Bwystfilod y Frenhines
.jpg)
Deg cerflun herodrol yw Bwystfilod y Frenhines sy'n cynrychioli achau'r Frenhines Elisabeth II, a ddarlunnir fel Cefnogwyr Brenhinol Lloegr. Fe wnaethant sefyll o flaen yr anecs gorllewinol dros dro i Abaty Westminster ar gyfer coroni’r Frenhines ym 1953.[1] Mae pob un o Fwystfilod y Frenhines yn cynnwys bwystfil herodrol sy'n cynnal tarian sy'n cynnwys bathodyn neu freichiau teulu sy'n gysylltiedig â llinach y Frenhines Elizabeth II. Fe'u comisiynwyd gan Weinyddiaeth Waith Prydain gan y cerflunydd James Woodford (y talwyd y swm o £2,750 iddo am y gwaith). Roeddent yn ddi-liw heblaw am eu tariannau adeg y coroni.[2]
Maent nawr yn cael eu harddangos yn Amgueddfa Hanes Canada.
Mae cerfluniau eraill o Fwystfilod y Frenhines, y cyfeirir atynt weithiau fel Bwystfilod y Brenin, ym Mhalas Hampton Court a Gerddi Kew yn Llundain, ac ar do Capel San Siôr, yng Nghastell Windsor.
Gwreiddiau[golygu | golygu cod]
Mae deg bwystfil herodrol o fath tebyg iawn ym Mhalas Hampton Court ger Llundain. Fe'u hadferwyd ar ddechrau'r ugeinfed ganrif ond roeddent yn deillio o rai gwreiddiol a wnaed fwy na 400 mlynedd yn ôl ar gyfer Harri'r VIII, ac fe'u gelwir yn gyffredinol yn 'Fwystfilod y Brenin'. Maent wedi'u cerfio mewn carreg ac mae pob un yn sefyll, yn cynnal tarian gydag arfbais neu fathodyn herodrol arni. O'r bwystfilod eu hunain a'r arwyddluniau y maent yn eu cario ar eu tariannau mae'n amlwg eu bod wedi sefyll dros y Brenin Harri a'i drydedd Frenhines, Jane Seymour.
Yn hydref 1952, galwodd y Gweinidog Gwaith, wrth baratoi ar gyfer y digwyddiad mawr rai misoedd i ddod, ar yr Academydd Brenhinol a cherflunydd James Woodford, OBE, i greu deg bwystfil newydd tebyg o ran ffurf a chymeriad i'r deg yn Hampton Court ond yn fwy priodol i'r Frenhines. Byddai dyblygiadau union o'r rhai yn Hampton Court wedi bod yn anaddas ar gyfer yr achlysur, oherwydd ni fyddai gan rai ohonynt lawer o gysylltiad â theulu na llinach Ei Mawrhydi ei hun.[3]
Nodweddion[golygu | golygu cod]
Mae'r bwystfilod rhyw chwe throedfedd (1.8m)[4] uchder ac yn pwyso tua 700 pwys (320kg)[5] un. Maent wedi'i greu o blastr, ac felly ni ellir eu gadael yn agored i'r elfennau. Roeddent heb eu lliwio yn wreiddiol heblaw am eu tariannau, ond maent bellach wedi'u paentio'n llawn.
