Tweed

Tweed

Math	woven fabric
Deunydd	Gwlân, synthetic fiber
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Darn o Harris Tweed mewn patrwmasgwrn penwaig (herringbone)

Mae Tweed yn fath o frethyn ac yn enw masnach ar ffabrigau wedi'u gwneud o edafedd cardiog sy'n seiliedig ar wlân neu edafedd cymysg o wlân a ffibrau o waith dyn sy'n fras, yn napio ac yn frith, gan greu arwyneb brith, anwastad. Yn y Gymraeg gellid cyfeirio ato fel brethyn caerog, a brethyn cartref. Enwir tweed ar ôl y gair Sgoteg, tweel, sy'n gyfystyr â'r gair Saesneg 'twill' ac yn dynodi wead ffabrig, sydd yn Almaeneg yn golygu twill weave neu "twill", yr enw sy'n cael ei ddylanwadu gan yr enw Albanaidd daeth afon Tweed. Gellir cael effeithiau lliw yn yr edafedd trwy gymysgu gwlân wedi'i liwio cyn iddo gael ei nyddu.

Cynhyrchu tweed ym Mochdre, Powys, Cymru, 1940

Yn wreiddiol, defnyddiwyd tweed i ddisgrifio ffabrigau wedi'u gwehyddu â llaw, yn bennaf wedi'u gwehyddu twill a oedd wedi'u gwehyddu'n drwchus ond yn hyblyg. Datblygwyd tweeds i amddiffyn rhag elfennau hinsawdd garw Ynysoedd Prydain. Am gyfnod hir, tweed oedd y dillad delfrydol ar gyfer difyrrwch y boneddigion, megis hela, marchogaeth ceffylau, saethu a physgota. Yn oes Fictoria, fodd bynnag, roedd tweeds hefyd yn ddillad arferol ar gyfer gweithgareddau chwaraeon megis seiclo, golff, tenis, chwaraeon modur a mynydda.

Defnyddir y ffabrig , er enghraifft , gyda phatrymau brith traddodiadol , tartanau , fel deunydd ar gyfer kilts . Defnyddir tweed fel ffabrig ar gyfer siwtiau, cotiau, siacedi, siwtiau, hetiau a chapiau. Mae yna hefyd gynhyrchion fel llenni, clustogau soffa, gorchuddion dodrefn, blancedi cŵn, esgidiau, bagiau ac ategolion amrywiol wedi'u gwneud o frethyn. Mae gan frethyn heddiw nodweddion gwahanol iawn yn dibynnu ar y math o wlân a ddefnyddir, cyfrif edau a phwysau ffabrig. Daw tweeds mewn lliwiau, patrymau ac enwau di-ri. Mae rhai brethyn yn cynnwys blew anifeiliaid heblaw gwlân, fel blew camel , mohair , cashmir ac alpaca.

Sut mae cynhyrchu ffabrig tweed

Yn gyntaf, mae'r gwlân yn cael ei gynaeafu, ei lanhau i ddechrau, ac yna ei bacio i mewn i fyrnau. Ar ôl hyn, mae'r gwlân yn cael ei lanhau'n fwy trylwyr a'i wahanu'n llinynnau hir, sydd wedyn yn cael eu troi'n edafedd. Unwaith y bydd yr edafedd wedi'i nyddu, gellir lliwio'r gwlân mewn gwahanol liwiau ac yna ei sychu mewn sypiau. Nesaf i fyny, mae'r gwlân yn cael ei gymysgu â llaw ac yna ei roi mewn peiriant cymysgu i gyflawni'r patrwm a ddymunir. Yn nes at ddiwedd y broses, mae'r gwlân yn cael ei bryfocio a'i gardio i sicrhau trwch ychwanegol. Yn olaf, mae ffabrig y tweed yn cael ei wehyddu i ddilledyn.

Rhesymau dros boblogrwydd Tweed

Er ei fod wedi bod o gwmpas ers canrifoedd, mae ffabrig tweed yn parhau i fod yn ddewis ffasiwn poblogaidd heddiw, felly pam yn union y mae cymaint o alw am frethyn? Wel, yn gyntaf, mae llawer yn dewis tweed oherwydd ei briodweddau gwrthsefyll tywydd. Mae gwlân yn naturiol ymlid dŵr, sy'n golygu bod siaced tweed yn berffaith ar gyfer hinsawdd gwlypach. Mae ffabrig tweed hefyd yn drwchus, sy'n golygu ei fod yn ynysol ac yn ddelfrydol ar gyfer yr oerfel. Yn aml gall ffibrau naturiol fel tweed fod yn ddrytach i'w cynhyrchu oherwydd o'i gymharu â deunyddiau synthetig, mae tweed yn llawer mwy gwydn. Flwyddyn ar ôl blwyddyn, mae dylunwyr a brandiau ffasiwn y stryd fawr yn parhau i greu eu setiau dillad bythol, o siacedi a ffrogiau i hetiau a bagiau, mae tweed yn sicr yma i aros!

