Cornchwiglen De America

Cornchwiglen De America; Vanellus chiliensis ,
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Chordata
Dosbarth:	Aves
Urdd:	Charadriiformes
Teulu:	Charadriidae
Genws:	Vanellus[*]
Rhywogaeth:	Vanellus chilensis
Enw deuenwol
	Vanellus chilensis;
	Dosbarthiad y rhywogaeth

Mae cornchwiglen de America (Vanellus chilensis) yn un o rydyddion yn yr urdd Charadriiformes. Mae'n breswylydd cyffredin ac eang ledled De America, ac eithrio mewn ardaloedd coediog trwchus (e.e. y rhan fwyaf o'r Amason), rhannau uchaf yr Andes ac arfordir cras rhan helaeth o orllewin De America. Mae'r aderyn hwn yn arbennig o gyffredin ym masn y Río de la Plata. Mae hefyd wedi bod yn lledaenu trwy Ganolbarth America yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Cyrhaeddodd Trinidad yn 1961 a Tobago yn 1974, ac mae wedi cynyddu'n gyflym ar y ddwy ynys, gan wneud ei ffordd i'r gogledd gan gyrraedd Barbados lle bu i un pâr nythu a magu cywion yn 2007.

Aderyn cenedlaethol Wrwgwai yw'r gornchwiglen de America, ac un o symbolau talaith Brasil Rio Grande do Sul .

Disgrifiad[golygu | golygu cod]

Y gornchwiglen hon yw'r unig aderyn hirgoes cribog yn Ne America. Mae'n 32 i 38 cm (13 i 15 modfedd) o hyd ac yn pwyso tua 250 i 425 g (8.8 i 15.0 oz). Mae'r rhannau uchaf yn llwydfrown yn bennaf, gyda sglein efydd ar yr ysgwyddau. Mae'r pen yn arbennig o drawiadol; llwyd yn bennaf gyda thalcen du a darn gwddf yn ymestyn i'r fron ddu. Mae border gwyn yn gwahanu du'r wyneb oddi wrth lwyd y pen a'r crib. Mae gweddill y rhannau isaf yn wyn, ac mae cylch y llygad, y coesau a'r rhan fwyaf o'r pig yn binc. Mae ganddo estyniadau esgyrnog coch o dan yr adenydd (sbardunau), a ddefnyddir i ddychryn gelynion ac ymladd adar ysglyfaethus.

Yn ystod ei hediad fflapio araf, mae cornchwiglen de America yn dangos bar adenydd gwyn llydan yn gwahanu llwyd-frown y cefn oddi wrth y plu hedfan du. Mae'r ffolen yn wyn a'r gynffon yn ddu. Mae'r alwad yn uchel iawn ac yn llym, megis keek-keek-keek

Aderyn a rhywogaeth o adar yw Cornchwiglen De America (sy'n enw benywaidd; enw lluosog: cornchwiglod De America) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol Vanellus chiliensis; yr enw Saesneg arno yw Southern lapwing. Mae'n perthyn i deulu'r Cwtiaid (Lladin: Charadriidae) sydd yn urdd y Charadriiformes.^[1]

Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn V. chiliensis, sef enw'r rhywogaeth.^[2] Mae'r rhywogaeth hon i'w chanfod yn Ne America. Fe'u gelwir yn los terros yn y Sbaeneg.

Mae yna dri neu bedwar isrywogaeth, ychydig yn wahanol o ran lliw pen a llais. Weithiau cynhwysir Vanellus chilensis fretensis o Patagonia|Batagonia yn yr isrywogaeth enwebedig V. c. chilensis. Mae'r isrywogaethau gogleddol — V. c. cayennensis o'r gogledd o'r afon Amason a'r V. c. lampronotus o dde yr afon weithiau'n cael eu gwahanu fel rhywogaeth wahanol, Vanellus cayennensis. Mae gan y ddau isrywogaeth hyn ben brownach - yn enwedig yr adar mwyaf gogleddol - ac nid yw'r band wyneb gwyn (eang yn y gogledd a chul yn yr un deheuol) yn cyrraedd canol y goron. Fodd bynnag, mae'n debyg bod adar o ranbarth cyffredinol Wrwguay yn graddio i'w gilydd yn hynny o beth.