Arddangosiad yn y coroni[golygu | golygu cod]
Roedd y Bwystfilod yn cael eu harddangos y tu allan i anecs gorllewinol Abaty Westminster. Roedd yr atodiad yn adeiladwaith ffrynt gwydr i drefnu'r gorymdeithiau hir cyn y gwasanaeth. Gosodwyd y cerfluniau ar hyd y ffrynt ac eithrio Llew Lloegr. Gosodwyd y Llew yn yr alcof a ffurfiwyd gan wal ogleddol yr anecs a'r fynedfa a ddefnyddiodd y Frenhines i fynd i mewn i'r Abaty ar ôl iddi gyrraedd yn Nghoets Euraidd Wladol. Gosodwyd y cerfluniau o'r chwith i'r dde yn y drefn ganlynol wrth wynebu'r anecs o'r gorllewin: Llew Lloegr, y Milgi, yr Iâl, y Ddraig, y Ceffyl, Llew Mortimer, yr Ungorn, y Griffwn, y Tarw, a'r Hebog.[6][7] Nid oedd hyn yr un drefn ag y maent yn yr achau brenhinol, ond fe'u trefnwyd fel hyn er mwyn sicrhau cydbwysedd a chymesuredd.[8] Mae'r Ungorn Albanaidd, Ceffyl Hanover, y Griffwn a'r Hebog yn disodli pedwar o'r Bwystfilod yn Hampton Court (Llew Du Seymour, Panther Brych, Ungorn Seymour, a naill ai’r Ddraig Tuduraidd neu’r Ddraig Frenhinol).
Adleoliad[golygu | golygu cod]
Ar ôl y coroni, cawsant eu symud i'r Neuadd Fawr ym Mhalas Hampton Court. Ym 1957, fe'u symudwyd eto i Neuadd San Siôr, Windsor. Aeth y bwystfilod i gadw ym mis Ebrill 1958 tra bod eu dyfodol yn cael ei ystyried. Penderfynwyd yn y pen draw eu cynnig i lywodraethau'r Gymanwlad; Cynigiwyd Canada yn gyntaf, sef y genedl hŷn. Ym mis Mehefin 1959, derbyniodd llywodraeth Canada'r bwystfilod ac fe'u cludwyd yno ym mis Gorffennaf. Yn wreiddiol, yr unig rannau lliw o'r cerfluniau oedd eu tariannau herodrol; ond, ar gyfer dathliadau Canmlwyddiant Cydffederasiwn Canada ym 1967, paentiwyd y cerfluniau yn eu lliwiau herodrol llawn. Maent bellach yng ngofal Amgueddfa Hanes Canada yn Gatineau.
Dyblygiadau[golygu | golygu cod]
Ym 1958, talodd Syr Henry Ross, Cadeirydd y Distillers Company yng Nghaeredin, am ddyblygiadau carreg Portland o'r cerfluniau. Maent yn cael eu harddangos y tu allan i'r Palm House yng Ngerddi Kew. Roedd y bwystfilod hefyd yn fodelau ar gyfer topiary yn Hall Place, Bexley.
Mae'r cerfluniau gwreiddiol wedi'u coffáu yn y ffurfiau canlynol: ffigurynnau tsieni, cwpanau a soseri, setiau hambwrdd gwydr, modelau plastr, a deunydd wedi'u hadennill,[9] canwyllbrennau porslen, stampiau post Prydeinig a gyhoeddwyd ym 1998,[10] llwyau te arian, a thyweli te. Yn 2016 lansiodd y Bathdy Brenhinol gyfres o ddeg darn arian o Fwystfilod y Frenhines,[11] un ar gyfer pob bwystfil.
