Datrysiadau sy'n seiliedig ar natur

Oddi ar Wicipedia
Datrysiadau sy'n seiliedig ar natur
Enghraifft o'r canlynolproblem gymdeithasol Edit this on Wikidata
Mathtirluniau naturiol, Rheolaeth Edit this on Wikidata

Mae'r term Datrysiadau Seiliedig ar Natur (Nature-based solutions; NBS) yn cyfeirio at y rheolaeth a'r defnydd cynaliadwy o nodweddion a phrosesau naturiol i fynd i'r afael â heriau cymdeithasol-amgylcheddol. Mae'r heriau hyn yn cynnwys materion fel newid hinsawdd, diogelwch dŵr, llygredd dŵr, diogelwch bwyd, iechyd dynol, colli bioamrywiaeth, a rheoli risg trychinebau.

Mae diffiniad y Comisiwn Ewropeaidd o NBS yn nodi bod yr atebion hyn "yn cael eu hysbrydoli a'u cefnogi gan natur, sy'n gost-effeithiol, yn darparu buddion amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd ar yr un pryd ac yn helpu i adeiladu gwytnwch (yr ecosystem ei hun). Mae datrysiadau o'r fath yn dod â natur a nodweddion a phrosesau mwy amrywiol i ddinasoedd, tirweddau, a morluniau, trwy ymyrryd yn systemig, a thrwy hyn defnyddir yr adnoddau'n effeithlon.”[1] Yn 2020, diweddarwyd diffiniad y CE i bwysleisio ymhellach “Rhaid i atebion sy'n seiliedig ar natur fod o fudd i fioamrywiaeth a chefnogi'r ecosystem.”[2] Trwy ddefnyddio NBS gall ecosystemau iach, gwydn ac amrywiol (boed yn naturiol, wedi'u rheoli, neu wedi'u creu o'r newydd) ddarparu atebion er budd cymdeithasau a bioamrywiaeth.[3] Mae'n ofynnol i brosiectau Ymchwil ac Arloesi ar NBS a ariennir gan Raglen Fframwaith yr UE ymateb i'r diffiniad hwn.[4]

Yn y cyfamser, mae'r Fenter Datrysiadau sy'n seiliedig ar natur yn diffinio NBS fel "camau gweithredu sy'n gweithio gyda natur ac yn ei gwella er mwyn helpu pobl i addasu i newid a thrychinebau".

Er enghraifft, mae adfer a/neu amddiffyn mangrofau ar hyd arfordiroedd yn defnyddio datrysiad sy'n seiliedig ar natur i gyflawni sawl nod. Mae mangrofau yn cymedroli effaith tonnau a gwynt ar aneddiadau neu ddinasoedd arfordirol[5] ac ar yr un pryd, mae'n atafaelu neu'n cloi CO 2.[6] Maent hefyd yn darparu parthau meithrin ar gyfer bywyd morol a all fod yn sail i gynnal pysgodfeydd y gall poblogaethau lleol ddibynnu arnynt. Yn ogystal, gall coedwigoedd mangrof helpu i leihau erydu arfordirol o ganlyniad i gynnydd yn lefel y môr. Yn yr un modd, mae toeau neu waliau gwyrdd yn atebion sy'n seiliedig ar natur y gellir eu gweithredu mewn dinasoedd i gymedroli effaith tymheredd uchel, dal dŵr storm, lleihau llygredd, a gweithredu fel sinciau carbon, tra'n gwella bioamrywiaeth ar yr un pryd.

Mae dulliau cadwraeth a mentrau rheoli amgylcheddol wedi'u cynnal ers degawdau. Yn fwy diweddar, mae cynnydd wedi'i wneud o ran mynegi'n well y manteision y gall atebion sy'n seiliedig ar natur eu darparu er lles pobol. Hyd yn oed os yw fframio'r term ei hun yn parhau i esblygu,[7] mae enghreifftiau o atebion sy'n seiliedig ar natur eisoes i'w cael ledled y byd.

