Camerŵn Almaenig

Oddi ar Wicipedia
Camerŵn Almaenig
Mathgwlad ar un adeg, trefedigaeth Edit this on Wikidata
PrifddinasBuea, Yaoundé, Douala Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 12 Gorffennaf 1884 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolGerman West Africa, ymerodraeth drefedigaethol yr Almaen Edit this on Wikidata
GwladCamerŵn Almaenig Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau4.0369°N 9.6858°E Edit this on Wikidata
Map
Arianmarc yr Almaen Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]
Map Almaeneg o Camerŵn Almaenig o lyfr ysgol

Roedd Camerŵn Almaenig (Almaeneg: Kamerun) yn drefedigaeth (a hefyd yn amddiffynfa) o Ymerodraeth yr Almaen yn rhanbarth Gweriniaeth Camerŵn heddiw, Affrica, rhwng 1884 a 1916 (pan oresgynnwyd hi gan fyddinoedd Cynghreiriaid Prydain a Ffrainc yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf) a'i ddiddymu'n derfynol yn 1919.[1] Ar ei hanterth, roedd Camerŵn yr Almaen hefyd yn cynnwys rhannau o ogledd Gabon a'r Congo, rhan orllewinnol Gweriniaeth Canolbarth Affrica, de-orllewin Chad, a rhannau o ddwyrain Nigeria.

I ddechrau roedd gan y wladfa arwynebedd o 495,000 km², ac ar ôl caffael Camerŵn Newydd ym 1911, daeth i gael arwynebedd o 790,000 km² ac roedd tua 1.3 gwaith yn fwy na'r metropolis. Erbyn Cytundeb Versailles 1919 daeth Camerŵn yn feddiant swyddogol i Gynghrair y Cenhedloedd, a oedd yn ei dro yn ei orfodi i Brydain a Ffrainc. Ar ôl hynny rhannwyd Camerŵn yn Camerŵn Prydeinig a Chamerŵn Ffrengig.

Hanes[golygu | golygu cod]

Hynt ffiniau Gwladfa Camerŵn Almaenig
Kamerun ar ei faint fwyaf

Sefydlwyd y porth fasnachu Almaeneg gyntaf yn ardal Duala yn aber yr Afon Camerŵn (Delta Afon Wouri heddiw) ym 1868 gan y cwmni masnachu o Hamburg, C. Woermann. Ehangodd asiant y cwmni yn Gabon, Johannes Thormählen, weithgareddau i ddelta afon Camerŵn ac ym 1874, ynghyd ag asiant Woermann yn Liberia, Wilhelm Jantzen, sefydlodd y ddau fasnachwr eu cwmni eu hunain, Jantzen & Thormählen. Ehangodd y ddau dŷ yng Ngorllewin Affrica i longau gyda'u llongau hwylio a stêm eu hunain a sefydlodd wasanaeth teithwyr a chargo rheolaidd rhwng Hamburg a Douala.[2] Cafodd y rhain a chwmnïau eraill erwau helaeth gan benaethiaid lleol a dechreuwyd ar weithrediadau plannu systematig, gan gynnwys bananas.

Ym 1884, deisebodd Adolph Woermann, yn cynrychioli holl gwmnïau Gorllewin Affrica fel eu llefarydd, y swyddfa dramor am "amddiffyniad" gan Ymerodraeth yr Almaen. Ceisiodd y Canghellor Otto von Bismarck ddefnyddio masnachwyr lleol i reoli’r rhanbarth trwy “gwmnïau breintiedig”, fodd bynnag, ac mewn ymateb i gynnig Bismarck, tynnodd y cwmnïau eu deiseb yn ôl iddo.[3]

Wrth wraidd buddiannau busnes roedd mynd ar drywydd gweithgareddau busnes proffidiol o dan warchodaeth y Reich, ond roedd yr endidau hyn yn benderfynol o gadw'n glir o ymrwymiadau gwleidyddol. Yn olaf, ildiodd Bismarck i gynnig Woermann a gorchymyn i'r Morlys anfon cwch gwn. Fel sioe o ddiddordeb Almaenig, cyrhaeddodd y cwch gwn bach SMS Möwe Orllewin Affrica. [4]

