Pioden

Pioden
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Chordata
Dosbarth:	Aves
Urdd:	Passeriformes
Teulu:	Corvidae
Genws:	Pica
Rhywogaeth:	P. pica
Enw deuenwol
Pica pica (Linnaeus, 1758)

Pica pica pica

Mae'r Bioden (Pica pica) yn aelod o deulu'r brain, y Corvidae. Mae'n aderyn cyffredin trwy Ewrop, rhan helaeth o Asia, a gogledd-orllewin Affrica. Ceir nifer o is-rywogaethau, ac mae rhai o'r farn y dylai rhai ohonynt, er enghraifft P. p. sericea o Corea, gael eu hystyried yn rhywogaethau ar wahân. Mae'n aderyn cyffredin iawn yng Nghymru, ac mae ei niferoedd wedi cynyddu yn y blynyddoedd diwethaf.

Gellir adnabod y Bioden yn hawdd, gyda'i phlu du a gwyn a'r gynffon hir. Mae'r pen, gwddf a bron yn ddu gyda gwawr wyrdd, a'r adenydd a'r gynffon hefyd yn ddu, gyda'r gweddill o'r aderyn yn wyn. Mae yn 40–51 cm o hyd. gyda'r gynffon yn 20–30 cm o hyd. Mae'r alwad hefyd yn tynnu sylw. Yn aml gwelir nifer o'r adar yma gyda'i gilydd, er nad ydynt yn casglu'n heidiau mawr.

Gall y Bioden fwyta bron unrhyw beth, yn cynnwys anifeiliaid wedi marw ac wyau neu gywion adar eraill, ond mae hefyd yn bwyta grawn. Mae wedi manteisio ar y nifer o anifeiliaid marw ar ochrau'r ffyrdd. Adeiledir y nyth mewn coeden. Mae'r nyth yn wahanol i nythod y rhan fwyaf o deulu'r brain gan fod tô arno, gyda twll i fynd i mewn ar un ochr.

Ystyrir y bioden fel un o'r anifeiliaid mwyaf deallus, gyda'i nidopaliwm (rhan o'r ymennydd) bron cymaint â bod dynol.

Enwau lleoedd

'Pia' yw gair rhai ardaloedd am bioden (cf. Llwynypia). Yn ôl Cronfa Melville Richards [1] yn siroedd y de mae pob enw lle yn dwyn y ffurf 'pia', pob un yn gloleddfu nodwedd tir. Ar gyrion Llandudno mae 'Bryn y Bia' gyda rhai Saeson am ei alw'n Magpie Hill! Cofnodir Brynybya yn (Thorne MS yn yr un gronfa) yn 1526 a dywed Gareth Pritchard mai 'Bryn y Bwau' oedd yr enw gwreiddiol (onid Bryn Pia heb dreiglad fyddai’n ramadegol gywir i olygu’r aderyn?), a hynny yn sgîl brwydr, o bosib' yn amser y Rhufeiniaid.^{[angen ffynhonnell]}