Meirionnydd (etholaeth seneddol)

**Meirionnydd**
Meirionnydd; Etholaeth Sir
Creu:	1542
Diddymwyd:	1983
Math:	Tŷ'r Cyffredin
Aelodau:	Un

Etholaeth seneddol Meirionnydd oedd yr etholaeth seneddol ar gyfer yr hen Sir Feirionnydd (Meirion). Un o'r gwleidyddion enwocaf i gynrychioli'r etholaeth wledig hon oedd y Rhyddfrydwr radicalaidd Tom Ellis, fu'n AS Meirionnydd rhwng 1886 ac 1899.

Yr AS olaf i ddal sedd Meirionnydd yn San Steffan oedd Dafydd Elis-Thomas (Plaid Cymru), a ddaeth yn ddiweddarach yn un o'i harweinyddion. Cafodd y sedd ei dileu ym 1983 pan ffurfiwyd etholaeth newydd Meirionnydd Nant Conwy, a gipiwyd gan Dafydd Elis-Thomas i Blaid Cymru.

Aelodau Seneddol

ASau 1542-1868

^[1]

Blwyddyn		Aelod	Plaid
	1542	Edward Stanley
	1545	Rhys Vaughan
	1547	Lewys ab Owain
	1553 (Mawrth)	Lewys ab Owain
	1553 (Hyd)	John Salesbury
	1554 (Ebrill)	Lewys ab Owain
	1554 (Tach)	Lewys ab Owain
	1555	Elis Prys
	1558	Elis Prys
	1559 (Ion)	Siôn Wyn ap Cadwaladr
	1563 (Ion)	Elis Prys
	1571	Hugh Lewis Owen
	1572	John Lewis Owen
	1584 (Tach)	Cadwaladr Price
	1586	Robert Lloyd
	1588 (Tach)	Robert Salusbury
	1593	Griffith Nanney
	1597 (Medi)	Thomas Myddelton
	1601 (Hyd)	Robert Lloyd
	1604-1611	Syr Edward Herbert
	1614	Ellis Lloyd
	1621-1622	William Salisbury
	1624	Henry Wynn
	1625	Henry Wynn
	1626	Edward Vaughan
	1628-1629	Richard Vaughan
	1629–1640	Dim Senedd
	Ebrill 1640	Henry Wynn
	Tach 1640	William Price
	Chwef 1644	Dim cynrychiolaeth
	1646	Roger Pope
	1647	John Jones
	1653	Dim cynrychiolaeth
	1654	John Vaughan
	1656	John Jones
	Ion 1659	Lewys ab Owain
	Mai 1659	Dim cynrychiolaeth
	1660	Edmund Meyricke
	1661	Henry Wynn
	1673	William Price
	1679	Syr John Wynn
	1681	Syr Robert Owen
	1685	Syr John Wynn
	1695	Hugh Nanney (1669-1701)
	1701	Richard Vaughan
	1734	William Vaughan
	1768	John Pugh Pryse
	1774	Evan Lloyd Vaughan
	1792	Syr Robert Williames Vaughan
	1836	Richard Richards
	1852	William Watkin Edward Wynne
	1865	William Robert Maurice Wynne

ASau 1868-1983

Etholiad		Aelod	Plaid
	1868	David Williams	Rhyddfrydol
	1870	Samuel Holland	Rhyddfrydol
	1885	Henry Robertson	Rhyddfrydol
	1886	Thomas Edward Ellis	Rhyddfrydol
	1899	Owen Morgan Edwards	Rhyddfrydol
	1900	Syr Osmond Williams	Rhyddfrydol
	1910	Syr Henry Haydn Jones	Rhyddfrydol
	1945	Emrys Owain Roberts	Rhyddfrydol
	1951	Thomas William Jones	Llafur
	1966	William Henry Edwards	Llafur
	1974	Dafydd Elis Thomas	Plaid Cymru
1983		dileuwyd: gweler Meirionnydd Nant Conwy

Canlyniadau Etholiadau ers Deddf Diwigio'r Senedd 1832

Ffynhonnell:^[2]

