Somalia Fawr
Mae'r term Somalia Fawr (yn Somalieg Soomaaliweyn; Arabeg: الصومال الكبير) yn cyfeirio at y rhanbarthau hynny ar Gorn Affrica lle mae Somaliaid yn byw.[1] Mae'n freuddwyd sy'n cynnwys uno gwladwriaeth gyfoes Somalia, Jibwti (cyn-drefedigaeth Ffrengig sy'n Somali o ran cenedligrwydd) gogledd-ddwyrain Cenia ac Ogaden, rhanbarth ddwyreiniol o Ethiopia sy'n ffinio â Somalia.
Yn hanesyddol mae'n cyfeirio at greu tiriogaeth (a oedd yn bodoli am ychydig fisoedd yn unig rhwng 1940 a 1941) a oedd yn cynnwys yr holl ardaloedd lle'r oedd Somaliaid yn byw ar adeg ffasgaeth.
Hanes
[golygu | golygu cod]Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf gwnaeth y Deyrnas Unedig gytundeb cyfrinachol gyda'r Eidal ar gyfer trosglwyddo 94,050 km 2 o diriogaeth Oltregiuba i Somalia Eidalaidd pe bai'r Eidal yn ymuno â'r rhyfel ochr yn ochr â'r Cytundeb Triphlyg.
Ar ddiwedd y gwrthdaro a chyda buddugoliaeth y cytundeb, parchwyd y cytundeb a gwerthwyd yr Juba (Oltregiuba yn Eidaleg) i'r Eidal ym 1924 a'i ymgorffori wedyn yn Somalia ym 1926. Ar ôl rhyfel Ethiopia ym 1936, ymgorfforwyd Ogaden hefyd yn Somalia yr Eidal.[2] Yn dilyn hynny ym mis Awst 1940 llwyddodd milwyr Dwyrain Affrica yr Eidal i goncro Somalia Brydeinig trwy yrru'r Prydeinwyr allan: felly fe greon nhw'r "Grande Somalia", balchder ffasgaeth Mussolini. Ym mis Awst 1940 ymffrostiodd Mussolini i grŵp o Somaliaid yn Rhufain, gyda choncwest Somalia Prydain (ei fod wedi ei atodi i Somalia Eidalaidd) fod bron yr holl bobl Somalïaidd yn unedig, gan gyflawni eu breuddwyd am undeb o holl Somaliaid.[3] Ym mis Medi 1940 cyhoeddodd hyd yn oed i'r pobl Somali yn yr Eidal ei fod wedi creu Grande Somalia Eidalaidd y tu mewn i'w Ymerodraeth yr Eidal.
Ond ym mis Mawrth 1941 cipiodd y Prydeinwyr eu trefedigaeth ac, wrth lwyddo i drechu'r gwrthiannau Eidalaidd diwethaf, ail-feddiannodd Gorn Affrica gyfan ac felly'r holl ranbarthau lle mae poblogaethau Somali yn byw. Yn ystod haf 1941 datgymalodd y Prydeinwyr "Great Somalia" unwaith eto, er mwyn ennill dros Ethiopiaid Haile Selassie a hawliodd Ogaden.
Ar ôl yr Ail Ryfel Byd, roedd gweithgareddau ymreoliaethol yn cynnwys amcanion gwleidyddol a milwrol Ethiopia a Somalia. Ar ddiwedd y 1970au, ymladdodd y ddwy wlad ryfel Ogaden i reoli'r rhanbarth lle'r oedd Somali yn byw ond yn rhan o Ethiopia.
Ar hyn o bryd - gyda Somalia wedi'i lleihau i ryfel cartref sydd yn y gorffennol wedi cwestiynu bodolaeth y wladwriaeth - dim ond "breuddwyd" byrhoedlog rhai cenedlaetholwyr Somalïaidd yw Somalia Fwyaf.
