Neidio i'r cynnwys

Codi lefel y môr

Oddi ar Wicipedia
Codi lefel y môr
Arsylwadau lloeren o godiad yn lefel y môr rhwng 1993 a 2021
Enghraifft o'r canlynolffenomen Edit this on Wikidata
Mathcynnydd, ascent Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae mesuriadau lefel y môr wedi bodoli ers dechrau'r 20g. Rhwng 1900 a 2017, cododd lefel y môr rhwng 16–21 cm (6.3–8.3 modf).[1] Mae data mwy manwl gywir a gasglwyd o fesuriadau radar lloeren yn dangos cynnydd o 7.5 cm (3.0 modf) rhwng 1993 a 2017,[2] sy'n duedd o tua 30 cm (12 modf) y ganrif. Mae'r newid hwn yn bennaf oherwydd newid hinsawdd, sy'n sbarduno toddi haenau iâ a rhewlifoedd ar y tir.[3]

Mae gwyddonwyr hinsawdd yn disgwyl i'r gyfradd gyflymu ymhellach yn ystod yr 21g, gyda'r mesuriadau diweddaraf yn dweud bod lefelau'r môr yn codi 3.6 mm y flwyddyn.[4]

Cyfraniadau at godi lefel y môr

[golygu | golygu cod]

Rhwng 1993 a 2018, cyfrannwyd at y cefnforoedd fel a ganlyn:

Rhagfynegiadau blaenorol

[golygu | golygu cod]

Mae rhagamcanu lefel y môr yn y dyfodol yn heriol, oherwydd cymhlethdod llawer o agweddau'r system hinsawdd ac oherwydd y cyfnod o amser rhwng yr tymheredd y Ddaear a lefel y môr, Wrth i ymchwil i'r hinsawdd a lefelau'r môr arwain at well modelau cyfrifiadurol, mae'r rhagamcanion yn gwella. Yn 2007, rhagamcanodd y Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd (IPCC) amcangyfrif o 60 cm (2 tr) trwy 2099,[6] ond cododd eu hadroddiad yn 2014 yr amcangyfrif i tua 90 cm (3 ft).[7]

Mae nifer o astudiaethau diweddarach wedi dod i'r casgliad bod codiad byd-eang o 200 – 270 cm (6.6 - 8.9 tr) yn y ganrif bresennol "yn bosib".[8][5] Amcangyfrif ceidwadol o'r amcanestyniadau tymor hir yw bod pob gradd Celsius o godiad tymheredd yn sbarduno codiad yn lefel y môr o oddeutu 2.3 metr (4.2 tr / gradd Fahrenheit) dros gyfnod o ddwy 2,000 o flynyddoedd.[9] Yn Chwefror 2021, awgrymodd papur a gyhoeddwyd yn Ocean Science fod rhagamcanion yn y gorffennol ar gyfer codiad yn lefel y môr yn fyd-eang erbyn 2100 a adroddwyd gan yr IPCC yn debygol o fod yn geidwadol, ac y bydd lefelau'r môr yn codi mwy na'r disgwyl o'r blaen.[10]

Ni fydd lefel y môr yn codi'n unffurf ym mhobman ar y Ddaear, a bydd hyd yn oed yn gostwng ychydig mewn rhai lleoliadau, fel yr Arctig.[11] Mae ffactorau lleol yn cynnwys effeithiau tectonig ac ymsuddiant y tir, y llanw, ceryntau a stormydd. Gall codiadau yn lefel y môr effeithio'n sylweddol ar boblogaethau dynol mewn rhanbarthau arfordirol ac ynysoedd.[12] Disgwylir llifogydd arfordirol eang gyda sawl gradd o gynhesu yn cael ei gynnal am filenia.[13] Effeithiau pellach yw ymchwyddiadau storm uwch a tsunamis mwy peryglus, dadleoli poblogaethau, colli a diraddio tir amaethyddol a difrod mewn dinasoedd.[14][15] Effeithir hefyd ar amgylcheddau naturiol fel ecosystemau morol, gyda physgod, adar a phlanhigion yn colli rhannau o'u cynefin.[16]

Refer to caption and image description
Mae'r graff hwn yn dangos y newid rhagamcanol lleiaf yn y codiad yn lefel y môr yn fyd-eang pe bai crynodiadau carbon deuocsid atmosfferig (CO 2 ) naill ai'n bedair gwaith neu'n ddwbl.[17] Credyd delwedd: NOAA GFDL.