Etholiadau 1832 i 1868

Etholiad cyffredinol 1832: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 580
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Syr Robert Williames Vaughan	diwrthwynebiad
	Ceidwadwyr yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1835: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 698
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Syr Robert Williames Vaughan	diwrthwynebiad
	Ceidwadwyr yn cadw		Gogwydd

Fe ymddiswyddodd Syr Robert Williames Vaughan o'r sedd ar 27in Gorffennaf 1836 a chynhaliwyd isetholiad

Is Etholiad 1836: Meirionnydd nifer yr etholwyr 785
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Richard Richards	501	76.9
	Rhyddfrydol	Syr Watkin Wynn	150	23.1
	Ceidwadwyr yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1837: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 698
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Richard Richards	diwrthwynebiad
	Ceidwadwyr yn cadw		Gogwydd

Fe barhaodd Richard Richards i fod yn AS Geidwadol diwrthwynebiad yn etholiadau 1841 a 1847. Yn etholiad 1852 etholwyd William Watkin Edward Wynne yn AS Ceidwadol heb wrthwynebiad.

Etholiad cyffredinol 1859: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 1,091
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	William Watkin Edward Wynne	389	52.7
	Rhyddfrydol	David Williams	351	47.3
	Ceidwadwyr yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1865: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 1,527
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	William Robert Maurice Wynne	610	51.3
	Rhyddfrydol	David Williams	579	48.7
	Ceidwadwyr yn cadw		Gogwydd

Wedi gweld yr ysgrifen ar y mur penderfynodd y sgweieriaid Ceidwadol i beidio a sefyll ymgeisydd yn etholiad 1868 ac etholwyd David Williams, Castell Deudraeth, yn ddiwrthwynebiad ar ran y Blaid Ryddfrydol. Fe barhaodd Meirionnydd fel sedd Ryddfrydol o 1868 i 1951

Etholiadau'r 1870au y 1880au a'r 1890au

Bu farw David Williams ^[3] yn Rhagfyr 1869 a chynhaliwyd isetholiad yn Ionawr 1870.

Isetholiad Ionawr 1870: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 3,187
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Samuel Holland	1,610	62.6
	Ceidwadwyr	C. T. Tottenham	963	37.4
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Ail etholwyd Samuel Holland yn ddiwrthwynebiad ym 1874

Etholiad cyffredinol 1880: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 3,571
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Samuel Holland	1,860	63.4
	Ceidwadwyr	A M Dunlop	1,074	36.6
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1885: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 9,333
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Henry Robertson	3,784	47.9
	Ceidwadwyr	W R M Wynn	2,209	27.9
	Rhyddfrydwr Annibynnol	Morgan Lloyd	1,907	24.2
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Nodyn: Er iddo gael ei ethol fel ymgeisydd swyddogol y Blaid Ryddfrydol fe ddaeth Henry Robertson yn Rhyddfrydwr Unoliaethol yn fuan ar ôl yr etholiad. Fe unodd y Rhyddfrydwyr Unoliaethol a'r Blaid Geidwadol mewn gwrthwynebiad i gefnogaeth Y Brif Weinidog Gladstone i ymreolaeth i'r Iwerddon. Fe drodd Morgan Lloyd at yr Unoliaethwyr hefyd, gan sefyll drostynt yn etholaeth Môn ym 1892 ^[4]

Etholiad cyffredinol 1886: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 9,333
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Thomas Edward Ellis (Rhyddfrydwr Gladstonaidd)	4,127	59.1
	Ceidwadwyr	W R M Wynn	2860	40.9
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1892: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 9,137
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Thomas Edward Ellis	5,175	72.8
	Ceidwadwyr	H Owen	1,937	27.2
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Gan iddo gael ei ddyrchafu yn Arglwydd Gomisiynydd y Trysorlys yn Awst 1892 bu'n rhaid cynnal isetholiad ond ail etholwyd Tom Ellis yn ddiwrthwynebiad

Etholiad cyffredinol 1895: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 8,983
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Thomas Edward Ellis	5,173	69.9
	Ceidwadwyr	C E Owen	2,232	30.1
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Bu farw Thomas Edward Ellis ar 5 Ebrill 1899. Etholwyd Owen Morgan Edwards i'w olynu yn ddiwrthwynebiad, safodd Edwards i lawr ar ddiwedd y tymor etholiadol heb geisio cael ei ail-ethol

Etholiadau 1900 - 1918

Dim ond un etholiad cystadlaeol bu yn y cyfnod yma.

