Lonicera caerulea
| Lonicera caerulea | |
|---|---|
| |
Dosbarthiad gwyddonol 
| |
| Unrecognized taxon (fix): | Lonicera |
| Rhywogaeth: | L. caerulea |
| Enw deuenwol | |
| Lonicera caerulea L. | |
| Cyfystyron[1] | |
| |
Lonicera caerulea, a elwir hefyd wrth ei enwau cyffredin gwyddfid glas, gwyddfid melys, gwyddfid y gors neu fwyar mel, Mae'n wyddfid nad yw'n dringo sy'n gynhenid i ranbarthau tymherus America, Ewrop ac Asia o fewn Hemisffer y Gogledd. [2]
Mae'r planhigyn neu ei ffrwyth hefyd wedi dod i gael ei alw'n haskap, sy'n deillio o'i enw yn iaith y bobl frodorol Ainu o Hokkaido, Japan .
Disgrifiad[golygu | golygu cod]
Mae'r gwyddfid glas yn lwyn collddail sy'n tyfu i 1.5–2 m o daldra. Mae'r dail cyferbyniol yn hirgrwn llwyd-wyrdd, 3–8 cm hir a 1–3 cm llydan, gyda gwead ychydig yn gwyraidd. Mae'r blodau'n felyn-gwyn, 12-16 mm o hyd, gyda phum llabed cyfartal; maent yn cael eu cynhyrchu mewn parau ar yr egin. Mae'r ffrwyth yn aeron glas bwytadwy, braidd yn silindrog ei siâp yn pwyso 1.3g i 2.2g, a thua 1 cm mewn diamedr.[3]
Mae'r planhigyn yn wydn yn y gaeaf a gall oddef tymereddau o dan -47c . [4] Mae'r blodau'n gallu gwrthsefyll tymheredd rhewllyd. Mae ffrwythau'n aeddfedu'n gynnar ac maent yn uchel mewn fitamin C.[5]
Gall cyltifarau o'r gwyddfid glas oroesi ystod eang o asidedd pridd o 3.9-7.7 (optimwm 5.5-6.5), sy'n gofyn am ddeunydd organig uchel, pridd wedi'i ddraenio'n dda, a digon o olau haul ar gyfer y cynhyrchiant gorau posibl. Mae planhigion Lonicera caerulea yn fwy goddefgar o amodau gwlyb na'r rhan fwyaf o rywogaethau ffrwythau. [4][6]
Dosbarthiad a chynefin[golygu | golygu cod]
Mae'r rhywogaeth yn ambegynol, a geir yn bennaf mewn neu ger gwlyptiroedd coedwigoedd boreal mewn priddoedd mawn trwm Gogledd America, Ewrop, ac Asia. [2][7] Mae hefyd i'w gael mewn priddoedd calsiwm uchel, ar fynyddoedd, ac ar hyd arfordiroedd gogledd-ddwyrain Asia a gogledd-orllewin Gogledd America.[4]
Mae gwahanol fathau yn cael eu dosbarthu ar draws canol a gogledd Canada, gogledd yr Unol Daleithiau, gogledd a dwyrain Ewrop, Siberia, canol Asia, a gogledd-ddwyrain Tsieina. [2]
Dosbarthiad[golygu | golygu cod]
Nid yw'r dosbarthiad o fewn y rhywogaeth wedi'i setlo. Mae un dosbarthiad yn defnyddio naw math botanegol : [2]
- Lonicera caerulea amr.. altica. Gogledd Asia.
- Lonicera caerulea amr. caerulea. Ewrop.
- Lonicera caerulea amr. cauriana. Gorllewin Gogledd America.
- Lonicera caerulea amr. yn dibynnu. Canolbarth Asia.
- Lonicera caerulea amr. edulis, cyfystyr: L. edulis. Dwyrain Asia.
- Lonicera caerulea amr. emffylocalyx (a elwir hefyd yn haskap). Dwyrain Asia.
- Lonicera caerulea amr. kamtschatica . Gogledd-ddwyrain Asia.
- Lonicera caerulea amr. palasii . Gogledd Asia, gogledd-ddwyrain Ewrop.