Mae astudiaethau o'r 2010au wedi cynnig ffyrdd o gynllunio a gweithredu datrysiadau sy'n seiliedig ar natur mewn ardaloedd trefol,[8][9][10] tra bod NBS yn cael eu hymgorffori fwyfwy i bolisïau a rhaglenni cenedlaethol a rhyngwladol prif ffrwd (e.e. polisi newid hinsawdd, y gyfraith, buddsoddi mewn seilwaith, a mecanweithiau ariannu), gyda sylw cynyddol yn cael ei roi i NBS gan y Comisiwn Ewropeaidd ers 2013, fel rhan annatod o bolisi Ymchwil ac Arloesedd yr UE.[11] Mae'r Cenhedloedd Unedig hefyd wedi ceisio hyrwyddo newid mewn persbectif tuag at NBS: y thema ar gyfer Diwrnod Dŵr y Byd 2018 oedd "Natur ar gyfer Dŵr", tra bod Adroddiad Datblygu Dŵr y Byd y Cenhedloedd Unedig sy'n cyd-fynd â'r Cenhedloedd Unedig yn dwyn y teitl "Atebion Dŵr yn Seiliedig ar Natur". Yn y cyfamser, amlygodd Uwchgynhadledd Gweithredu ar yr Hinsawdd, y Cenhedloedd Unedig 2019 (2019 UN Climate Action Summit) atebion sy'n seiliedig ar natur fel dull effeithiol o frwydro yn erbyn newid hinsawdd a chrëwyd "Clymblaid Atebion sy'n Seiliedig ar Natur", gan gynnwys dwsinau o wledydd, dan arweiniad Tsieina a Seland Newydd.[12]

Cefndir[golygu | golygu cod]

To gwyrdd Neuadd y Ddinas, Chicago

Diffiniadau[golygu | golygu cod]

Mae'r Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur (IUCN) yn diffinio NBS fel camau gweithredu i ddiogelu, rheoli'n gynaliadwy, ac adfer ecosystemau naturiol neu wedi'u haddasu, sy'n mynd i'r afael â heriau cymdeithasol yn effeithiol ac yn addasol, gan ddarparu buddion er lles pobol a bioamrywiaeth ar yr un pryd, gyda heriau cymdeithasol cyffredin a nodwyd fel newid hinsawdd, diogelwch bwyd, risgiau trychineb, diogelwch dŵr, datblygiad cymdeithasol ac economaidd yn ogystal ag iechyd dynol.

Mae grwpiau Ewropeaidd eraill yn gweld NBS fel dull adfer a seilwaith i ddarparu buddion cymdeithasol, economaidd a gwleidyddol.[13] Safbwynt arall ar NBS yw ei fod yn cynnig datrysiadau sy'n defnyddio gwasanaethau ecolegol ac amgylcheddol i fynd i'r afael â heriau amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd cyfoes.[14]

Mathau[golygu | golygu cod]

Yn 2014-2015, roedd gan Rhwydwaith Ewropeaidd BiodiERsA[15] ystod o wyddonwyr, ymchwilwyr, a rhanddeiliaid, a oedd yn cynnig dau fath o deipoleg:[16]

  1. "Faint o beirianneg bioamrywiaeth ac ecosystemau sy'n rhan o NBS", a
  2. "Faint o wasanaethau ecosystem a grwpiau rhanddeiliaid sy'n cael eu targedu gan NBS penodol".

Mae'r deipoleg yn amlygu y gall NBS gynnwys camau gweithredu gwahanol iawn ar ecosystemau (o warchodaeth i reoli, neu hyd yn oed greu ecosystemau newydd) ac mae'n seiliedig ar y rhagdybiaeth mai po uchaf yw nifer y gwasanaethau a'r grwpiau rhanddeiliaid a dargedir, yr isaf yw'r gallu i wneud hynny. Fel y cyfryw, mae tri math gwahanol o NBS:

  • Math 1 – Ychydig iawn o ymyrraeth mewn ecosystemau
  • Math 2 – Rhai ymyriadau mewn ecosystemau a thirweddau
  • Math 3 – Rheoli ecosystemau mewn ffyrdd helaeth

Atebion Seiliedig ar Natur yng Nghytundeb Paris[golygu | golygu cod]