Wedi'r Ail Ryfel Byd
[golygu | golygu cod]
Yn dilyn Cytundeb Potsdam yn 1945 penderfynwyd i beidio dychwelyd tiriogaeth Somalia i reolaeth yr Eidal. Yn 1949 penderfynnodd y Cenhedloedd Unedig y byddai gan yr Eidal 'warchodaeth' dros ei thiriogaeth Somali am ddeng mlynedd a wedi hynny bydd y tiriogaeth yn dod yn annibynnol.[4]
Yn y cyfamser, ym 1948, dan bwysau gan eu cynghreiriaid o'r Ail Ryfel Byd ac er mawr siom i Somaliaid, [6] dychwelodd y Prydeinwyr yr Hawd (ardal bori Somali bwysig a gafodd ei "gwarchod" yn ôl pob tebyg gan gytuniadau Prydain gyda'r Somaliaid ym 1884 a 1886) a Rhanbarth Somalïaidd i Ethiopia, yn seiliedig ar gytundeb a lofnodwyd ganddynt ym 1897 lle rhoddodd Prydain diriogaeth Somali i'r Ymerawdwr Ethiopia Menelik yn gyfnewid am ei gymorth yn erbyn cyrchoedd gan claniau Somali.[5] Roedd Prydain yn cynnwys yr amod y byddai trigolion Somalïaidd yn cadw eu hymreolaeth, ond hawliodd Ethiopia sofraniaeth dros yr ardal ar unwaith. [9] Ysgogodd hyn gynnig aflwyddiannus gan Brydain ym 1956 i brynu tiroedd Somali yr oedd wedi troi drosodd yn ôl. [9] Hefyd, rhoddodd Prydain weinyddiaeth yr Ardal Ffiniau Gogleddol a oedd bron yn gyfan gwbl yn Somali i genedlaetholwyr o Kenya er gwaethaf plebiscite anffurfiol yn dangos awydd llethol poblogaeth y rhanbarth i ymuno â'r Weriniaeth Somali sydd newydd ei ffurfio.[6]
Cafwyd gwrthryfelodd Somaliaid yn Ethiopia er mwyn uno gyda Somalia, ond methodd rhain.
Enillodd Djibouti ei annibyniaeth ym 1977, ond cynhaliwyd refferendwm ym 1958 ar drothwy annibyniaeth Somalia ym 1960 i benderfynu a ddylid ymuno â Gweriniaeth Somali neu aros gyda Ffrainc. Trodd y refferendwm o blaid cysylltiad parhaus â Ffrainc, yn bennaf oherwydd pleidlais "ie" gyfun gan y grŵp ethnig Afar a phresenoldeb Ewropeaidd sylweddol. Fodd bynnag, roedd mwyafrif y rhai a bleidleisiodd "na" yn Somaliaid a oedd yn gryf o blaid ymuno â Somalia unedig fel y cynigiwyd gan Mahmoud Harbi. Lladdwyd Harbi mewn damwain awyren ddwy flynedd yn ddiweddarach, a dirwynwyd Hassan Gouled Aptidon, Somali a ymgyrchodd dros bleidlais ie yn refferendwm 1958, fel arlywydd cyntaf Djibouti ar ôl annibyniaeth (1977–1991).[7]
Albania Fawr
[golygu | golygu cod]Nid tirogaethau y Somaliaid oedd yr unig tiroedd i'w huno gan luoedd Mussolini yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Unwyd tirogaethau'r Albaniaid o dan reolaeth yr Eidal i wireddu uno Albania gyfoes, Cosofo a pheth tiriogaethau bychain eraill i greu Albania Fawr.
Darllen Pellach
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Roder, Tillman. Constitutionalism in Islamic Countries: Between Upheaval and Continuity. OUP USA. t. 556.
- ↑ Tripodi, Paolo. The Colonial Legacy in Somalia p. 104 (New York, 1999)
- ↑ Antonicelli, Franco. Trent'anni di storia italiana 1915 - 1945 . t. 47
- ↑ Aristide R. Zolberg et al., Escape from Violence: Conflict and the Refugee Crisis in the Developing World, (Oxford University Press: 1992), p.106
- ↑ David D. Laitin, Politics, Language, and Thought: The Somali Experience, (University Of Chicago Press: 1977), p.73
- ↑ David D. Laitin, Politics, Language, and Thought: The Somali Experience, (University Of Chicago Press: 1977), p.75
- ↑ Lowell Barrington, After Independence: Making and Protecting the Nation in Postcolonial and Postcommunist States, (University of Michigan Press: 2006), p.115