Gwahanol fatha

Tartan - Ffabrigau brith sy'n defnyddio lliw a phatrwm i fynegi cysylltiad â chlan Albanaidd penodol. Mae gan rai cwmnïau eu tartanau eu hunain hefyd.

Estate Tweed mae tweed ystad yn dyddio'n ôl i berchnogion rhai ystadau, a oedd yn aml yn dewis lliwiau a phatrymau a oedd yn arbennig o addas ar gyfer y dirwedd fel nad oeddent i'w gweld wrth hela. Poblogeiddiwyd tweed ystad gyda thirfeddianwyr gan y Tywysog Albert am ddyfeisio Tweed Balmoral, sydd wedi'i liwio i gyd-fynd â'r dirwedd a lliw Castell Balmoral. Yn wreiddiol, roedd gwisgo tweed o'r fath yn gyfyngedig i deulu a staff y tirfeddianwyr, ond heddiw gall unrhyw un eu gwisgo.

Cheviot Tweed enwir ar ôl brid o ddefaid y defnyddir eu gwlân. Mae'r edafedd yn fwy trwchus, yn fwy garw ac yn drymach, mae'r cadachau fel arfer yn cael eu gwehyddu'n dynn ac yn llymach na brethyn eraill.

Tweed Shetland a enwyd ar ôl yr ynysoedd, yn frethyn wedi'i wneud o wlân arbennig o feddal fel y'i cynhyrchwyd yn yynysoedd y Shetland.

Donegal Tweed a nodweddir gan glymau bach o wlân lliw, fe'i enwyd ar ôl sir fwyaf gogleddol Iwerddon, Swydd Donegal, lle mae'r tweed traddodiadol hwn weithiau'n dal i gael ei wau â phŵer y cyhyrau, wedi'i nodweddu gan y clymau bach, lliw nodweddiadol yn y gwehyddu

Harris Tweed yn enw brand ar ffabrig wedi'i wehyddu â llaw o'r Ynysoedd Allanol Heledd o dan Ddeddf Harris Tweed 1993. Tweed agored, awyrog sy'n arw i'w gyffwrdd ac ond yn meddalu â thraul.

Tweed Sacsoni yn tweed wedi'i wneud o wlân merino mân a meddal

Thornproof Tweed yn ffabrig wedi'i wneud o edafedd wedi'u troelli'n drwm iawn sy'n gallu gwrthsefyll tyllu a rhwygo'n arbennig. Mae'r meinwe yn hunan-iachau; bydd twll yn mynd i ffwrdd ar ei ben ei hun os caiff y meinwe ei thylino ychydig.

Tweed Chwaraeon (Sports tweed) yn frethyn sydd â nodweddion cuddliw arbennig o dda, sydd eu hangen ar gyfer hela. Mae llawer o frethyn y stad yn frethyn chwaraeon sydd wedi addasu i hinsawdd a lliwiau'r dirwedd. Roedd lliwiau niferus y tirweddau mwyaf amrywiol a'r ysfa i arloesi a gwahaniaethu yn cynhyrchu amrywiadau a phatrymau dirifedi o frethyn.

Tweed Ciper (Gamekeeper Tweed) yn frethyn arbennig o drwm a gall gyrraedd pwysau ffabrig o hyd at tua 1000 g. Bwriad y tweed hwn yw rhoi amddiffyniad ychwanegol i geidwaid ar ddiwrnodau arbennig o oer, gwlyb a gwyntog.

Tweed Cymreig

Ceir sawl melin wlân yng Nghymru sy'n cynhyrchu tweed, neu, beth fyddai'n cael ei alw'n frethyn mewn cyd-destun Gymraeg.

• Melin Teifi, Llandysul
• Melin Trefriw, Conwy
• Melin Pentwyn, Myddfai, Sir Gâr

Oriel

• 
  Logo yr Harris Tweed yn profi awdurdodiaeth
• 
  Y golfwyr, Old Tom Morris a Young Tom Morris mewn dillad tweed
• 
  Bike in Tweed, Stockholm, 2013
• 
  Gwahanol ffabrig tweed ar fachau
• 
  Mae'r lliwiau a'r patrymau yn ddihysbydd
• 
  Prince of Wales Muster
• 
  Defnydd mewn patrwm tsiec

Darllen pellach

• Fiona Anderson: Tweed. Bloomsbury Academic, London 2017, ISBN 978-1-84520-696-3.
• Lara Platman: Harris Tweed. F. Lincoln, London 2011, ISBN 978-0-7112-3216-7.

Dolenni allanol

• Amgueddfa Wlân Genedlaethol Cymru
• , Donegal, Cheviot, Saxony... Fideo gyflwyno ar Tweed