Rhagfynegiad y 21g

[golygu | golygu cod]

Yn ei bumed adroddiad asesu (2013) amcangyfrifodd y Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd (IPCC) faint o lefel y môr sy'n debygol o godi yn yr 21g ar sail gwahanol lefelau o allyriadau nwyon tŷ gwydr. Mae'r rhagamcanion hyn yn seiliedig ar ffactorau adnabyddus sy'n cyfrannu at godiad yn lefel y môr, ond nid ydynt yn cynnwys prosesau eraill nad ydynt yn cael eu deall cystal. Os yw gwledydd yn gwneud toriadau cyflym i allyriadau (senario RCP 2.6), mae'r IPCC o'r farn ei bod yn debygol y bydd lefel y môr yn codi 26–55 cm (10–22 modf) gyda chyfwng hyder o 67%. Os yw'r allyriadau'n parhau i fod yn uchel iawn, bydd yr IPCC yn rhagweld y bydd lefel y môr yn codi 52–98 cm (20–39 modf).[18] Yn Awst 2020, nododd gwyddonwyr mai dadmer yr haenau iâ a welwyd yn yr Ynys Las ac Antarctica yw'r senarios gwaethaf o ragamcanion codiad lefel y môr Pumed Adroddiad Asesu IPCC.[19][20][21][22]

Ers cyhoeddi asesiad IPCC 2013, gwnaed ffisegol a datblygu modelau a all daflunio codiad yn lefel y môr gan ddefnyddio data paleo-hinsoddol. Arweiniodd hyn at amcangyfrifon uwch o godiad yn lefel y môr.[23][24][25] Er enghraifft, daeth un astudiaeth yn 2016 o dan arweiniad Jim Hansen i'r casgliad y gallai codiad yn lefel y môr gyflymu yn esbonyddol yn y degawdau nesaf, yn seiliedig ar ddata newid yn yr hinsawdd yn y gorffennol, gydag amseroedd dyblu o 10, 20 neu 40 mlynedd, yn y drefn honno, yn codi'r cefnfor sawl metr mewn 50, 100 neu 200 mlynedd.[25] Fodd bynnag, nododd Greg Holland o’r Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Ymchwil Atmosfferig, a adolygodd yr astudiaeth: “Nid oes amheuaeth bod y codiad yn lefel y môr, o fewn yr IPCC, yn nifer geidwadol iawn, felly mae’r gwir yn gorwedd rhywle rhwng IPCC a Jim.”[26]

Mae senario un astudiaeth a wnaed yn 2017, yn rhagdybio defnydd uchel o danwydd ffosil yn ystod y ganrif hon, yn rhagweld codiad yn lefel y môr o hyd at 132 cm (4.3 tr) ar gyfartaledd - a senario eithafol gyda chymaint â 189 cm (6.2 ft), erbyn 2100. Gallai hyn olygu codiad cyflym yn lefel y môr o hyd at 19 mm (0.75 modf) y flwyddyn erbyn diwedd y ganrif. Daeth yr astudiaeth i'r casgliad hefyd y byddai'r senario a ddisgrifir yng Nghytundeb Hinsawdd Paris, o'i fodloni, yn arwain at ganolrif 52 cm (20 mewn) o godiad yn lefel y môr erbyn 2100.[27][28]

Yn ôl y Pedwerydd (2017) Asesiad Hinsawdd Cenedlaethol (NCA) yr Unol Daleithiau mae'n debygol iawn y bydd lefel y môr yn codi rhwng 30 a 130 cm (1.0–4.3 troedfedd) erbyn 2100 o'i gymharu â'r flwyddyn 2000. Mae codiad o 2.4 m (8 troedfedd) yn bosibl o dan senario allyriadau uchel ond nid oedd yr awduron yn gallu dweud pa mor debygol. Dim ond gyda chyfraniad mawr gan Antarctica y gall y senario gwaethaf hwn ddigwydd; rhanbarth sy'n anodd ei fodelu.[9]