- <i id="mwhA">Lonicera caerulea</i> amr. <i id="mwhQ">filosa</i> . Dwyrain Gogledd America.
Cyltifarau wedi'u trin[golygu | golygu cod]
Mae cyltifarau gwell yn cynnwys:
- 'Aurora'
- 'Boreal beauty'
- 'Boreal beast'
- 'Boreal Blizzard'
- 'Honeybee'
- 'Wojtek'
- 'Berry Blue'
- 'Indigo Gem'
- 'Indigo Treat'
- 'Indigo Yum'
- 'Tundra'
- 'Borealis'
- 'Atlaj'
- 'Nimfa'
- 'Polar Jewel'
Yn ôl ymchwil ym Mhrifysgol Saskatchewan, Canada, gellir gwahaniaethu rhwng pob amrywiaeth yn ôl maint aeron, blas, a dimensiynau llwyn. [3]
Enwau cyffredin[golygu | golygu cod]
Mae Lonicera caerulea yn cael ei hadnabod gan sawl enw cyffredin: [4]
- Haskap: enw'n yr iaith Ainu yng ngogledd Japan
- Gwyddfid glas: cyfieithiad disgrifiadol o darddiad Rwsiaidd
- Honeyberry: cyffredin yng Ngogledd America
- Gwyddfid y gors: wedi'i fathu gan fotanegwyr a'i gwelodd yn tyfu'n wyllt mewn ardaloedd corsiog yng Nghanada
Amaethu[golygu | golygu cod]
Mae pobloedd brodorol dwyrain Rwsia, gogledd Japan a gogledd Tsieina wedi cynaeafu'r aeron gwyllt ers amser maith, ond mae ymdrechion tyfu yn gymharol ddiweddar, gan ddechrau yn yr Undeb Sofietaidd yn y 1950au. Parhaodd ymchwil i amaethu masnachol yn Hokkaido, Japan yn y 1970au. Mae'r planhigyn yn bennaf anhysbys yn y byd Gorllewinol, [5] hyd yn oed tra bod rhai mathau'n tyfu yng ngogledd Canada a gogledd yr Unol Daleithiau. Defnyddiwyd amrywiaeth gwyddfid glas edulis yn aml mewn ymdrechion bridio, ond mae mathau eraill wedi'u bridio ag ef i gynyddu cynhyrchiant a blas. Mewn sawl rhaglen fridio gwyddfid glas, yr amrywiaeth emphyllocalyx fu'r un amlycaf a ddefnyddiwyd.[4]
Clefyd[golygu | golygu cod]
Nid yw'r planhigyn hwn yn cael ei effeithio gan lawer o blâu na chlefydau. [5] Mae llwydni powdrog yn un clefyd y cofnodwyd ei fod yn effeithio ar Lonicera caerulea, fel arfer ar ôl aeddfedu ffrwythau rhwng canol – diwedd yr haf. [4] Pan effeithir ar y planhigyn, mae'n gyffredin i'r dail droi'n wyn, gyda chlytiau brown yn datblygu yn y pen draw. [4]
Cynhaeaf a defnyddiau[golygu | golygu cod]
Mae gwyddfid yn cael ei gynaeafu ddiwedd y gwanwyn neu ddechrau'r haf bythefnos cyn mefus ar gyfer mathau Rwsiaidd, gyda mathau Japaneaidd yn aeddfedu ar yr un pryd â mefus.[4] Mae'r aeron yn barod i'w cynaeafu pan fydd yr haen fewnol yn borffor tywyll neu'n las. Mae'r haen allanol yn las tywyll ac yn edrych yn aeddfed, ond gall yr haen fewnol fod yn wyrdd gyda blas sur. [4] [7] Mae angen dau fath cydnaws ar gyfer croesbeillio a set ffrwythau. Yng Ngogledd America, mae'r rhan fwyaf o fathau Rwsiaidd wedi'u haddasu i barthau caledwch 1 i 4. Gall y planhigion gymryd tair neu bedair blynedd i gynhyrchu cynhaeaf toreithiog. [4] Mae cynhyrchiad cyfartalog ar lwyn da tua 3kg, a gall llwyni gynnal cynhyrchiant am 30 mlynedd. [4]
Gellir defnyddio gwyddfid mewn amrywiol gynhyrchion wedi'u prosesu, megis teisennau, jamiau, sudd, hufen iâ, iogwrt, sawsiau, losin/fferins a gwin tebyg o ran lliw a blas i rawnwin coch neu win ceirios. [4][7][8]