Esboniadau hanesyddol[golygu | golygu cod]
Llew Lloegr[golygu | golygu cod]
Llew Lloegr yw llew euraidd coronog Lloegr, sydd wedi bod yn un o gefnogwyr yr Arfbeisiau Brenhinol ers teyrnasiad Edward IV (1461–1483). Mae ganddo darian sy'n dangos Arfbais y Deyrnas Unedig fel y buont ers esgyniad y Frenhines Fictoria ym 1837. Yn chwarter cyntaf ac olaf y darian mae llewod Lloegr, a chymerwyd o arfbais Richard I "Llewgalon" (1157–1199). Mae llew a ffasgudyn (ffin arfwisg) yr Alban yn ymddangos yn yr ail, ac mae telyn Iwerddon yn y drydedd.[12]
Milgi Gwyn Richmond[golygu | golygu cod]
Bathodyn John of Gaunt, Iarll Richmond, mab Edward III, oedd Milgi Gwyn Richmond. Fe'i defnyddiwyd hefyd gan Harri IV ac yn enwedig gan Harri VII. Gellir gweld rhosyn dwbl y Tuduriaid ar y darian, un rhosyn o fewn un arall wedi'i goroni â choron. Mae'n symbol o undeb dau o dai cadetiaid y Plantagenet - Efrog a Lancaster.[13]
Iâl Beaufort[golygu | golygu cod]
Bwystfil chwedlonol oedd yr Iâl, yn wyn yn ôl pob sôn, wedi'i orchuddio â smotiau aur ac yn gallu troi pob un o'i gyrn yn annibynnol. Mae'n perthyn i'r Frenhines trwy Harri VII, a etifeddodd gan ei fam, yr Arglwyddes Margaret Beaufort. Mae'r darian yn dangos porthcwlis wedi'i goroni â choron frenhinol. Roedd y porthcwlis (heb ei goroni) yn fathodyn Beaufort, ond fe'i defnyddiwyd wedi'i goroni a heb ei goroni gan Harri VII.[14]
Draig Goch Cymru[golygu | golygu cod]
Bathodyn a ddefnyddiodd Owain Tudor oedd y ddraig goch, ar ôl stori'r ddraig ar dir castell Llewelyn. Cymerodd ei ŵyr, Harri VII, ef fel arwydd o'i dras dybiedig o Cadwaladr, yr olaf o linell Maelgwn. Mae'r bwystfil yn dal tarian sy'n dangos llew ym mhob chwarter; hwn oedd arfbais Llywelyn ap Gruffudd, Tywysog brodorol olaf Cymru.[15]
Ceffyl Gwyn Hanover[golygu | golygu cod]
.svg)
Cyflwynwyd Ceffyl Gwyn Hanover i'r Arfbeisiau Brenhinol ym 1714 pan basiodd coron Prydain Fawr i'r Etholwr George o Hanover, ŵyr hwn i Elizabeth Stuart, chwaer Siarl I. Fe ddaeth yn Siôr I, Brenin Prydain, Ffrainc ac Iwerddon. Mae'r darian yn dangos llewpardiaid Lloegr a llew'r Alban yn y chwarter cyntaf, fleur-de-lis Ffrainc yn yr ail a thelyn Iwerddon yn y trydydd chwarter. Mae'r pedwerydd chwarter yn dangos Arfau Hanover.[16]
Llew Gwyn Mortimer[golygu | golygu cod]
Mae Llew Gwyn Mortimer yn perthyn i'r Frenhines trwy Edward IV. Mae'r darian yn dangos rhosyn gwyn wedi'i amgylchynu gan haul euraidd, a elwir yn herodrol fel 'rhosyn gwyn en soleil' sydd mewn gwirionedd yn gyfuniad o ddau fathodyn gwahanol. Mae'r ddau o'r rhain yn ymddangos ar Seliau Mawr Edward IV a Rhisiart III, ac fe'u defnyddiwyd gan Siôr VI pan oedd Dug Efrog. Yn wahanol i Lew Lloegr, nid yw'r bwystfil hwn wedi'i goroni.[17]
Ungorn yr Alban[golygu | golygu cod]
O ddiwedd yr 16eg ganrif, mabwysiadwyd dau ungorn yn gefnogwyr yr i'r Arfbeisiau Brenhinol Albanaidd. Yn 1603, trosglwyddwyd coron Lloegr i Iago VI yr Alban, a ddaeth wedyn yn Iago I o Loegr. Cymerodd fel cefnogwyr ei Arfbeisiau Brenhinol lew coronog o Loegr ac un o'i unicorniaid Albanaidd. Mae'r ungorn yn dal tarian yn dangos Arfbeisiau Brenhinol yr Alban, llew yn rhemp mewn ffasgudyn brenhinol, wedi'i addurno â fleur-de-lis.[18]
