Rhyfelgyrch Gwŷr Harlech
Rhyfelgyrch Gwŷr Harlech (Men of Harlech yn Saesneg) yw un o'r caneuon Cymraeg enwocaf. Ysbrydolwyd yr ymdeithgan, a gyhoeddwyd am y tro cyntaf yn 1794, gan ddigwyddiad yn ystod Rhyfeloedd y Rhosynnau.
Hanes
[golygu | golygu cod]
Mae’r geiriau'n sôn am warchae ar Gastell Harlech rhwng 1461 a 1468 yn Rhyfeloedd y Rhosynnau pan ffodd y frenhines Margaret, gwraig Harri VI, brenin Lloegr, yno. Roedd Siasbar Tudur, ewythr Harri Tudur, wedi bod yn weithgar yn y Gogledd ar ran y Lancastriaid gan gipio Castell Dinbych yn enw Harri VI. Anfonwyd llu mawr o filwyr o siroedd Lloegr a'r Gororau i ogledd Cymru i gipio'r cestyll yn ôl. Daliodd y gariswn o gefnogwyr y Lancastriaid yn Harlech - y blaid a gefnogwyd gan y mwyafrif llethol o'r Cymry - allan yn erbyn byddin o Iorciaid am wyth mlynedd.
Cyhoeddodd Edward Jones (Bardd y Brenin) y gân yn ei gyfrol Musical and Poetical Relicks of the Welsh Bards, ail argraffiad (1794). Daeth yn boblogaidd iawn yn y 19g ac mae'n parhau felly hyd heddiw. Ceir sawl fersiwn o'r gân ar yr un alaw adnabyddus, yn Gymraeg a Saesneg. Ysgrifennwyd un fersiwn gan John Jones (Talhaiarn) ('Henffych well i wlad fy nghalon') ac un arall, sy'n fwy gyfarwydd heddiw, gan Ceiriog ('Wele goelcerth wen yn fflamio'). Cafwyd fersiwn Saesneg gan W. H. Baker ('Men of Harlech').
Un o'r penodau mwyaf cofiadwy yn y ffilm Zulu yw honno pan genir yr ymdeithgan gan filwyr y South Wales Borderers gyda Stanley Baker yn eu harwain.
Geiriau
[golygu | golygu cod]Dyma eiriau Ceiriog i'r dôn:
- Wele goelcerth wen yn fflamio
- A thafodau tân yn bloeddio
- Ar i'r dewrion ddod i daro
- Unwaith eto'n un.
- Gan fanllefau tywysogion
- Llais gelynion, trwst arfogion
- A charlamiad y marchogion
- Craig ar graig a gryn.
- Arfon byth ni orfydd
- Cenir yn dragywydd
- Cymru fydd fel Cymru fu
- Yn glodfawr ym mysg gwledydd.
- Yng ngwyn oleuni'r goelcerth acw
- Tros wefusau Cymro'n marw
- Annibyniaeth sydd yn galw
- Am ei dewraf ddyn.
- Ni chaiff gelyn ladd ac ymlid
- Harlech! Harlech! cwyd i'w herlid
- Y mae Rhoddwr mawr ein Rhyddid
- Yn rhoi nerth i ni.
- Wele Gymru a'i byddinoedd
- Yn ymdywallt o'r mynyddoedd!
- Rhuthrant fel rhaeadrau dyfroedd
- Llamant fel y lli!
- Llwyddiant i'n lluyddion
- Rwystro gledd yr estron!
- Gwybod yn ei galon gaiff
- Fel bratha cleddyf Brython
- Y cledd yn erbyn cledd a chwery
- Dur yn erbyn dur a dery
- Wele faner Gwalia'i fyny
- Rhyddid aiff â hi!
 |
Mae gan Wicidestun destun sy'n berthnasol i'r erthygl hon: |