Ffytogemegau[golygu | golygu cod]
Fel ffrwyth pigmentog glas, mae Lonicera caerulea yn cynnwys cyfansoddion polyphenol, gan gynnwys cyanidin 3-glucosid, cyanidin 3-rutinoside, peonidin 3-glucoside, [9] [10] proanthocyanidins ac asidau organig, gan gynnwys asid citrig . [11]
Meddygaeth draddodiadol[golygu | golygu cod]
Dros y canrifoedd yng ngwledydd Dwyrain Asia, mae Lonicera caerulea wedi'i ddefnyddio ar gyfer cymwysiadau therapiwtig tybiedig mewn meddygaeth draddodiadol . [12]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ The Plant List: A Working List of All Plant Species; Family Caprifoliaceae, Genus Lonicera by Species, The Plant List, Version 1, Royal Botanic Garden-Kew and Missouri Botanical Garden, 2010, http://www.theplantlist.org/browse/A/Caprifoliaceae/Lonicera/, adalwyd 18 Mai 2016
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 USDA GRIN Taxonomy, https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=22559, adalwyd 18 Mai 2016
- ↑ 3.0 3.1 University of Saskatchewan (2007). "Haskap: University of Saskatchewan Fruit Program". Cyrchwyd 25 Tachwedd 2016.
- ↑ 4.00 4.01 4.02 4.03 4.04 4.05 4.06 4.07 4.08 4.09 4.10 4.11 "Haskap". University of Saskatchewan, Department of Plant Sciences. 2021. Cyrchwyd 7 Gorffennaf 2021.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 The Encyclopedia of Fruit & Nuts. CABI. 2008. t. 232.
- ↑ Janick, J.; Paull, R.E. (2008). The Encyclopedia of Fruit & Nuts. CABI. t. 232. ISBN 9780851996387.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 "Honeyberry". London, UK: The Royal Horticultural Society. 2016.
- ↑ Reimer, Peter (2007). "Haskap wines at the University of Saskatchewan fruit program" (PDF). Cyrchwyd 9 Awst 2016.
- ↑ Celli, G. B.; Khattab, R; Ghanem, A; Brooks, M. S. (2016). "Refractance Window™ drying of haskap berry--preliminary results on anthocyanin retention and physicochemical properties". Food Chemistry 194: 218–21. doi:10.1016/j.foodchem.2015.08.012. PMID 26471547.
- ↑ "Variability of anthocyanin content and dry matter amount in fruits of some lonicera caerulea selections depending on storage conditions". Analele Ştiinţifice Ale Universităţii Alexandru Ioan Cuza Din Iași, Sectiunea II A: Genetica Si Biologie Moleculara 14 (4): 7–12. 2013. http://www.gbm.bio.uaic.ro/index.php/gbm/article/view/1090/1040. Adalwyd 2024-01-22.
- ↑ Caprioli, G; Iannarelli, R; Innocenti, M; Bellumori, M; Fiorini, D; Sagratini, G; Vittori, S; Buccioni, M et al. (2016). "Blue honeysuckle fruit (Lonicera caerulea L.) from eastern Russia: Phenolic composition, nutritional value and biological activities of its polar extracts". Food Funct 7 (4): 1892–903. arXiv:3. doi:10.1039/c6fo00203j. PMID 27040352.
- ↑ "Genetic diversity and chemical characterization of selected Polish and Russian cultivars and clones of blue honeysuckle (Lonicera caerulea)". Turkish Journal of Agriculture and Forestry 39: 394–402. 2015. doi:10.3906/tar-1404-149. https://www.researchgate.net/publication/267314215.