Roedd gan yr Almaen ddiddordeb arbennig ym mhotensial amaethyddol Camerŵn ac roedd yn dibynnu ar gwmnïau mawr i'w hecsbloetio a'i allforio. Diffiniodd y Canghellor Bismarck drefn y blaenoriaethau fel a ganlyn: "yn gyntaf y masnachwr, yna'r milwr." O dan ddylanwad y dyn busnes Adolph Woermann, roedd ei gwmni wedi sefydlu tŷ masnachu yn Duala, roedd Bismarck yn argyhoeddedig o ddiddordeb y prosiect trefedigaethol . Ymsefydlodd cwmnïau masnachu Almaenig mawr (Woermann, Jantzen & Thoermalen) a delwyr (Sudkamerun Gesellschaft, Nord-West Kamerun Gesellschaft) yn llu. Ar ôl caniatáu i fusnesau mawr orfodi ei threfn, yn syml iawn roedd y llywodraeth yn eu cefnogi, yn eu hamddiffyn, ac yn atal gwrthryfeloedd brodorol.[5]

Roedd yr Almaen yn bwriadu adeiladu ymerodraeth fawr Affrica, gan gysylltu Kameroon trwy'r Congo â'i heiddo yn Nwyrain Affrica. Dywedodd gweinidog tramor yr Almaen ychydig cyn y Rhyfel Byd Cyntaf fod y Congo Gwlad Belg yn wladfa rhy fawr i wlad rhy fach.

Gwarchodfa Kamerun[golygu | golygu cod]

Sefydlwyd amddiffynfa Kamerun yn ystod cyfnod imperialaidd Ewrop a adnabyddir yn gyffredinol fel y Ymgiprys am Affrica. Y fforiwr Almaenig Gustav Nachtigal , meddyg meddygol, conswl imperialaidd a chomisiynydd dros Orllewin Affrica, oedd y sbardun i sefydlu'r wladfa. Erbyn hyn, roedd mwy na dwsin o gwmnïau Almaeneg, wedi'u lleoli yn Hamburg a Bremen, yn cynnal busnes a phlanhigfeydd yn ymelwa yn Camerŵn.[6]

20g[golygu | golygu cod]

Plismyn yn ystod dathliad penblwydd William II yn 42 oed yn Duala (27 Ionawr 27 1901)
Cargo o fananas yn cael ei allforio i'r Almaen (1912)

Gyda chymorthdaliadau gan y trysorlys imperialaidd, adeiladodd y wladfa ddwy reilffordd o ddinas borthladd Duala i ddod â chynnyrch amaethyddol i'r farchnad: y llinell ogleddol 160 cilomedr i Fynyddoedd Manenguba, a llinell 300 cilometr arall o Makak i Afon Nyong.[7] Roedd yna hefyd system post a thelegraff helaeth a rhwydwaith llywio afonol gyda llongau gwladol a oedd yn cysylltu'r arfordir â'r tu mewn.

Ehangwyd yr amddiffynfa gyda chaffael Neukamerun ym 1911, fel rhan o setliad yr Argyfwng Agadir a ddatryswyd gan Gytundeb Fez.

Colledion yr Almaen[golygu | golygu cod]

Ar ddechrau'r Rhyfel Byd Cyntaf , goresgynnodd milwyr Ffrainc, Gwlad Belg a Phrydain y wladfa Almaenig ym 1914 a'i meddiannu yn ystod ymgyrch Kamerun. Y gaer Almaenig olaf i ildio oedd Mora yng ngogledd y wladfa ym 1916.

Yn dilyn gorchfygiad yr Almaen, rhannodd Cytundeb Versailles y diriogaeth yn ddau fandad Cynghrair y Cenhedloedd (Dosbarth B) o dan weinyddiaeth Prydain Fawr a Ffrainc. Cafodd Camerŵn Ffrainc a rhan o Camerŵn Prydain eu hailuno yn 1961 fel Camerŵn.

Symbolau wedi'u cynllunio ar gyfer Kamerun[golygu | golygu cod]

Ym 1914 gwnaed cyfres o ddrafftiau ar gyfer cynnig baneri ac arfbeisiau ar gyfer y trefedigaethau Almaenig. Fodd bynnag, dechreuodd y Rhyfel Byd Cyntaf cyn i'r cynlluniau gael eu cwblhau a'u rhoi ar waith. Yn dilyn gorchfygiad yn y rhyfel, collodd yr Almaen ei holl gytrefi ac felly ni roddwyd y symbolau ar waith.

