Sorgwm deuliw

Oddi ar Wicipedia
Sorgwm deuliw
Carpodacus erythrinus

, ,

Statws cadwraeth
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas: Plantae
Teulu: Poaceae
Genws: sorgwm Sorghum
Rhywogaeth: Sorghum bicolor
Enw deuenwol
Sorghum bicolor
Sorghum bicolor
Sorghum bicolor Moderne

Mae Sorgwm deuliw (Lladin: Sorghum bicolor) yn rhywogaeth o laswellt sy'n cael ei gynaeafu am ei rawn (yr had), ac a ddefnyddir fel bwyd pobol, anifeiliaid, ac i gynhyrchu ethanol. Tarddodd Sorgwm yn Affrica, ac mae bellach yn cael ei dyfu'n helaeth mewn rhanbarthau trofannol ac isdrofannol.[2] Sorgwm yw'r pumed grawnfwyd pwysicaf y byd ar ôl reis, gwenith, indrawn a haidd, gyda 59.34 miliwn o dunelli metrig yn cael ei gynhyrchu'n fyd-eang yn flynyddol yn 2018.[3]

Sorgwm yn Tsieina, wedi'i ferwi
two turkey tail brooms made from broom corn
Dwy ysgub wedi'u gwneud o'r bonion sy'n weddill
Pen yr hadau, yn India
Sorgwm yn Xinjiang, Tsieina. Mewn rhai mathau ac mewn rhai amodau, bydd y paniglau trwm yn gwneud i'r paniglau meddal ifanc blygu, a fydd wedyn yn dwysau'r sefyllfa hon. Mae hyn yn amddiffyniad deublyg yn erbyn adar.

Mae S. bicolor fel arfer yn blanhigyn unflwydd, ond mae rhai mathau'n lluosflwydd. Tyf mewn clystyrau a all gyrraedd dros 4m o uchder. Gall y grawn amrywio o 2 i 4 mm mewn diamedr. Tyfir Sorgwm melys (math arall o Sorgwm) yn bennaf ar gyfer porthiant anifeiliaid, cynhyrchu surop, ac ethanol; maent yn dalach na'r rhai sy'n cael eu tyfu am rawn.[4][5]

Cynhaeafu[golygu | golygu cod]

Prif gynhyrchwyr S. bicolor yn 2011 oedd Nigeria (12.6%), India (11.2%), Mecsico (11.2%), ac Unol Daleithiau America (10.0%). Mae Sorghum yn tyfu mewn ystod eang o dymheredd, uchder ac mewn priddoedd gwenwynig, a gall adfer tyfiant ar ôl rhywfaint o sychder. Mae ganddo bum nodwedd sy'n ei gwneud yn un o'r cnydau mwyaf gwrthsefyll, mewn cyfnod o sychder:

  1. Mae ganddo gymhareb arwynebedd gwraidd-i-ddeilen fawr iawn.
  2. Ar adegau o sychder, mae'n rholio ei ddail i leihau colli dŵr trwy drydarthiad.
  3. Os bydd sychder yn parhau, mae'n mynd i gysgu yn hytrach na gwywo.
  4. Mae ei ddail yn cael eu gwarchod gan gwtigl cwyraidd.
  5. Mae'n defnyddio gosodiad carbon C4 gan ddefnyddio traean o ddŵr yn unig.

Ni ellir bwyta Sorghum oni bai bod y masgl anhydrin (neu'r plisg) yn cael ei dynnu. Yn ystod y fasnach gaethweision drawsatlantig, "yr unig ffordd i gael gwared ar y masg oedd â llaw, gyda morter a phestl, neu ddwy garreg.

Hanes[golygu | golygu cod]

Mae'r dystiolaeth archeolegol cyntaf o sorgwm yn Nabta Playa ar lan afon y Nîl Uchaf, c. 8000 CC. Fodd bynnag, mae'r rhain yn sorgwm gwyllt, gyda grawn bach a rachis brau. Credir bod Sorgwm wedi'i ddofi o'r Sorghum verticilliform gwyllt rhwng 7000 a 5000 CC, efallai yn nyffryn Afon Niger.[6][7][8]

Mae botanegwyr yn ei rannu'n bum math:

  1. durra, a ddatblygwyd yn India
  2. gini, amrywiaeth o Orllewin Affrica sydd angen llawer o law
  3. caudatwm, wedi'i dyfu gan bobloedd Nilo-Sahara rhwng Llyn Chad ac Ethiopia
  4. kafir, math sy'n gwrthsefyll sychder a dyfir yn Ne Affrica
  5. y deuliw / bicolor, y grawn mwyaf cyffredin.[9]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ "Sorghum bicolor (L.) Moench — The Plant List". www.theplantlist.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-04-13. Cyrchwyd 2021-02-27.
  2. ↑ Dillon, Sally L.; Shapter, Frances M.; Henry, Robert J. et al. (1 Medi 2007). "Domestication to Crop Improvement: Genetic Resources for Sorghum and Saccharum (Andropogoneae)". Annals of Botany 100 (5): 975–989. doi:10.1093/aob/mcm192. PMC 2759214. PMID 17766842. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2759214.
  3. ↑ "FAOSTAT". www.fao.org. Cyrchwyd 2020-09-27.
  4. ↑ "Grassland Index: Sorghum bicolor (L.) Moench". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-11-19. Cyrchwyd 2021-02-27.
  5. ↑ "Sweet Sorghum". Sweet Sorghum Ethanol Producers. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-10-28. Cyrchwyd 13 Tachwedd 2012.
  6. ↑ Cumo, Christopher (June 30, 2015). Foods that Changed History: How Foods Shaped Civilization from the Ancient World to the Present: How Foods Shaped Civilization from the Ancient World to the Present. ABC-CLIO. ISBN 9781440835377 – drwy Google Books.
  7. ↑ Cumo, Christopher Martin (25 Ebrill 2013). Encyclopedia of Cultivated Plants: From Acacia to Zinnia [3 volumes]: From Acacia to Zinnia. ABC-CLIO. ISBN 9781598847758 – drwy Google Books.
  8. ↑ Smith, C. Wayne; Frederiksen, Richard A. (25 Rhagfyr 2000). Sorghum: Origin, History, Technology, and Production. John Wiley & Sons. ISBN 9780471242376 – drwy Google Books.
  9. ↑ Ehleringer, James R.; Cerling, Thure; Dearing, M. Denise (30 Mawrth 2006). A History of Atmospheric CO2 and Its Effects on Plants, Animals, and Ecosystems. Springer Science & Business Media. ISBN 9780387270487 – drwy Google Books.

Dolennau allanol[golygu | golygu cod]

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Sorgwm_deuliw&oldid=12544483"