Yn etholiadau 1900 a 1906 cafodd Arthur Osmond Williams, mab hynaf David Williams AS Meirionnydd rhwng 1868 a 1870, ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Blaid Ryddfrydol.^[5]

Etholiad cyffredinol Ionawr 1910: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 9,365
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Henry Haydn Jones	6,065	76.4
	Ceidwadwyr	R Jones Morris	1,873	23.6
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Ail-etholwyd Haydn Jones yn ddiwrthwynebiad yn etholiadau mis Rhagfyr 1910 a 1918

Etholiadau'r 1920au

Etholiad cyffredinol 1922: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 22,017
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Henry Haydn Jones	9,903	58.3
	Llafur	J J Roberts	7,071	41.7
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1923: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 22,666
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Henry Haydn Jones	11,005	60.5
	Llafur	J J Roberts	7,181	39.5
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1924: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 23,013
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Henry Haydn Jones	9,228	47.8
	Llafur	J J Roberts	6,393	33.1
	Ceidwadwyr	R Vaughan	3,677	19.1
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1929: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 28,836
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Henry Haydn Jones	11,865	48.2
	Llafur	J J Roberts	7,980	32.5
	Ceidwadwyr	C Philbbs	4,731	19.3
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiadau'r 1930au

Etholiad cyffredinol 1931: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 28,973
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Henry Haydn Jones	9,756	40.8
	Llafur	J H Howard	7,807	32.6
	Ceidwadwyr	C Philbbs	6,372	26.6
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1935: Meirionnydd Nifer yr etholwyr 28,985
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Henry Haydn Jones	9,466	40.0
	Llafur	Thomas William Jones	8,317	35.2
	Ceidwadwyr	C Philbbs	5,686	24.8
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiadau'r 1940au a'r 1950au

Etholiad cyffredinol 1945: Meirionnydd Nifer yr Etholwyr 28,845
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Emrys Owain Roberts	8,495	35.8
	Llafur	H M Jones	8,383	35.4
	Ceidwadwyr	C P Hughes	4,474	18.5
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	2,448	10.3
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1950: Meirionnydd Nifer yr Etholwyr 27,941
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Emrys Owain Roberts	9,647	38.8
	Llafur	O Parry	8,577	34.6
	Ceidwadwyr	J F W Wynne	3,846	15.5
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	2,754	11.1
	Rhyddfrydol yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1951: Meirionnydd Nifer yr Etholwyr 28,019
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Thomas William Jones	10,505	42.9
	Rhyddfrydol	Emrys Owain Roberts	9,457	38.7
	Ceidwadwyr	William Geraint Oliver Morgan	4,505	15.5
	Llafur yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1955: Meirionnydd Nifer yr Etholwyr 27,472
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Thomas William Jones	8,577	38.8
	Rhyddfrydol	H E Jones	6,370	26.9
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	5,243	22.1
	Rhyddfrydwr Cenedlaethol a Cheidwadol	J V Jenkins	3,001	12.7
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1959: Meirionnydd Nifer yr Etholwyr 26,435
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Thomas William Jones	9,095	40.8
	Rhyddfrydol	B G Jones	8,119	36.3
	Plaid Cymru	Gwynfor Evans	5,127	22.9
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Etholiadau'r 1960au

Etholiad cyffredinol 1964: Meirionnydd Nifer yr Etholwyr 26,392
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	Thomas William Jones	8,420	38.4
	Rhyddfrydol	Richard Oliver Jones	7,171	32.7
	Plaid Cymru	Elystan Morgan	3,697	16.8
	Ceidwadwyr	A Lloyd Jones	2,656	16.8
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1966: Meirionnydd Nifer yr Etholwyr 25,395
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	William Henry Edwards	9,628	44.2
	Rhyddfrydol	E G Jones	7,733	35.5
	Plaid Cymru	J L Jenkins	2,490	11.4
	Ceidwadwyr	A Lloyd Jones	1,948	8.9
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Etholiadau'r 1970au

