gweld Owain Lawgoch yn dod o Ffrainc, fel y Mab Darogan hir-ddisgwyliedig, i ryddhau'r wlad o afael y Saeson.
1400 - Cychwyn gwrthryfel Owain Glyndŵr.
1401 - Brwydr Hyddgen; mae Glyn Dŵr yn ennill mwy o gefnogwyr.
1405 - y Cytundeb Tridarn rhwng Owain Glyndŵr a'i gynghreiriad Henry Percy, Iarll 1af Northumberland ac Edmund Mortimer.
1409 - Castell Harlech yn syrthio i'r Saeson.
c.1415 - Diflannu Owain Glyndŵr.
1461 - Brwydr Mortimer's Cross gyda nifer o Gymry yn cymryd rhan ond plaid yr Iorciaid yn ennill y dydd.
1485 - Harri Tudur yn glanio yn Aberdaugleddau ac yn recriwtio Cymry ; trechu Rhisiart III o Loegr ganddo ym Mrwydr Bosworth
1498 - Gwrthryfel ym Meirionnydd.

Yr 16eg ganrif a'r 17eg ganrif[golygu | golygu cod]

1641 : Dechrau Rhyfel Cartref Lloegr, fydd yn para hyd 1660
1644 : Y brenin Siarl I o Loegr yn caslgu milwyr yng Nghymru
1648 : Cipio Castell Penfro gan luoedd y Senedd; diwedd y rhyfel cartref cyntaf; yr ail ryfel yn dechrau; Brwydr San Ffagan; Cromwell yng Nghymru
1649 : Dienyddio'r brenin Siarl I; arglwyddiaeth Oliver Cromwell

Y 18fed ganrif a'r 19eg ganrif[golygu | golygu cod]

1797: Glaniad y Ffrancod yn Abergwaun.

Yr 20fed ganrif a'r 21ain ganrif[golygu | golygu cod]

Prif: Y Rhyfel Byd Cyntaf yng Nghymru a Yr Ail Ryfel Byd yng Nghymru

Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

↑ David Nicolle. Medieval Warfare Source Book Volume I: Warfare in Western Christendom (Llundain, Arms and Armour Press, 1995), t. 25.
↑ Nicolle, Medieval Warfare (1995), t. 29.
↑ Nicolle, Medieval Warfare (1995), t. 60.
↑ Nicolle, Medieval Warfare (1995), t. 61.

Darllen pellach[golygu | golygu cod]

J. D. Davies. Britannia's Dragon: A Naval History of Wales (The History Press, 2013).
Sean Davies. War and Society in Medieval Wales, 633-1283: Welsh Military Institutions (Gwasg Prifysgol Cymru, 2014).

[1] David Nicolle. Medieval Warfare Source Book Volume I: Warfare in Western Christendom (Llundain, Arms and Armour Press, 1995), t. 25.

[2] Nicolle, Medieval Warfare (1995), t. 29.

[3] Nicolle, Medieval Warfare (1995), t. 60.

[4] Nicolle, Medieval Warfare (1995), t. 61.

[1]

[2]

[3]

[4]