Teyrn sbectolog
| Teyrn sbectolog Hymenops perspicillatus
| |
|---|---|
| Statws cadwraeth | |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Animalia |
| Ffylwm: | Chordata |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Passeriformes |
| Teulu: | Tyrannidae |
| Genws: | Hymenops[*] |
| Rhywogaeth: | Hymenops perspicillatus |
| Enw deuenwol | |
| Hymenops perspicillatus | |
| |
| Dosbarthiad y rhywogaeth | |
Aderyn a rhywogaeth o adar yw Teyrn sbectolog (sy'n enw gwrywaidd; enw lluosog: teyrniaid sbectolog) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol Hymenops perspicillatus; yr enw Saesneg arno yw Spectacled tyrant. Mae'n perthyn i deulu'r Teyrn-wybedogion (Lladin: Tyrannidae) sydd yn urdd y Passeriformes.[1]. Mae'n un o adar y Wladfa Gymreig.
Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn H. perspicillatus, sef enw'r rhywogaeth.[2]. Arferid ei gynnwys, cyn ei ail ddpsbarthu, yn genws y siglennod[2] a'i alw yn Motacilla perspicillata[3]
Disgrifiad[golygu | golygu cod]
Mae'n mesur rhwng 13 ac 16 cm o hyd, ac mae'r rhywiau'n wahanol. Mae'r gwryw yn gwbl ddu, gydag ardal wen ym mhrif blu'r adain, yn haws ei gweld pan fydd yr aderyn yn hedfan. Y mae cylch o groen moel o amgylch y llygaid, sydd ag iris melyn. Mae'r coesau'n ddu. Mae'r fenyw yn llai trawiadol, mae'n frown uwchben ac yn llwyd golau odditani, gyda stribedi tywyll. Mae plu cynradd ac eilaidd yr adain yn lliw sinamon cochlyd. Mae ganddo'r un cylch llwm yn y llygaid â'r gwryw, ond mae'n llai[4].
Ymddygiad[golygu | golygu cod]
Wrth hela, mae'n disgyn i'r ddaear, lle mae'n dal pryfed yn y mwd neu yn y glaswellt. Yn ystod y cyfnod atgenhedlu, mae'r ceiliogod yn hunan-arddangos mewn teithiau hedfan ysblennydd dros ardaloedd agored[3]; maent yn fwy llwyd y tu allan i'r tymor nythu. Ym mis Hydref neu ddechrau mis Tachwedd maent yn adeiladu nyth llydan a dwfn, wedi'i gwneud o laswellt sych a chyrs, ac wedi'u leinio â gwlân neu blu ac wedi'u cuddio'n dda iawn. Mae'n dodwy tri wy (yn anaml dau), gwyn hufennog gyda smotiau brown tywyll, sy'n mesur 23 x 17 mm.[4]
Dosbarthiad[golygu | golygu cod]
Mae i'w gael yn Chile, yr Ariannin ac Uruguay; mae'n grwydryn i Bolifia, Paraguay a de-ddwyrain Brasil, ac unwaith hyd yn oed yng ngogledd-ddwyrain Brasil. Ei gynefinoedd naturiol yw corsdir sych is-drofannol neu drofannol, a migneddau. Mae'n aderyn mudol ac yn ymddangos yn yr haf yn unig yn Y Wladfa Gymreig [5]
Mae dau is-rywogaeth: 1. Hymenops perspicillatus perspicillatus de-orllewin Brasil i Uruguay, Paraguay a gogledd yr Ariannin, a 2. Hymenops perspicillatus andinus: C Chile and c Argentina; yn gaeafu gogledd Bolifia a de-orllewin Brasil.
Etymoleg yr enwau[golygu | golygu cod]
Ei enw yn y Sbaeneg yw viudita picoplata, sef y weddw arian (Hymenops perspicillatus), neu ar lafar pico plata yn yr Ariannin, Bolivia, Paraguay ac Uruguay, viudita pico de plata (yn Peru) neu run-run (yn Chile). Mae'r enw generig gwrywaidd Hymenops yn deillio o'r Groeg hiwmor, hiwmor: croen, cofiadwy, a ōps, ōpos: llygad; gan gyfeirio at y croen noeth o amgylch y llygaid sy'n hynodwedd i'r rhywogaeth[6]; a daw enw'r rhywogaeth perspicillatus o Ladin fodern: 'gyda sbectol'[7] Diddorol fydd darganfod y enwau brodorol y Techuelche a'r Mapuche arno.
Teulu[golygu | golygu cod]
Mae'r teyrn sbectolog yn perthyn i deulu'r Teyrn-wybedogion (Lladin: Tyrannidae). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:
Rhestr Wicidata:
| rhywogaeth | enw tacson | delwedd |
|---|---|---|
| Gwybedog Roraima | Myiophobus roraimae |  |
| Gwybedog bronfrith America | Myiophobus fasciatus |  |
| Gwybedog crib oren | Myiophobus phoenicomitra | .jpg) |
| Gwybedog melyn y De | Myiophobus flavicans |  |
| Gwybedog plaen | Myiophobus inornatus | |
| Titw-deyrn Juan Fernandez | Anairetes fernandezianus |  |
| Titw-deyrn copog | Anairetes parulus |  |
| Titw-deyrn cribfrith | Anairetes reguloides | .jpg) |
| Titw-deyrn pigfelyn | Anairetes flavirostris |  |
| Todi-deyrn brith | Poecilotriccus capitalis |  |
| Todi-deyrn pengoch | Poecilotriccus ruficeps | _Caldas.jpg) |
| Todi-wybedog penllwyd y Gogledd | Poecilotriccus sylvia |  |
| Todi-wybedog talcenllwyd | Poecilotriccus fumifrons |  |
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ [https://web.archive.org/web/20040610130433/http://www.cymdeithasedwardllwyd.org.uk/ Archifwyd 2004-06-10 yn y Peiriant Wayback. Gwefan Cymdeithas Edward Llwyd]; adalwyd 30 Medi 2016.
- ↑ Gwefan Avibase; adalwyd 3 Hydref 2016.
- ↑ Ridgely, Robert & Tudor, Guy. 2009. Hymenops perspicillatus, p. 467, lámina 58(4), en Field guide to the songbirds of South America: the passerines – 1.a edición – (Mildred Wyatt-World series in ornithology). University of Texas Press, Austin. ISBN 978-0-292-71748-0
- ↑ Run-run Hymenops perspicillatus en Aves de Chile. Consultada el 30 de noviembre de 2015.
- ↑ Luis Carrizo (Facebook) [1]
- ↑ Jobling, J. A. (2017). Hymenops Key to Scientific Names in Ornithology (en inglés). En: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions, Barcelona. Consultado el 26 de enero de 2018.
- ↑ Jobling, J. A. (2017) perspicillatus Key to Scientific Names in Ornithology (en inglés). En: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions, Barcelona. Consultado el 26 de enero de 2018.
Safonwyd yr enw Teyrn sbectolog gan un o brosiectau 
. Mae cronfeydd data Llên Natur (un o brosiectau Cymdeithas Edward Llwyd) ar drwydded agored CC 4.0. Chwiliwch am ragor o wybodaeth ar y rhywogaeth hon ar wefan Llên Natur e.e. yr adran Bywiadur, a chyfrannwch er mwyn datblygu'r erthygl hon ymhellach.