Awgrymwyd y posibilrwydd i'r llen iâ Gorllewin-Antarctig ddadmer a chodiad cyflym yn lefel y môr yn ôl yn y 1970au.[29] Er enghraifft, cyhoeddodd Mercer astudiaeth ym 1978 pan ragwelodd y gallai cynhesu anthropogenig carbon deuocsid a'i effeithiau posibl ar yr hinsawdd yn yr 21g achosi codiad yn lefel y môr o oddeutu 5 metr (16tr) o ddadmer llen iâ Gorllewin yr Antarctig yn unig.[29][30]

Yn 2019, rhagwelodd astudiaeth, mewn senario allyriadau isel, y bydd lefel y môr yn codi 30 centimetr erbyn 2050 a 69 centimetr erbyn 2100, o'i gymharu â'r lefel yn 2000. Mewn senario allyriadau uchel, bydd yn 34 cm erbyn 2050 a 111 cm erbyn 2100. Mae'n debygol y bydd y codiad y tu hwnt i 2 fetr erbyn 2100 yn y senario allyriadau uchel, a fydd yn achosi dadleoli 187 miliwn o bobl.[31]

Ym mis Medi 2019 cyhoeddodd y Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd adroddiad am effaith newid hinsawdd ar y cefnforoedd gan gynnwys codiad yn lefel y môr. Y prif syniad yn yr adroddiad yn ôl un o’i awduron Michael Oppenheimer yw, os bydd dynoliaeth yn lleihau allyriadau nwyon Tŷ Gwydr yn sylweddol yn y degawdau nesaf, bydd y broblem yn anodd ond yn hylaw. Os bydd y cynnydd mewn allyriadau yn parhau, ni fydd modd rheoli'r broblem.[32]

Yn Chwefror 2021, awgrymodd ymchwilwyr o Ddenmarc a Norwy fod rhagamcanion yn y gorffennol ar gyfer codiad yn lefel y môr yn fyd-eang erbyn 2100 a adroddwyd gan yr IPCC yn debygol o fod yn geidwadol, ac y bydd lefelau'r môr yn codi mwy na'r disgwyl o'r blaen.[33]

Map o'r Ddaear gyda 6 metr (20tr) o godiad yn lefel y môr a gynrychiolir mewn coch. Bydd cynnydd gwirioneddol yn lefel y môr yn amrywio'n rhanbarthol a bydd mesurau addasu lleol hefyd yn cael effaith ar lefelau'r môr yn lleol.

