Sgwâr Loudoun
_geograph-4833452-by-Alan-Hughes.jpg) | |
| Math | sgwâr  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Tre-Biwt |
| Sir | Caerdydd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.4699°N 3.1706°W |
 | |
Sgwâr preswyl yng Nghaerdydd yw Sgwâr Loudoun, a ddisgrifir fel "calon yr hen Tiger Bay".[1] Mae'r sgwâr yn adnabyddus fel canolfan cymuned amlddiwylliannol Caerdydd. Mae'n gorwedd yn fras rhwng Gorsaf reilffordd Caerdydd Canolog a ardal manwerthu Bae Caerdydd oddi ar Stryd Bute.
Hanes[golygu | golygu cod]
.jpg)
Yn ystod y 1840au creodd Ardalydd Bute ardal breswyl Butetown (Tre-biwt yn Gymraeg), i gartrefu gweithwyr ar gyfer dociau newydd Caerdydd.[1] Wedi ei farwolaeth (yn 1848), a marwolaeth perchennog gwaith gwydr ar y safle ym 1852, prynwyd tir rhwng West Bute Street (i'r dwyrain) a Chamlas Morgannwg (i'r gorllewin) i greu sgwâr mawr o tai addurniadol tri llawr.[2] Fe'i dangoswyd fel "Sgwâr Luton" ar fap o 1855.[2] Roedd y sgwâr yn "gem" yn "efallai y lle mwyaf crand yn y dref"[3] o amgylch parc gwyrdd, tawel gyda'i dai yn gartref i seiri llongau, morwyr, masnachwyr, broceriaid ac adeiladwyr. Daeth yr ardal yn un hynod amlddiwylliannol, "un o'r cymunedau mwyaf lliwgar a chosmopolitan ar y Ddaear".[3]
Cymerodd y Sgwâr ei henw oddi wrth deulu Sophia, ail wraig ail Ardalydd Bute.[4] Gosodwyd gardd yn ei chanol, un o nifer o "gerddi sgwâr y dref" a grëwyd gan Stâd Bute ar yr un pryd â datblygiad tai. Cludwyd y gerddi hyn i Gorfforaeth Caerdydd ar 28 Rhagfyr 1889, ac fe'u hagorwyd i'r cyhoedd y gwanwyn canlynol. Ar ychydig dros erw, roedd Gerddi Sgwâr Loudoun yn un o'r rhai mwyaf.
Dangoswyd ffynnon yng nghanol y Gerddi ar Fapiau Arolwg Ordnans o’r 1880au i’r 1920au yn gynwysedig. Mae'n debyg mai yn y 1860au y tarddodd hyn, sef bod cynllun ar gyfer ffynnon yn Sgwâr Loudoun wedi'i gymeradwyo gan Fwrdd Iechyd Caerdydd ym mis Chwefror 1862.[5]
Erbyn y 1880au roedd y trigolion cyfoethocach wedi symud i ffwrdd i'r maestrefi newydd. Tra daeth Sgwâr Mount Stuart gerllaw yn safle ar gyfer adeilad newydd trawiadol y Gyfnewidfa Lo, daeth Sgwâr Loudoun yn fwyfwy gorlawn wrth i drigolion gymryd tenantiaid i mewn i helpu i dalu'r rhenti uchel.[6] Daeth ardal Sgwâr Loudoun i gael ei hadnabod fel "Tiger Bay", a daeth y cyfansoddiad hiliol hyd yn oed yn fwy amrywiol gyda dyfodiad morwyr ar y llongau yn y cyfnod cyn y Rhyfel Mawr.[6]
Ailddatblygu'r 1960au[golygu | golygu cod]
Erbyn diwedd y 1940au roedd y tai yn Butetown mewn cyflwr gwael iawn ac roedd awdurdodau'r ddinas yn gweld yr ardal fel slwm gorfforol a moesol.[7] Adeiladwyd ar yr ochrau gogleddol a dwyreiniol, datblygiad a ddechreuodd yn y 1950au hwyr. Cynigiwyd rhan o hen safle'r gamlas yn cynnwys tua 10 erw fel man cyhoeddus amgen. Cymeradwywyd cynlluniau a baratowyd gan Bensaer y Ddinas ar gyfer y fflatiau newydd gan Bwyllgor y Parciau ym mis Hydref 1959, ac erbyn Mehefin 1960 roedd y man agored newydd, a adwaenir bellach fel Canal Park (Parc y Gamlas), wedi'i hadu, ei blannu â choed a'i ddarparu â safle i blant. maes chwarae.[8]