Y Cofnod ffosilaidd[golygu | golygu cod]

Yn y cyfnod cynhanesyddol, mae'n ymddangos bod y rhywogaeth yn fwy cyffredin. Disgrifiwyd esgyrn y gornchwiglen Pleistosen diweddar o Fflorida i ddechrau fel Dorypaltus prosphatus ond ers hynny maent wedi cael eu hystyried yn anwahanadwy oddi wrth gornchwiglen De America ein hoes heddiw, ac eithrio oherwydd eu bod yn llai. Er efallai nad ydynt yn benodol wahanol, mae'r ffaith nad yw'r adar hyn yn digwydd allan o Dde America yn rheolaidd heddiw yn awgrymu y byddai'n well eu hystyried yn 'baleo-isrywogaeth' V. c. prosfatus. Byddai hwn wedi diflannu wrth i'r oes iâ ddiwethaf ddod i ben, ond mae bioddaearyddiaeth yn awgrymu bod yn rhaid bod y rhywogaeth hefyd wedi digwydd yng Nghanolbarth America a/neu'r Caribî. Y mae y rhywogaeth gynhanesyddol hollol ddiflanedig V. downsi yn perthyn yn agos i'r gornchwiglen ddeheuol a geir yn Califfornia; mae ei weddillion wedi'u darganfod ym Mhyllau Tar La Brea yn Los Angeles. Wedi'i wahanu gan y Rocky Mountains, mae V. downsi yn hynafiad annhebygol i'r gornchwiglen ddeheuol, ond mae'n sicr yn bosibl mai chwaer rywogaeth gogledd-orllewinol ydoedd.^[3]

Oriel

V. c. chilensis (Valdivia, Chile)

Nesting V. c. lampronotus threatening photographer. Note spurs protruding from wrists.

In flight

Chick

Skeleton

V. c. cayennensis, Tobago

	Southern Lapwing Calls Recorded by Eurico Zimbres
Problem chwarae ffeil yma? Gweler Cymorth.

Ecoleg[golygu | golygu cod]

Dyma gornchwiglen sydd yn mynychu glannau llynnoedd ac afonydd neu laswelltir agored. Mae wedi elwa o ehangu'r cynefin olaf trwy ransio gwartheg yn eang. Wrth nythu yng nghyffiniau meysydd awyr, mae'n fygythiad i ddiogelwch traffig awyr.^[4] Pryfed (fel ceiliogod rhedyn) ac infertebratau bach eraill (gan gynnwys pryfed genwair a llyngyr) yw ei fwyd yn bennaf, yn ogystal â physgod bach, sy'n cael eu hela gan ddefnyddio techneg o redeg ac aros, gyda'r nos yn bennaf, yn aml mewn heidiau. Mewn ardaloedd trefol fel Rio de Janeiro, Montevideo, a La Plata gellir ei weld hyd yn oed yn bwydo ar gaeau pêl-droed â llifoleuadau yn ystod gemau wedi eu teledeiddio!

Mae'r gornchwiglen ddeheuol yn bridio'n gydweithredol mewn grwpiau cymdeithasol sy'n cynnwys pâr magu gydag un neu ddau o gywion o'r tymor bridio blaenorol.^[5] Maent yn bridio ar laswelltir ac weithiau caeau wedi eu haredig, ac mae ganddynt hedfaniad arddangos fflapio erobatig. Mae'n dodwy 2-3 (yn anaml 4) o wyau brown olewydd, mewn 'nyth' sydd ond yn grafiad mewn tir noeth. Mae'r nyth a'r cywion yn cael eu hamddiffyn yn swnllyd ac ymosodol yn erbyn pob tresmaswr (gan gynnwys bodau dynol) trwy fygythiadau, lleisiau a hediadau isel. Ar ôl y tymor bridio mae'n gwasgaru i wlyptiroedd a glaswelltiroedd trofannol sy'n gorlifo'n dymhorol.

Arwyddlun Rygbi[golygu | golygu cod]

Mae Cornchwiglen De America yn arwyddlun ar gyfer Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Wrwgwái. Llysenw'r tîm yw Los Teros - y cornchwiglod.