Mae consensws eang ymhlith gwyddonwyr hinsawdd bod codiad yn lefel y môr yn llusgo ymhell y tu ôl i'r cynnydd mewn tymheredd sy'n ei achosi, ac y bydd codiad hirdymor sylweddol yn lefel y môr yn para am ganrifoedd i ddod hyd yn oed os yw'r tymheredd yn sefydlogi.[34]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ USGCRP (2017). "Climate Science Special Report. Chapter 12: Sea Level Rise". science2017.globalchange.gov. Cyrchwyd 2018-12-27.
  2. ↑ WCRP Global Sea Level Budget Group (2018). "Global sea-level budget 1993–present". Earth System Science Data 10 (3): 1551–1590. Bibcode 2018ESSD...10.1551W. doi:10.5194/essd-10-1551-2018. "This corresponds to a mean sea-level rise of about 7.5 cm over the whole altimetry period. More importantly, the GMSL curve shows a net acceleration, estimated to be at 0.08mm/yr2."
  3. ↑ Mengel, Matthias; Levermann, Anders; Frieler, Katja; Robinson, Alexander; Marzeion, Ben; Winkelmann, Ricarda (8 Mawrth 2016). "Future sea level rise constrained by observations and long-term commitment". Proceedings of the National Academy of Sciences 113 (10): 2597–2602. Bibcode 2016PNAS..113.2597M. doi:10.1073/pnas.1500515113. PMC 4791025. PMID 26903648. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4791025.
  4. ↑ "Chapter 4: Sea Level Rise and Implications for Low-Lying Islands, Coasts and Communities — Special Report on the Ocean and Cryosphere in a Changing Climate". Cyrchwyd 2021-04-18.
  5. ↑ 5.0 5.1 WCRP Global Sea Level Budget Group (2018). "Global sea-level budget 1993–present". Earth System Science Data 10 (3): 1551–1590. Bibcode 2018ESSD...10.1551W. doi:10.5194/essd-10-1551-2018. "This corresponds to a mean sea-level rise of about 7.5 cm over the whole altimetry period. More importantly, the GMSL curve shows a net acceleration, estimated to be at 0.08mm/yr2."
  6. ↑ IPCC, "Summary for Policymakers", Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, 2007, page 13-14, http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spm.html, adalwyd 2021-07-24"Models used to date do not include uncertainties in climate-carbon cycle feedback nor do they include the full effects of changes in ice sheet flow, because a basis in published literature is lacking."
  7. ↑ Mooney, Chris. "Scientists keep upping their projections for how much the oceans will rise this century". The Washington Post.
  8. ↑ Bamber, Jonathan L.; Oppenheimer, Michael; Kopp, Robert E.; Aspinall, Willy P.; Cooke, Roger M. (June 4, 2019). "Ice sheet contributions to future sea-level rise from structured expert judgment". Proceedings of the National Academy of Sciences 116 (23): 11195–11200. Bibcode 2019PNAS..11611195B. doi:10.1073/pnas.1817205116. PMC 6561295. PMID 31110015. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6561295.
  9. ↑ 9.0 9.1 USGCRP (2017). "Climate Science Special Report. Chapter 12: Sea Level Rise". science2017.globalchange.gov. Cyrchwyd 2018-12-27.
  10. ↑ Grinsted, Aslak; Christensen, Jens Hesselbjerg (2021-02-02). "The transient sensitivity of sea level rise" (yn English). Ocean Science 17 (1): 181–186. Bibcode 2021OcSci..17..181G. doi:10.5194/os-17-181-2021. ISSN 1812-0784. https://os.copernicus.org/articles/17/181/2021/.
  11. ↑ "The strange science of melting ice sheets: three things you didn't know". The Guardian. 12 Medi 2018.
  12. ↑ Bindoff, N.L.; Willebrand, J.; Artale, V.; Cazenave, A.; Gregory, J.; Gulev, S.; Hanawa, K.; Le Quéré, C. et al. (2007), "Section 5.5.1: Introductory Remarks", in IPCC AR4 WG1, Chapter 5: Observations: Ocean Climate Change and Sea Level, ISBN 978-0-521-88009-1, http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch5s5-5.html#5-5-1, adalwyd 25 Ionawr 2017
  13. ↑ Box SYN-1: Sustained warming could lead to severe impacts, p. 5, in: Synopsis, in National Research Council 2011
  14. ↑ "Sea level to increase risk of deadly tsunamis". UPI. 2018.
  15. ↑ Holder, Josh; Kommenda, Niko; Watts, Jonathan (3 Tachwedd 2017). "The three-degree world: cities that will be drowned by global warming". The Guardian. Cyrchwyd 2018-12-28.
  16. ↑ "Sea Level Rise". National Geographic. January 13, 2017.
  17. ↑  Mae'r erthygl hon yn ymgorffori Copyright status of work by the U.S. government from the NOAA document: NOAA GFDL, Geophysical Fluid Dynamics Laboratory – Climate Impact of Quadrupling CO2, Princeton, NJ, USA: NOAA GFDL, http://www.gfdl.noaa.gov/climate-impact-of-quadrupling-co2