Mae Cytundeb Paris yn galw ar bob Parti i gydnabod rôl ecosystemau naturiol wrth ddarparu gwasanaethau fel sinciau carbon.[17] Mae Erthygl 5.2 yn annog Partïon i fabwysiadu cadwraeth a rheolaeth fel arf ar gyfer cynyddu stociau carbon ac mae Erthygl 7.1 yn annog Partïon i feithrin systemau economaidd-gymdeithasol cydnerth ac ecolegol trwy arallgyfeirio economaidd a rheoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy. Mae'r Cytundeb yn cyfeirio at natur (ecosystemau, adnoddau naturiol, coedwigoedd) mewn 13 lle gwahanol. Datgelodd dadansoddiad manwl[18] o'r holl Gyfraniadau a Benderfynir yn Genedlaethol [19] a gyflwynwyd i UNFCCC, fod tua 130 CDC neu 65% o'r llofnodwyr wedi ymrwymo i atebion sy'n seiliedig ar natur o ran hinsawdd, gan awgrymu consensws eang ar gyfer rôl Natur yn y broses o gyrraedd nodau newid hinsawdd. Fodd bynnag, anaml y mae ymrwymiadau lefel uchel yn trosi'n gamau gweithredu cadarn, mesuradwy ar lawr gwlad.[20]

Atebion seiliedig ar natur yn uwchgynhadledd gweithredu ar yr hinsawdd, y Cenhedloedd Unedig, ym Medi 2019[golygu | golygu cod]