Griffwn Edward III[golygu | golygu cod]
Bwystfil chwedlonol hynafol yw griffwn Edward III. Fe'i hystyriwyd yn greadur buddiol, gan ddynodi dewrder a chryfder ynghyd â gwarcheidiaeth, gwyliadwriaeth, cyflymder a gweledigaeth frwd. Roedd ganddo gysylltiad agos ag Edward III a'i hengrafodd ar ei sêl breifat. Mae'r darian yn dangos Tŵr Crwn Castell Windsor (lle cafodd Edward III ei eni) gyda'r Safon Frenhinol yn hedfan o'r tyred, wedi'i amgáu gan ddwy gangen o dderw wedi'i goroni gan y goron frenhinol.[19]
Tarw Du Clarence[golygu | golygu cod]
.svg)
Mae Tarw Du Clarence yn perthyn i'r Frenhines trwy Edward IV. Mae'r darian yn dangos yr Arfbeisiau Brenhinol fel oeddent gan Edward IV a'i frawd Richard III yn ogystal â holl Sofraniaid Tai Lancaster a'r Tuduriaid.[20]
Hebog y Plantagenetau[golygu | golygu cod]
Defnyddiwyd yr hebog gyntaf gan Edward III o Dŷ Plantagenet fel ei fathodyn. Cafodd ei phasio i Edward IV, a gymerodd fel ei fathodyn personol, gyda'r hebog yn sefyll o fewn clo egwyd agored. Yn wreiddiol roedd wedi'i gau yn wreiddiol, mae'r clo egwyd ychydig yn agored i fod i gyfeirio at y frwydr y bu'n rhaid i Edward IV gael gafael ar yr orsedd - "gorfododd y clo ac enillodd yr orsedd."[21]
-
Llew Lloegr -
Milgi Gwyn Richmond -
Iâl Beaufort -
Draig Goch Cymru -
Ceffyl Gwyn Hanover -
Llew Gwyn Mortimer -
Ungorn yr Alban -
Griffwn Edward III -
Tarw Du Clarence -
Hebog Plantagenetau
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Elizabeth II". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-04-22. Cyrchwyd 2016-09-11.
- ↑ Bellew, p.16.
- ↑ Bellew, p.9.
- ↑ Bellew, p.8.
- ↑ "Heraldry Projects: Queen's Beasts". www.heraldry.ca. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-04. Cyrchwyd 2016-09-11.
- ↑ Bellew, pp. 9-10.
- ↑ Parks and Gardens UK (2014-11-01). "More heraldic beasts…". Parks and Gardens UK. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-10-14. Cyrchwyd 2016-09-11.
- ↑ Bellew, p.10.
- ↑ "Huntingdonshire artist recreates The Queen's beasts", Hunt Post, 19 May 2012, http://www.huntspost.co.uk/news/latest-news/huntingdonshire_artist_recreates_the_queen_s_beasts_1_1379101, adalwyd 12 June 2012
- ↑ "The Queens Beasts (1998) : Collect GB Stamps". www.collectgbstamps.co.uk. Cyrchwyd 2016-08-17.
- ↑ "The Queen’s Beasts are brought to life in a new bullion coin range", Royal Mint Blog, 31 March 2016, http://blog.royalmint.com/the-queens-beasts-bullion-coin-range/, adalwyd 1 April 2016
- ↑ London, pp.18-20.
- ↑ London, pp.42-44.
- ↑ London, pp.38-40.
- ↑ London, pp.46-48.
- ↑ London, p.54.
- ↑ London, pp.34-36.
- ↑ London, pp.50-52.
- ↑ London, pp.22-24.
- ↑ London, pp.30-32.
- ↑ London, p. 26.
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]
- London, H. Stanford; Bellew, Sir George (1953). The Queen's Beasts (yn English) (arg. 1st). London: Newman Neame. ASIN B00137BAOY.CS1 maint: unrecognized language (link)