Etholiad cyffredinol 1970: Meirionnydd Nifer yr Etholwyr 26,434
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Llafur	William Henry Edwards	9,628	39.8
	Plaid Cymru	Dafydd Wigley	5,425	24.3
	Rhyddfrydol	E Thomas	5,034	22.6
	Ceidwadwyr	D E H Edwards	2,965	13.3
	Llafur yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol Chwefror 1974: Meirionnydd Nifer yr Etholwyr 26,566
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Plaid Cymru	Dafydd Elis Thomas	7,823	34.6
	Llafur	William Henry Edwards	7,235	32.08
	Rhyddfrydol	Iolo ab Eurfyl Jones	4,153	18.4
	Ceidwadwyr	Roy R Owen	3,392	15
	Plaid Cymru yn disodli Llafur		Gogwydd

Etholiad cyffredinol Hydref 1974: Meirionnydd Nifer yr Etholwyr 26,728
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Plaid Cymru	Dafydd Elis Thomas	9,543	42.5
	Llafur	William Henry Edwards	6,951	32.08
	Rhyddfrydol	Richard Oliver Jones	3,454	15.4
	Ceidwadwyr	Roy R Owen	2,509	11.2
	Plaid Cymru yn cadw		Gogwydd

Etholiad cyffredinol 1979: Meirionnydd
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Plaid Cymru	Dafydd Elis Thomas	9,275	40.8
	Ceidwadwyr	Robert Harvey	5,365	23.6
	Llafur	R. H. Jones	5,332	23.5
	Rhyddfrydol	John H. Parsons	2,752	12.1
Mwyafrif			3,910	17.2
Y nifer a bleidleisiodd			22,724	83.4
	Plaid Cymru yn cadw		Gogwydd

Cyfeiriadau

↑ Cynrychiolaeth Sir Feirionnydd Y Celt, 14 Awst 1885 [1] adalwyd 17 Mai 2015
↑ James, Arnold J a Thomas, John E. Wales at Westminster - A History of the Parliamentry Representation of Wales 1800-1979 Gwasg Gomer 1981 ISBN 0 85088 684 8
↑ Seren Cymru 24 Rhag 1869 "Marwolaeth Mr D Williams AS Casteldeudraeth" http://papuraunewyddcymru.llgc.org.uk/cy/page/view/3198504/ART38/
↑ Y Bywgraffiadur ar Lein Morgan Lloyd (1820 - 1893)http://yba.llgc.org.uk/cy/c-LLOY-MOR-1820.html?query=Morgan+Lloyd&field=name
↑ Y Bywgraffiadur Ar Lein WILLIAMS (TEULU), Bron Eryri (a elwid Castell Deudraeth yn ddiweddarach), sir Feirionnydd http://yba.llgc.org.uk/cy/c-WILL-BRO-1800.html?query=osmond+williams&field=content

[1] Cynrychiolaeth Sir Feirionnydd Y Celt, 14 Awst 1885 [1] adalwyd 17 Mai 2015

[2] James, Arnold J a Thomas, John E. Wales at Westminster - A History of the Parliamentry Representation of Wales 1800-1979 Gwasg Gomer 1981 ISBN 0 85088 684 8

[3] Seren Cymru 24 Rhag 1869 "Marwolaeth Mr D Williams AS Casteldeudraeth" http://papuraunewyddcymru.llgc.org.uk/cy/page/view/3198504/ART38/

[4] Y Bywgraffiadur ar Lein Morgan Lloyd (1820 - 1893)http://yba.llgc.org.uk/cy/c-LLOY-MOR-1820.html?query=Morgan+Lloyd&field=name

[5] Y Bywgraffiadur Ar Lein WILLIAMS (TEULU), Bron Eryri (a elwid Castell Deudraeth yn ddiweddarach), sir Feirionnydd http://yba.llgc.org.uk/cy/c-WILL-BRO-1800.html?query=osmond+williams&field=content

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]