Ymerodraeth yr Almaen

Ymerodraeth yr Almaen
	Delwedd:Wappen Deutsches Reich - Reichsadler 1889.svg, Wappen Deutsches Reich - Reichswappen (Grosses).svg
Arwyddair	Gott mit uns
Math	gwlad ar un adeg
	De-Deutsches Kaiserreich.ogg
Prifddinas	Berlin
Poblogaeth	41,058,792, 49,428,470, 64,925,993, 67,790,000
Sefydlwyd	1 Ionawr 1871 ;
Anthem	Heil dir im Siegerkranz
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Almaeneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Y Pwerau Canolog
Arwynebedd	540,858 km²
Yn ffinio gyda	Ymerodraeth Rwsia, Awstria-Hwngari, Ffrainc, Y Swistir, Denmarc, Yr Iseldiroedd, Gwlad Belg, Lwcsembwrg
Cyfesurynnau	52°N 13°E
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Reichstag
Swydd pennaeth; y wladwriaeth	Ymerodwr Almaenaidd
Pennaeth y wladwriaeth	Wilhelm I o'r Almaen, Friedrich III, ymerawdwr yr Almaen, Wilhelm II
Crefydd/Enwad	Protestaniaeth, monarchism
Arian	marc yr Almaen, Papiermark
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Gwladwriaeth yng Nghanolbarth Ewrop oedd Ymerodraeth yr Almaen, Caiseriaeth yr Almaen neu yr Almaen Imperialaidd (Almaeneg: Deutsches Kaiserreich), a elwir hefyd yr Ail Reich, a fodolai o uno'r Almaen yn Ionawr 1871 hyd at gwymp y frenhiniaeth yn Nhachwedd 1918. Yn ystod y cyfnod hwn, datblygodd yr Almaen yn un o bwerau mawrion Ewrop, a chanddi lywodraeth ganolog gref a nerth economaidd a milwrol sylweddol.

Wedi buddugoliaeth Teyrnas Prwsia yn Rhyfel Ffrainc a Phrwsia (1870–71), unwyd yr amryw diriogaethau Almaenig dan arweiniad Otto von Bismarck, Gweinidog Llywydd Prwsia a Changhellor Cydffederasiwn Gogledd yr Almaen. O ganlyniad i Gytundebau Tachwedd 1870, ymunodd uchel ddugiaethau Baden ac Hessen-Darmstadt a theyrnasoedd Württemberg a Bafaria â Chydffederasiwn y Gogledd ar 1 Ionawr 1871. Bellach, yr oedd holl wladwriaethau Almaeneg Ewrop—ac eithrio Awstria, y Swistir, a Liechtenstein—wedi eu huno. Cyhoeddwyd proclamasiwn i gydnabod Wilhelm I, Brenin Prwsia, yn Ymerawdwr yr Almaen ar 18 Ionawr 1871. Daeth y cyfansoddiad newydd i rym ar 16 Ebrill 1871, gan newid enw'r cydffederasiwn i Ymerodraeth yr Almaen.

Gwladwriaeth ffederal dan frenhiniaeth gyfansoddiadol oedd yr ymerodraeth, gyda grym wedi ei rannu rhwng yr ymerawdwr (neu'r caiser), y cyngor ffederal (y Bundesrat), a'r senedd (y Reichstag). O dan arweinyddiaeth y Canghellor Bismarck (1871–90), canolbwyntiodd y llywodraeth ar integreiddio'r tiriogaethau Almaenig a datblygu economi'r holl ymerodraeth i greu gwlad unedig, gryf. Cyflwynwyd nifer o ddiwygiadau, gan gynnwys sefydlu cyfundrefn fancio genedlaethol a mabwysiadu arian cyfred cyffredin, y Reichsmark.

Tyfodd economi'r ymerodraeth yn gyflym, ac erbyn diwedd y 19g yr Almaen oedd un o brif bwerau economaidd Ewrop. Yr oedd diwydiant a thechnoleg yn enwedig o gryf, gyda chanolbwynt ar weithgynhyrchu trwm gan gynnwys dur, cemegion, a pheiriannau. Datblygodd yr Almaen hefyd sector amaethyddol bwysig, yn enwedig yn y dwyrain. Er gwaethaf y ffyniant economaidd, wynebodd yr Almaen heriau cymdeithasol a gwleidyddol, yn enwedig y rhaniadau rhwng rhanbarthau'r wlad a gwrthdaro'r dosbarthau. Rheolwyd y llywodraeth gan yr uchelwyr a'r ceidwadwyr, a oedd yn gwrthwynebu diwygiadau democrataidd.

O ran cysylltiadau rhyngwladol, wynebodd Ymerodraeth yr Almaen densiynau gyda'i chymdogion, yn enwedig Ffrainc a Rwsia. Gwaethygwyd y sefyllfa gan bolisi tramor ymosodol yr Almaen, gan gynnwys ei hymdrechion i ennill trefedigaethau tramor i gystadlu ag ymerodraethau eraill Ewrop a chynyddu ei llynges i herio'r Llynges Frenhinol. Yr Almaen oedd un o'r Pwerau Canolog yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf (1914–18). Ysgogwyd miwtinïau yn y lluoedd arfog pan oedd yr Almaen ar fin golli'r rhyfel, a lledaenodd y terfysgoedd ar draws y wlad, gan achosi cwymp y frenhiniaeth a datganiad Gweriniaeth yr Almaen yn Nhachwedd 1918.

Gwladfeydd[golygu | golygu cod]

Darllen pellach[golygu | golygu cod]

Katja Hoyer, Blood and Iron: The Rise and Fall of the German Empire 1871–1918 (Cheltenham: The History Press, 2021).