  18. ↑ Church, J.A.; Clark, P.U. (2013). "Sea Level Change". In Stocker, T.F. (gol.). Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.
  19. ↑ "Sea level rise from ice sheets track worst-case climate change scenario". phys.org (yn Saesneg). Cyrchwyd 8 Medi 2020.
  20. ↑ "Earth's ice sheets tracking worst-case climate scenarios". The Japan Times. 1 Medi 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-08-02. Cyrchwyd 8 Medi 2020.
  21. ↑ "Ice sheet melt on track with 'worst-case climate scenario'". www.esa.int (yn Saesneg). Cyrchwyd 8 Medi 2020.
  22. ↑ Slater, Thomas; Hogg, Anna E.; Mottram, Ruth (31 Awst 2020). "Ice-sheet losses track high-end sea-level rise projections" (yn en). Nature Climate Change 10 (10): 879–881. Bibcode 2020NatCC..10..879S. doi:10.1038/s41558-020-0893-y. ISSN 1758-6798. https://www.nature.com/articles/s41558-020-0893-y. Adalwyd 8 Medi 2020. Alt URL
  23. ↑ Pattyn, Frank (16 Gorffennaf 2018). "The paradigm shift in Antarctic ice sheet modelling". Nature Communications 9 (1): 2728. Bibcode 2018NatCo...9.2728P. doi:10.1038/s41467-018-05003-z. PMC 6048022. PMID 30013142. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6048022.
  24. ↑ Pollard, David; DeConto, Robert M.; Alley, Richard B. (February 2015). "Potential Antarctic Ice Sheet retreat driven by hydrofracturing and ice cliff failure". Earth and Planetary Science Letters 412: 112–121. Bibcode 2015E&PSL.412..112P. doi:10.1016/j.epsl.2014.12.035.
  25. ↑ 25.0 25.1 Hansen, James; Sato, Makiko; Hearty, Paul; Ruedy, Reto; Kelley, Maxwell; Masson-Delmotte, Valerie; Russell, Gary; Tselioudis, George et al. (22 Mawrth 2016). "Ice melt, sea level rise and superstorms: evidence from paleoclimate data, climate modeling, and modern observations that 2 °C global warming could be dangerous". Atmospheric Chemistry and Physics 16 (6): 3761–3812. arXiv:1602.01393. Bibcode 2016ACP....16.3761H. doi:10.5194/acp-16-3761-2016.
  26. ↑ "James Hansen's controversial sea level rise paper has now been published online". The Washington Post. 2015.
  27. ↑ Chris Mooney (October 26, 2017). "New science suggests the ocean could rise more — and faster — than we thought". The Chicago Tribune.
  28. ↑ Nauels, Alexander; Rogelj, Joeri; Schleussner, Carl-Friedrich; Meinshausen, Malte; Mengel, Matthias (1 Tachwedd 2017). "Linking sea level rise and socioeconomic indicators under the Shared Socioeconomic Pathways". Environmental Research Letters 12 (11): 114002. Bibcode 2017ERL....12k4002N. doi:10.1088/1748-9326/aa92b6.
  29. ↑ 29.0 29.1 Pattyn, Frank (16 Gorffennaf 2018). "The paradigm shift in Antarctic ice sheet modelling". Nature Communications 9 (1): 2728. Bibcode 2018NatCo...9.2728P. doi:10.1038/s41467-018-05003-z. PMC 6048022. PMID 30013142. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6048022.
  30. ↑ Mercer, J. H. (January 1978). "West Antarctic ice sheet and CO2 greenhouse effect: a threat of disaster". Nature 271 (5643): 321–325. Bibcode 1978Natur.271..321M. doi:10.1038/271321a0.
  31. ↑ L. Bamber, Jonathan; Oppenheimer, Michael; E. Kopp, Robert; P. Aspinall, Willy; M. Cooke, Roger (May 2019). "Ice sheet contributions to future sea-level rise from structured expert judgment". Proceedings of the National Academy of Sciences 116 (23): 11195–11200. Bibcode 2019PNAS..11611195B. doi:10.1073/pnas.1817205116. PMC 6561295. PMID 31110015. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6561295.
  32. ↑ MEYER, ROBINSON (September 25, 2019). "The Oceans We Know Won't Survive Climate Change". The Atlantic. Cyrchwyd 29 Medi 2019.
  33. ↑ Grinsted, Aslak; Christensen, Jens Hesselbjerg (2021-02-02). "The transient sensitivity of sea level rise" (yn English). Ocean Science 17 (1): 181–186. Bibcode 2021OcSci..17..181G. doi:10.5194/os-17-181-2021. ISSN 1812-0784. https://os.copernicus.org/articles/17/181/2021/.
  34. ↑ National Research Council (2010). "7 Sea Level Rise and the Coastal Environment". Advancing the Science of Climate Change. Washington, D.C.: The National Academies Press. t. 245. doi:10.17226/12782. ISBN 978-0-309-14588-6. |access-date= requires |url= (help)

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Codi_lefel_y_môr&oldid=12638822"