Ysgol Glyndŵr
| Daeth i ben | 1970  |
|---|---|
| Dechrau/Sefydlu | 1968 |
| Sylfaenydd | Trefor Morgan |
| Pencadlys | Pen-y-bont ar Ogwr |
- Noder nad erthygl am Brifysgol Glyndŵr yw hwn
Roedd Ysgol Glyndŵr yn ysgol addysg cynradd ac uwchradd breswyl am-dâl a sefydlwyd ym Mryntirion, Trelales, Pen-y-bont ar Ogwr rhwng 1968-70. Sefydlwyd yr ysgol gan cenedlaetholwr ac entrepreneur, Trefor Morgan a'i wraig, Gwyneth, oedd hefyd yn athrawes yno. Daeth yr ysgol i ben yn ddisymwth yn dilyn marwolaeth Trefor Morgan yn 56 oed.
Hanes[golygu | golygu cod]
Roedd sefydlu'r ysgol yn ddatblygiad ar fenter arall flaenorol gan Trefor Morgan i hyrwyddo addysg Gynraeg, sef sefydlu Cronfa Glyndŵr yn 1963.[1] Gellir ei weld fel datblygiad o'r ymgais i sefydly Ysgol Gymraeg Aberystwyth yn 1939, a oedd yn ysgol am-dâl i gychwyn, ac ymdrech Gwyn M. Daniel ac eraill i sefydlu ysgol gynradd Gymraeg yng Nghaerdydd yn 1940 ar yr un sail. Yn debyg i ysgolion Llydaweg rhwydwaith Diwan, y prif symbyliad oedd cynnig addysg Gymraeg llawn, nid creu ysgol fonedd yn y traddodiad Seisnig.
Sefydlwyd yr ysgol yn sgîl "rhwystredigaeth rhieni ardal Pen-y-bont gyda Chyngor Sir Forgannwg i sefydlu addysg Gymraeg yn yr ardal", yn ôl Yr Athro Laura McAllister bu'n ddisgybl yn yr ysgol.[2]
Lleolwyr yr ysgl ar safle hen ysgol breifat. Yn wahanol i Ysgol Gyfun Rhydfelen, yr ysgol uwchradd Gymraeg gyntaf yn nwyrain Morgannwg, roedd Ysgol Glyndŵr am ddysgu pob pwnc trwy gyfrwng y Gymraeg, gan gynnwys y gwyddoniaethau.
Sefydlwyd yr ysgol yn 1968 ond bu iddo cau yn fuan wedi marwolaeth disymwth Morgan yn 1970.[3]
Derbyniodd yr ysgol wrthwynebiad o du cefnogwyr addysg Gymraeg, a bryderai ei fod yn rhoi cynsail i'r awdurdodau lleol beidio darparu ysgolion cyfrwng Cymraeg gwadol a'r ffaith y gall sefydlu ysgol breifat breswyl roi nerth i honiadau ac ensyniadau gwrthwynebwyr addysg Gymraeg bod addysg Gymraeg yn rhywbeth i bobl gyfoethog ac elite. Yn ôl Brian James, cyfaill i Trefor a Gwyneth, a ddaeth maes o law yn Ddiwrprwy Brif Athro Ysgol Gyfun Gymraeg Glantaf yng Nghaerdydd ac yn Ysgrifennydd Cronfa Glyndŵr, gallai honiadau o snobyddiaeth "ddim fod yn bellach o feddyliau [nhw] na chreu 'ysgol fonedd'. Roeddynt yn weriniaethwyr a'r adeg hynny yr unig ffordd o gynnig addysg gyfan cyfrwng Cymraeg unrhyw le yn y wlad ... byddant [Trefor a Gwyneth] yn rhoi eu harian ei hunain i gefnogi rhieni oedd yn gefnogi'r un weledigaeth â hwy ond doedd methu fforddio'r gost."[4]
Yr Ysgol[golygu | golygu cod]
Athrawon[golygu | golygu cod]
Un o'r athrawon yn yr ysgol oedd y prifardd Gerallt Lloyd Owen a enillodd y Goron yn Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd yn 1969 am ei gerdd enwog i Llywelyn ap Gruffudd, pan oedd yn athro yn Ysgol Glyndŵr.[4]
Yr athrawon eraill oedd; Elin Garlick, John (Jac) Harris, Rita Bohana and Falmai Pugh.[4]
Roedd gwraig Trefor, Gwyneth hefyd yn athrawes.
Gwisg[golygu | golygu cod]
Yn ôl Elin Hefin, (neé Williams), oedd yn ddisgybl yn yr ysgol gyda'i chwaer, Siwan, roedd gwisg yr ysgol yn cynnwys sannau llwyd, a tiwnic brethyn glas golau gyda bathodyn Croes Geltaidd yr ysgol.
Arwyddair yr ysgol oedd, "Gan Brynu'r Amser".[4]
Dolenni[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ James, Bryan (October 2014). "50 years on – and still the battle continues!". www.cronfaglyndwr.net. Ninnau, the North American Welsh Magazine. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-02-22. Cyrchwyd 14 February 2016.
- ↑ McAllister, Laura (2018-06-23). "Education in Wales needs a Different Apprach". Wales Online.
- ↑ Williams, Iolo Wyn (2003). Our Children's Language: The Welsh-medium Schools of Wales 1939-2000. Cardiff: Y Lolfa. t. 72. ISBN 9780862437046.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Jobbins, Siôn T. (2011). Glyndŵr's School. The Phenomenon of Welshness: or 'How many aircraft carriers would an independent Wales have?', Glyndŵr's School. Cyrchwyd 2022-02-19.