Teulu[golygu | golygu cod]

Mae'r cornchwiglen De America yn perthyn i deulu'r Cwtiaid (Lladin: Charadriidae). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:

Rhestr Wicidata:

Diweddarwch y rhestr nawr | WQS | Chwiliwch am ddelweddau

rhywogaeth	enw tacson	delwedd
Cornchwiglen	Vanellus vanellus
Cornchwiglen adeinbigog	Vanellus spinosus
Cornchwiglen adeinddu	Vanellus melanopterus
Cornchwiglen dagellgoch	Vanellus indicus
Cornchwiglen dagellog Jafa	Vanellus macropterus
Cornchwiglen fronfraith	Vanellus melanocephalus
Cornchwiglen fygydog	Vanellus miles
Cornchwiglen goronog	Vanellus coronatus
Cornchwiglen gynffonwen	Vanellus leucurus
Cornchwiglen heidiol	Vanellus gregarius
Cornchwiglen hirfys	Vanellus crassirostris
Cornchwiglen labedog	Vanellus albiceps
Cornchwiglen yr Andes	Vanellus resplendens
Hutan gyddfgoch	Oreopholus ruficollis

Diwedd y rhestr a gynhyrchwyd yn otomatig o Wicidata.

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Rhestr Goch yr IUCN

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

↑ [https://web.archive.org/web/20040610130433/http://www.cymdeithasedwardllwyd.org.uk/ Archifwyd 2004-06-10 yn y Peiriant Wayback. Gwefan Cymdeithas Edward Llwyd]; adalwyd 30 Medi 2016.
↑ Gwefan Avibase; adalwyd 3 Hydref 2016.
↑ Campbell, Kenneth E. Jr. (2002). "A new species of Late Pleistocene lapwing from Rancho La Brea, California". Condor (in English and Spanish). 104 (1): 170–174. doi:10.1650/0010-5422(2002)104[0170:ANSOLP]2.0.CO;2. JSTOR 1370353.
↑ "Vanellus chilensis (Southern Lapwing" (PDF). Sta.uwi.edu. Cyrchwyd 27 March 2022.
↑ Cerboncini, Ricardo A. S.; Braga, Talita V.; Roper, James J.; Passos, Fernando C. (2020). "Southern Lapwing Vanellus chilensis cooperative helpers at nests are older siblings" (yn en). Ibis 162 (1): 227–231. doi:10.1111/ibi.12758. ISSN 1474-919X. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/ibi.12758.

Safonwyd yr enw Cornchwiglen De America gan un o brosiectau . Mae cronfeydd data Llên Natur (un o brosiectau Cymdeithas Edward Llwyd) ar drwydded agored CC 4.0. Chwiliwch am ragor o wybodaeth ar y rhywogaeth hon ar wefan Llên Natur e.e. yr adran Bywiadur, a chyfrannwch er mwyn datblygu'r erthygl hon ymhellach.

[1] [https://web.archive.org/web/20040610130433/http://www.cymdeithasedwardllwyd.org.uk/ Archifwyd 2004-06-10 yn y Peiriant Wayback. Gwefan Cymdeithas Edward Llwyd]; adalwyd 30 Medi 2016.

[2] Gwefan Avibase; adalwyd 3 Hydref 2016.

[3] Campbell, Kenneth E. Jr. (2002). "A new species of Late Pleistocene lapwing from Rancho La Brea, California". Condor (in English and Spanish). 104 (1): 170–174. doi:10.1650/0010-5422(2002)104[0170:ANSOLP]2.0.CO;2. JSTOR 1370353.

[sta.uwi.edu-4] "Vanellus chilensis (Southern Lapwing" (PDF). Sta.uwi.edu. Cyrchwyd 27 March 2022.

[5] Cerboncini, Ricardo A. S.; Braga, Talita V.; Roper, James J.; Passos, Fernando C. (2020). "Southern Lapwing Vanellus chilensis cooperative helpers at nests are older siblings" (yn en). Ibis 162 (1): 227–231. doi:10.1111/ibi.12758. ISSN 1474-919X. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/ibi.12758.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]