Penderfynwyd dymchwel y tai presennol a gosod rhandai blociau tŵr preswyl modern yn eu lle. Sgwâr Loudoun oedd yr ardal gyntaf i fynd i'r afael â hi a chliriwyd y tai o'r 19g ym 1960.[7] Cafodd trigolion y Sgwâr eu symud i dai newydd neu eu symud i stadau tai maestrefol Caerdydd. Rhwng 1960 a 1966 adeiladwyd dau floc tŵr 16-llawr, Loudoun House a Nelson House, ar ganol Sgwâr Loudoun.[7]
Digwyddiadau diweddar[golygu | golygu cod]
Crëwyd cyntedd newydd, "arddull gwesty" derbynfa concierge a gardd gan Gyngor Caerdydd ar gyfer Loudoun House a Nelson House yn 2001, a ddisgrifiwyd gan breswylydd fel "tebyg i Westy Dewi Sant".[9]
Yn Haf 2010, dechreuodd gwaith adnewyddu a gwella'r cyfleusterau yn y sgwâr, gydag ailwampiad gwerth £13 miliwn dan arweiniad Cymdeithas Tai Cymunedol Caerdydd. Byddai'r cyfleusterau newydd yn cynnwys canolfan siopa newydd, hwb cymunedol a chanolfan iechyd, ynghyd â 13 o dai newydd a 48 o fflatiau i eco-safon achrededig BREEAM.[10]
Yn 2023, bwriedir agor gorsaf newydd ar gyfer Metro De Cymru yn yr ardal, gan wasanaethu 3 llinell Gludiant Cyflym Ysgafn i orsafoedd rheilffordd Dreherbert, Aberdâr, a Merthyr Tudful, Caerdydd Canol a Bae Caerdydd. Dechreuodd y gwaith adeiladu Gorsaf reilffordd Tre-biwt yn 2023 gyda chynlluniau i ymestyn i’r Senedd a Chaerdydd Parcffordd.
Sgwâr Loudoun mewn Diwylliant Poblogaidd Cymraeg[golygu | golygu cod]
Ceir cyfeiriadau i Sgwâr Loudoun mewn nifer o geneuon Meic Stevens, yn eu mysg:
- Yn Loudoun Square - Meic Stevens[11]
- Victor Parker - lle cyfeirir at y Sgwâr enwog gan Meic Stevens[12]
- Mae'n Ddolig Eto - grŵp Frizbee Yws Gwynedd, ceir y linell "o Fethlehem i Loudoun Square mae caneuon yn cael eu canu"[13]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ 1.0 1.1 Raymond Mgadzah (8 March 1995). "A growl from Tiger Bay". The Independent. Cyrchwyd 2014-11-16.
- ↑ 2.0 2.1 Evans, Dosworth, Barnett, Below the Bridge, p. 23
- ↑ 3.0 3.1 O'Neill, Dan (26 November 2013). "Reliving glory days of an illustrious Loudoun Square". Wales Online. Cyrchwyd 2014-11-25.
- ↑ Davies, John (1981). John Davies, Cardiff and the Marquesses of Bute. Gwasg Prifysgol Cymru. tt. 186, 189.
- ↑ "Loudoun Square Gardens". Gwefan cardiffparks.org.uk. Cyrchwyd 28 Ebrill 2023.
- ↑ 6.0 6.1 Evans, Dosworth, Barnett, Below the Bridge, pp. 43-44
- ↑ 7.0 7.1 7.2 Evans, Dosworth, Barnett, Below the Bridge, pp. 54-55
- ↑ "Loudoun Square Gardens". Gwefan cardiffparks.org.uk. Cyrchwyd 28 Ebrill 2023.
- ↑ "Five-star praise for flats' new link". South Wales Echo. 6 November 2001. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 September 2015. Cyrchwyd 2014-11-25 – drwy HighBeam Research.
- ↑ Graham Henry (1 July 2010). "Work starts to revive rundown heart of Butetown". Wales Online. Cyrchwyd 2014-11-25.
- ↑ "Loudoun Square". Sianel Meic Stevens Topic ar Youtube. 2015.
- ↑ "Victor Parker". Sianel Youtube 'Ffarout'. 2021.
- ↑ "O Na Mai'n Ddolig Eto". Sianel Youtube 'Ffarout'. 2012.
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- Ffoto awyr yn dangos Sgwâr Loudoun (1927) dde waelod, ar wefan Casglu'r Tlysau
- Ffoto o Loudoun House, 1977 oddi ar gwefan Casgliad y Werin
- Y wlad a'i Chaledi - Sgwâr Loudoun, Tiger Bay' Archifwyd 2023-04-28 yn y Peiriant Wayback. erthygl am yr ardal
- 'Y byd i gyd yn Tiger Bay' erthygl ar BBC Cymru Byw yn nodi Sgwâr Loudoun
- Gwefan Cardiff Parks