Lotfi A. Zadeh

Lotfi A. Zadeh
Ganwyd	4 Chwefror 1921  Novkhany, Baku
Bu farw	6 Medi 2017  Berkeley
Man preswyl	Unol Daleithiau America
Dinasyddiaeth	Yr Undeb Sofietaidd, Pahlavi Iran, Unol Daleithiau America
Addysg	Doethur mewn Athrawiaeth
Alma mater	Sefydliad Technoleg Massachusetts Ysgol Peirianneg a Gwyddoniaeth Gymhwysol Sefydliad Fu Prifysgol Tehran Prifysgol Columbia Alborz High School
Ymgynghorydd y doethor	John R. Ragazzini
Galwedigaeth	mathemategydd, peiriannydd, gwyddonydd cyfrifiadurol, academydd
Cyflogwr	Prifysgol Califfornia, Berkeley Prifysgol Columbia
Adnabyddus am	fuzzy set
Plant	Norm Zada
Gwobr/au	Cymrodoriaeth Guggenheim, Friendship Order, Nizami Ganjavi Gold Medal, Cymrodor IEEE, Kampé de Fériet Award, IEEE James H. Mulligan, Jr. Education Medal, Eringen Medal, honorary doctor of Toulouse-III University, AAAI Fellow, Medal IEEE Richard W. Hamming, Rufus Oldenburger Medal, ACM Fellow, Medal Anrhydedd IEEE, honorary doctorate of the University of Oviedo, doethuriaeth er anrhydedd o Brifysgol Granada, Okawa Prize, Richard E. Bellman Control Heritage Award, ACM-AAAI Allen Newell Award, Doethuriaeth Arhydeddus Prifysgol Pierre a Marie Curie, Medal Benjamin Franklin, Gwobr Sefydliad 'Frontiers of Knowledge' BBVA, honorary member of the National Academy of Sciences of Azerbaijan, honorary doctor of Baku State University

Mathemategydd, cyfrifiadurwr, a pheirianydd trydanol Aserbaijanaidd-Iranaidd oedd Lotfi Aliasker Zadeh (AZ:Lütfəli Rəhim oğlu Ələsgərzadə; 4 Chwefror 1921 – 6 Medi 2017). Roedd yn athro emeritws cyfrifiadureg ym Mhrifysgol Califfornia, Berkeley o 1991 hyd ei farwolaeth. Ei gyfraniadau pwysicaf yw rhesymeg niwlog a mathemateg niwlog.

Ganwyd yn Baku yng Ngweriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Aserbaijan, yr Undeb Sofietaidd, i fam Iddewig o Rwsia a thad Aserbaijanaidd o dras Dyrcaidd. Symudodd ei deulu i Tehran pan oedd Lotfi yn 10 oed, a chafodd ei addysg gan genhadon Presbyteraidd y Coleg Americanaidd. Astudiodd beirianneg drydanol ym Mhrifysgol Tehran, ac enillodd ei radd ym 1942. Aeth ati i ennill gradd meistr o Sefydliad Technoleg Massachusetts (MIT) ym 1946, a doethuriaeth o Brifysgol Columbia ym 1949. Gweithiodd yn isddarlithydd ym Mhrifysgol Columbia o 1950 i 1957, ac athro o 1957 i 1959, yn yr adran beirianneg drydanol.

Ymunodd â'r adran beirianneg drydanol ym Mhrifysgol Califfornia, Berkeley ym 1959 a fe fu yn gadeirydd yr adran honno o 1963 i 1968. Dan ei arweiniad, daeth cyfrifiadureg yn rhan bwysig o faes yr adran, a bu pwyslais ar fathemateg. Canolbwyntiodd ei waith cynnar ar ddadansoddiad systemau, dadansoddiad penderfyniadau, a systemau gwybodaeth. Ym 1965 fe gyhoeddodd ei erthygl gyntaf ar setiau niwlog. Wrth i'w syniadau ddatblygu, sbardunodd chwyldro ym maes seiberneteg a chafodd ddylanwad ar amryw o bynciau gan gynnwys roboteg, uwchgyfrifiaduron, gwneuthuro lloerennau, gwybyddiaeth ac astudiaeth delweddau, ac ymchwil i wrthrychau hedegog anhysbys.

Ymchwiliodd Zadeh hefyd i ddeallusrwydd artiffisial, semanteg, damcaniaeth gyfrifiadol ar ganfyddiad, hidlo optimaidd, systemau dynamig, a rhifau-Z. Yn ystod ei yrfa, fe dderbynodd nifer fawr o anrhydeddau a gwobrau academaidd ac roedd yn aelod o fwrdd golygyddol sawl cyfnodolyn. Cyhoeddodd mwy na 200 o erthyglau, a rhagor ar y cyd ag ysgolheigion eraill. Bu farw yn Berkeley yn 96 oed.