Yn Uwchgynhadledd Gweithredu ar yr Hinsawdd, y Cenhedloedd Unedig yn 2019, datrysiadau seiliedig ar natur oedd un o'r prif bynciau a drafodwyd, a chawsant eu trafod fel dull effeithiol o frwydro yn erbyn newid hinsawdd. Crëwyd "Clymblaid Atebion yn Seiliedig ar Natur", gan gynnwys dwsinau o wledydd, dan arweiniad Tsieina a Seland Newydd.[21]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ "Nature-Based Solutions - European Commission". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 September 2019. Cyrchwyd 10 December 2019.
  2. ↑ Wild, Tom; Freitas, Tiago; Vandewoestijne, Sofie (2020). Nature-based Solutions - State of the Art in EU-funded Projects (PDF). Cyrchwyd 11 January 2021.
  3. ↑ Eggermont, Hilde; Balian, Estelle; Azevedo, José Manuel N.; Beumer, Victor; Brodin, Tomas; Claudet, Joachim; Fady, Bruno; Grube, Martin et al. (2015). "Nature-based Solutions: New Influence for Environmental Management and Research in Europe" (yn en). Gaia - Ecological Perspectives for Science and Society 24 (4): 243–248. doi:10.14512/gaia.24.4.9. https://hal-univ-perp.archives-ouvertes.fr/hal-01245631/file/Eggermont%20et%20al.%202015%20%28NBS%29.pdf. Adalwyd 24 May 2020.
  4. ↑ "Horizon 2020 Workprogramme 2018-2020" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 10 December 2019. Cyrchwyd 10 December 2019.
  5. ↑ Marois, Darryl E.; Mitsch, William J. (2 January 2015). "Coastal protection from tsunamis and cyclones provided by mangrove wetlands – a review". International Journal of Biodiversity Science, Ecosystem Services & Management 11 (1): 71–83. doi:10.1080/21513732.2014.997292. ISSN 2151-3732. http://dx.doi.org/10.1080/21513732.2014.997292. Adalwyd 5 September 2021.
  6. ↑ Inoue, Tomomi (2019), "Carbon Sequestration in Mangroves", Blue Carbon in Shallow Coastal Ecosystems (Singapore: Springer Singapore): 73–99, doi:10.1007/978-981-13-1295-3_3, ISBN 978-981-13-1294-6, http://dx.doi.org/10.1007/978-981-13-1295-3_3, adalwyd 5 September 2021
  7. ↑ "'Nature-based solutions' is the latest green jargon that means more than you might think" (yn en). Nature 541 (7636): 133–134. 12 January 2017. Bibcode 2017Natur.541R.133.. doi:10.1038/541133b. PMID 28079099.
  8. ↑ Raymond, Christopher M.; Frantzeskaki, Niki; Kabisch, Nadja; Berry, Pam; Breil, Margaretha; Nita, Mihai Razvan; Geneletti, Davide; Calfapietra, Carlo (2017). "A framework for assessing and implementing the co-benefits of nature-based solutions in urban areas". Environmental Science & Policy 77: 15–24. doi:10.1016/j.envsci.2017.07.008. ISSN 1462-9011. http://dx.doi.org/10.1016/j.envsci.2017.07.008. Adalwyd 5 September 2021.
  9. ↑ Bush, Judy; Doyon, Andréanne (2019). "Building urban resilience with nature-based solutions: How can urban planning contribute?". Cities 95: 102483. doi:10.1016/j.cities.2019.102483. ISSN 0264-2751. http://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2019.102483. Adalwyd 5 September 2021.
  10. ↑ Frantzeskaki, Niki (2019). "Seven lessons for planning nature-based solutions in cities". Environmental Science & Policy 93: 101–111. doi:10.1016/j.envsci.2018.12.033. ISSN 1462-9011.
  11. ↑ Faivre, Nicolas; Fritz, Marco; Freitas, Tiago; de Boissezon, Birgit; Vandewoestijne, Sofie (2017). "Nature-Based Solutions in the EU: Innovating with nature to address social, economic and environmental challenges". Environmental Research 159: 509–518. Bibcode 2017ER....159..509F. doi:10.1016/j.envres.2017.08.032. ISSN 0013-9351. PMID 28886502. http://dx.doi.org/10.1016/j.envres.2017.08.032. Adalwyd 5 September 2021.
  12. ↑ "Political and financial support for new efforts to scale up use of nature-based solutions to be announced at Climate Action Summit" (PDF). Climate Action Summit 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 6 October 2019. Cyrchwyd 22 October 2019.
  13. ↑ Qi, Yunfei; Chan, Faith Ka Shun; Thorne, Colin; O'Donnell, Emily; Quagliolo, Carlotta; Comino, Elena; Pezzoli, Alessandro; Li, Lei et al. (October 2020). "Addressing Challenges of Urban Water Management in Chinese Sponge Cities via Nature-Based Solutions" (yn en). Water 12 (10): 2788. doi:10.3390/w12102788.
  14. ↑ Hankin, Barry; Page, Trevor; McShane, Gareth; Chappell, Nick; Spray, Chris; Black, Andrew; Comins, Luke (2021-08-01). "How can we plan resilient systems of nature-based mitigation measures in larger catchments for flood risk reduction now and in the future?" (yn en). Water Security 13: 100091. doi:10.1016/j.wasec.2021.100091. ISSN 2468-3124. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2468312421000080.
  15. ↑ "BiodivERsA: home". www.biodiversa.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 December 2019. Cyrchwyd 31 December 2019.
  16. ↑ Eggermont, Hilde; Balian, Estelle; Azevedo, José Manuel N.; Beumer, Victor; Brodin, Tomas; Claudet, Joachim; Fady, Bruno; Grube, Martin et al. (2015). "Nature-based Solutions: New Influence for Environmental Management and Research in Europe" (yn en). Gaia - Ecological Perspectives for Science and Society 24 (4): 243–248. doi:10.14512/gaia.24.4.9. https://hal-univ-perp.archives-ouvertes.fr/hal-01245631/file/Eggermont%20et%20al.%202015%20%28NBS%29.pdf. Adalwyd 24 May 2020.
  17. ↑ Harris, Duchess (15 December 2018). The Paris climate agreement. ISBN 978-1-5321-5964-0. OCLC 1101137974.
  18. ↑ "Nature-Based Solutions Policy Platform". www.nbspolicyplatform.org (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-05-24. Cyrchwyd 13 September 2018.
  19. ↑ "Nationally Determined Contributions (NDCs) | UNFCCC". unfccc.int (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 September 2018. Cyrchwyd 13 September 2018.
  20. ↑ Ecosystem-based adaptation: a win–win formula for sustainability in a warming world?. July 2016. http://pubs.iied.org/17364IIED/?k=Ecosystem-based+Adaptation+EbA&p=3. Adalwyd 13 September 2018.
  21. ↑ "Political and financial support for new efforts to scale up use of nature-based solutions to be announced at Climate Action Summit" (PDF). Climate Action Summit 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 6 October 2019. Cyrchwyd 22 October 2019.

Ffynonellau[golygu | golygu cod]

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Datrysiadau_sy%27n_seiliedig_ar_natur&oldid=11579198"