Miniwét
.png) | |
| Enghraifft o'r canlynol | ffurf gerddorol, math o ddawns  |
|---|---|
| Math | Baroque dance, French folk dance, Dawns neuadd, classical dance music |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae'r miniwét[1] (neu minuet) yn ddawns gymdeithasol sy'n wreiddiol o Ffrainc. Mae'n ddawns ar gyfer dau berson, fel arfer mewn amser triphlyg. Daeth y gair i'r Gymraeg o'r Saesneg a fenthycodd o'r Eidaleg minuetto a'r Ffrangeg menuet. Mae'r enw yn deillio o'r Ffrangeg "pas menu", sydd yn golygu "cam bach", gan fod camau bychain yn nodweddiadol o'r ddawns.[2]
Hanes[golygu | golygu cod]
Dawns boblogaidd o ranbarth Poitou yn Ffrainc oedd y miniwét yn wreiddiol, a daeth yn ddawns llys yn ystod y cyfnod Baróc. Fe'i cyflwynwyd i lys Louis XIV gyda'r arddangosiad theatrig cyntaf yn y bale Le Mariage forcé a Les Amours déguisés yn 1664 a soniwyd am enw'r ddawns hon am y tro cyntaf gan Guillaume Dumanoir yn ei waith Le mariage de la musique avec la danse (Priodas cerddoriaeth â dawns) yr un flwyddyn. Yn ddiweddarach roedd Lully, André Campra a Pierre Rameau yn cynnwys miniwetau mewn nifer fawr o'u cyfansoddiadau. Yn y cyfnod clasurol cynhwyswyd y miniwét hefyd yn y ffurfiau cerddorol uchel eu statws; y symffoni, y sonata a'r pedwarawd. Miniwét yw trydydd symudiad pedwarawd fel arfer, er weithiau gallai hefyd ymddangos fel yr ail symudiad (er enghraifft yng ngwaith Haydn a Mozart), cyn y symudiad araf. Daeth ffasiwn y miniwét i ben gyda dyfodiad rhamantiaeth, er i'r ddawns brofi dadeni byrhoedlog ym maes dawns neuadd rhwng 1883 a 1890.
Ffurf gerddorol[golygu | golygu cod]
Mae'r minuet (neu menuetto) yn ddawns, yn y cyfnod clasurol i'w hystyried mewn tempo cymedrol ac mewn symudiad teiran amryfalent. Mae'r ffurf gerddorol yn dridarn (ABA) ac mae ganddi bedawr thema, gyda'r brif adran A yn cynnwys dwy thema a'r adran ganolog B yn cael ei galw'n driawd (a elwir felly oherwydd iddo gael ei ganu'n wreiddiol ar dri offeryn unawd, basŵn a 2 obo) sy'n cynnwys y ddau arall.[4] Mae pob un o'r tair adran (miniwét-triawd-miniwét) yn cynnwys ailadrodd (ritornello) hyd yn oed os nad yw datguddiad olaf yr A yn aml yn cael ei rwygo mewn cyd-destunau heblaw dawns. Cadwyd y ffurf deiran hon yn gyfan gwbl yn y jôc, etifedd y minuet o fewn y ffurfiau cerddorol gwych.
Ceir enghraifft o wir ffurf y miniwét yn Don Giovanni. Mae'r miniwét i'w weld yn aml fel un o symudiadau'r suite yng ngwaith Handel a Bach. Cyflwynodd Haydn ef i'r symffoni, ond heb arafwch a naws seromonïol y. Yn nwylo Beethoven mae'n dod yn scherzo.[5]
Ffurf dawns[golygu | golygu cod]
Un cwpl oedd yn dawnsio miniwét y llys fel arfer. Roedd yn dechrau gyda chyrtsi ac yn parhau gyda chyfres o ffigurau yn cynnwys camau bach yn llithro i'r dde, i'r chwith, ymlaen, yn ôl ac am chwarter tro. Mae meistri dawns yr 17g yn dyfynnu sawl ffurf: miniwét cam un curiad (o Raoul-Auger Feuillet), miniwét cam dau guriad à la bohémienne ac en fleuret, a cham tri churiad a ddisgrifiwyd gan Pierre Rameau fel "y darn miniwét go iawn". Roedd gan y ffigwr mwyaf aml - a berfformiwyd gyda phump neu wyth cam - siâp 8 i ddechrau, yn ddiweddarach wedi'i newid i siâp y llythyren S ac yn olaf cymerodd siâp y llythyren Z.
