Twndish chwerw
| Twndish chwerw Leucopaxillus gentianeus
| |
|---|---|
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Fungi |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Agaricales |
| Teulu: | Tricholomataceae |
| Genws: | Leucopaxillus[*] |
| Rhywogaeth: | L. gentianeus |
| Enw deuenwol | |
| Leucopaxillus gentianeus (Quél.) Kotl. (1966) | |
| Cyfystyron | |
|
Clitocybe gentianea Quél. (1873) | |
Math a rhywogaeth o ffwng yn nheulu'r Tricholomataceae yw'r Twndish chwerw (Lladin: Leucopaxillus gentianeus; Saesneg: Bitter Funnel).[1] Y Twndishau yw'r enw ar lafar ar y grwp mae'r ffwng yma'n perthyn iddo, ond nid yw'n derm gwyddonol. 'Twmffat' yw'r gair yn y gogledd, gair sy;n disgrifio siap y fadarchen. Ceir enw Cymraeg arall ar y rhywogaeth hon, sef Twmffat chwerw. Mae'r teulu Tricholomataceae yn gorwedd o fewn urdd yr Agaricales.
Disgrifiwyd y rhywogaeth gyntaf ym 1873 fel Clitocybe gentianea gan y mycolegydd Ffrengig Lucien Quélet. Trosglwyddodd František Kotlaba i Leucopaxillus ym 1966.[2]
Gwelir nifer o'r madarch hyn yn aml yn ffurfio cylchoed, a elwir ar lafar yn "gylchoedd Tylwyth Teg". Fel yr awgryma'r enw, mae'n fadarchen chwerw ei blas.
Mae'r rhywogaeth hon o ffwng i'w chael yn Ewrop a Gogledd America.
Lliw sborau'r fadarchen hon yw gwyn. O ran siâp, disgrifir y capan, neu gap y fadarchen fel un amgrwm. Gelwir y rhan oddi tan y capan yn hadbilen (neu'n 'hymeniwm') a cheir sawl math: arwyneb llyfn, tegyll, chwarennau (tyllau bychan), rhychau ayb; mae gan y fadarchen hon yr hyn a elwir yn: tegyll. O ran y broses o gymeryd maeth, fe'i disgrifir fel mycorhisa.
Ffyngau[golygu | golygu cod]
Credir fod rhwng 2.2 a 3.8 miliwn o wahanol rywogaethau o ffwng, a'u bod yn perthyn yn nes at grwp yr anifeiliaid nag at blanhigion.[3] Gelwir yr astudiaeth o ffwng yn "feicoleg", sy'n dod o'r Groeg μύκης (mykes) sef 'madarchen'. Mae tua 120,000 o'r rhain wedi'u disgrifio gan naturiaethwyr megis Carolus Linnaeus, Christiaan Hendrik Persoon ac Elias Magnus Fries. Oherwydd mai prin iawn yw gwybodaeth gwyddonwyr am y pwnc hwn, mae tacson y ffyngau'n newid o ddydd i ddydd.[4] Credir bod oddeutu 20,000 o rywogaethau o ffyngau yng ngwledydd Prydain.
Aelodau eraill o deulu'r Tricholomataceae[golygu | golygu cod]
Mae gan Twndish chwerw ambell aelod arall yn y teulu hwn, gan gynnwys y canlynol:
Rhestr Wicidata:
| rhywogaeth | enw tacson | delwedd |
|---|---|---|
| Arthrosporella ditopa | Arthrosporella ditopa | |
| Asproinocybe brunneolilacina | Asproinocybe brunneolilacina | |
| Asproinocybe lactifera | Asproinocybe lactifera | |
| Asproinocybe nodulospora | Asproinocybe nodulospora | |
| Asproinocybe russuloides | Asproinocybe russuloides | |
| Asproinocybe superba | Asproinocybe superba | |
| Austroclitocybe veronicae | Austroclitocybe veronicae | |
| Callistosporium palmarum | Callistosporium palmarum | |
| Callistosporium vinosobrunneum | Callistosporium vinosobrunneum | |
| Cellypha goldbachii | Cellypha goldbachii |  |
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Gwefan y Bywiadur; CELl, lle ceir enwau safonol Cymraeg. Adalwyd 21 Chwefror 2020.
- ↑ Cylchgrawn: Journal of Natural Products; cyfrol 67; rhif 11; tud 1823-8; blwyddyn: 1966; awduron: Clericuzio M, Mella M, Vita-Finzi P, Zema M, Vidari G; teitl y gwaith: Cucurbitane triterpenoids from Leucopaxillus gentianeus
- ↑ Erthygl Fungal Diversity Revisited: 2.2 to 3.8 Million Species gan Hawksworth DL ac Lücking R yn y dyddlyfr Microbiology Spectrum, cyfrol 5, rhif 4, tud. 79–95. Cyhoeddwyd Gorffennaf 2017; Microbiology Spectrum; isbn=978-1-55581-957-6
- ↑ Gwefan palaeos.com; adalwyd 21 Chwefror 2020.
Safonwyd yr enw Twndish chwerw gan un o brosiectau 
. Mae cronfeydd data Llên Natur (un o brosiectau Cymdeithas Edward Llwyd) ar drwydded agored CC 4.0. Chwiliwch am ragor o wybodaeth ar y rhywogaeth hon ar wefan Llên Natur e.e. yr adran Bywiadur, a chyfrannwch er mwyn datblygu'r erthygl hon ymhellach.