  • Baner arfaethedig
    Baner arfaethedig
  • Arfbais arfaethedig
    Arfbais arfaethedig

Oriel[golygu | golygu cod]

  • Map tiriogaeth Ymerodraeth yr Almaen yn Affrica yn 1913 gyda Kamerun mewn gwyrdd tywyll
    Map tiriogaeth Ymerodraeth yr Almaen yn Affrica yn 1913 gyda Kamerun mewn gwyrdd tywyll
  • Llong aged y SODEN ar y slip yn Duala, tua 1896
    Llong aged y SODEN ar y slip yn Duala, tua 1896
  • D-Kamerun 1900 12]]
    D-Kamerun 1900 12]]
  • Tysysgrif cyfranddaliad yn Debundscha-Pflanzung Deutsche Kolonial Gesellschaft, 1905
    Tysysgrif cyfranddaliad yn Debundscha-Pflanzung Deutsche Kolonial Gesellschaft, 1905
  • Darlun eililaidd, Victoria o lyfr, Das Buch von unseren Kolonien ("Llyfr ein Gwladfeydd") gan Ottomar Beta, Leipzig 1908
    Darlun eililaidd, Victoria o lyfr, Das Buch von unseren Kolonien ("Llyfr ein Gwladfeydd") gan Ottomar Beta, Leipzig 1908
  • Syrfewr tir Almaenig, Camerŵn, rhwng 1884 ac 1916
    Syrfewr tir Almaenig, Camerŵn, rhwng 1884 ac 1916
  • 5ed Kompagnie, tref Ebolowa
    5ed Kompagnie, tref Ebolowa

Llyfryddiaeth a chyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  • DeLancey, Mark W.; DeLancey, Mark D. (2000). Historical Dictionary of the Republic of Cameroon (arg. 3rd). Lanham, Maryland: The Scarecrow Press. ISBN 0-8108-3775-7. OCLC 43324271.
  • Gorges, E. Howard (1923). The Great War in West Africa. London: Hutchinson & Co.
  • Haupt, Werner (1984). Deutschlands Schutzgebiete in Übersee 1884–1918 [Germany’s Overseas Protectorates 1884–1918]. Friedberg: Podzun-Pallas Verlag. ISBN 3-7909-0204-7.
  • Hoffmann, Florian (2007). Okkupation und Militärverwaltung in Kamerun. Etablierung und Institutionalisierung des kolonialen Gewaltmonopols. Göttingen: Cuvillier Verlag. ISBN 9783867274722.
  • "German Cameroons 1914". UniMaps. 2004. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 4 Ebrill 2013. Map of the territories exchanged between France and Germany at the Treaty of Fez.
  • Schaper, Ulrike (2012). Koloniale Verhandlungen. Gerichtsbarkeit, Verwaltung und Herrschaft in Kamerun 1884-1916. Frankfurt am Main 2012: Campus Verlag. ISBN 3-593-39639-4.CS1 maint: location (link)
  • Washausen, Helmut (1968). Hamburg und die Kolonialpolitik des Deutschen Reiches 1880 bis 1890 [Hamburg and Colonial Politics of the German Empire]. Hamburg: Hans Christians Verlag. OCLC 186017338.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ Kamerun – deutsche Kolonie von 1884 bis 1919, deutsche-schutzgebiete.de
  2. ↑ Washausen, Hamburg und die Kolonialpolitik, p. 68
  3. ↑ Washausen, Hamburg und die Kolonialpolitik, p. 116
  4. ↑ Haupt, Deutschlands Schutzgebiete, p. 57
  5. ↑ Thomas Deltombe, Manuel Domergue, Jacob Tatsita, KAMERUN !, La Découverte, 2019
  6. ↑ En 1911, el volumen total de comercio alcanzó más de 50 millones de marcos de oro. [Haupt, p. 64].
  7. ↑ Esta línea se extendió posteriormente hasta la actual capital de Camerún, Yaundé.

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Camerŵn_Almaenig&oldid=11859238"