Miniwetau enwog[golygu | golygu cod]
- Y miniwét o Pumawd nr.5 op.11 yn E fwyaf gan Luigi Boccherini
- Miniwét o Symffoni n.40 K 550 gan Wolfgang Amadeus Mozart
- Y miniwét yn G fwyaf a ysgrifennwyd ym 1796 gan Ludwig van Beethoven, sy'n dal yn gysylltiedig â'r canonau clasurol
- Mae dau miniwét yn G fwyaf yn bresennol yn y Notenbüchlein für Anna Magdalena Bach, BWV Anh.114 a BWV Anh.116, yn dal i gael eu hadrodd mewn llawer o gasgliadau didactig (hyd yn oed ar gyfer offerynnau di-bysellfwrdd) ac wedi'u priodoli ar hyn o bryd i Johann Sebastian Bach (mewn gwirionedd, mae'r cyntaf o'r ddau, gyda'r ail ran yn G leiaf, BWV Anh.115, yn waith y cyfansoddwr Christian Petzold)
- The "Minuet of the blind", o Cerddoriaeth nos strydoedd Madrid gan Luigi Boccherini (op 30 n.6)
- Ail symudiad Léon Boëllmann, Suite Gothique for organ, ar ffurf miniwét (cyfansoddwyd yn C fwyaf)
Y Miniwét a Chymru[golygu | golygu cod]
Ceir y cyfeiriad cofnodedig cynharaf i'r gair miniwét o 1736 yn 'Ystori Richard Whittington' gyda'r defnydd, "a dawnsiwch chwi'r ferch â'r gown s'loon / un finiwed neu ricadwn".[1]
Cyfansoddwyd alawon miniwét i'r ffliwt gan y Ioan Rhagfyr (1740-1821), cerddor o Ddolgellau oedd gyda'r cynharaf i gyfansoddi cerddoriaeth i'r ffliwt nad oedd ar gyfer y llys neu'r lluoedd milwrol.[6]
Ceir cerddoriaeth miniwét o Gymru o'r 18g gan gynnwys Miniwet Dinbych a genir ar y Pibau Cymreig.[7]
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- Exemple d'une chorégraphie de Menuet Le Menuet à deux pour un homme et une femme, Raoul Feuillet - Recueil de Dances (1704)
- Minuet by Boccherini enghraifft o miniwet ar Youtube
- enghraifft o sut i ddawnsio'r Minuet Learn how to dance the Minuet - Venice Carnival 2014
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ 1.0 1.1 "miniwet". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 19 Mawrth 2024.
- ↑ Eugène de Montalembert, Claude Abromont (2010). Guide des genres de la musique occidentale. Fayard. t. 137.
- ↑ Blatter 2007, 28.
- ↑ "Minuet". clickdavao.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-03-15. Cyrchwyd 2023-03-15.
- ↑ "Minuet". 1911 Encyclopædia Britannica. 1911. Cyrchwyd 19 Mawrth 2024.
- ↑ "raditional welsh flute - ioan rhagfyr". Blog Yscolan gan Ceri Rhys Matthews. 14 Medi 2007.
- ↑ "Miniwet Ddinbych - Denbigh Minuet - Pastoral Pipes - Pibau Cyrn Cymraeg". Sianel Youtube Tim Eastwood Wales Border Bagpiper. 2023. Cyrchwyd 19 Mawrth 2024.
