Meurig ap Ynyr Fechan

Meurig ap Ynyr Fechan
Dinasyddiaeth	Cymru

Uchelwr Cymreig oedd Meurig ap Ynyr Fechan neu Meurig ap Ynyr Fechan (c. 1315 – 1347) o blasty'r Nannau, Dolgellau. Ei dad oedd Ynyr Fychan ap Ynyr a anwyd yn Llanfachraeth, Meirionnydd yn 1285 a'i fam oedd Gwenhwyfar ferch Gruffudd o Benegoes. Ei wraig oedd Generys ferch Gruffudd (g. 1300), merch Gruffudd ap Owain ac Elen Ingram. Ganwyd i Meurig a Generys nifer o blant gan gynnwys Hywel, Meurig Llwyd, Llewelyn, Gruffudd, Ynyr, Ieuan a Meurig Hen.

Mae ei gorffddelw i'w weld heddiw yn Eglwys y Santes Fair, Dolgellau. Dywedir ei fod yn un o geidwaid Castell y Bere, wedi llofrudiaeth y Tywysog Llywelyn ap Gruffudd yng Nghilmeri yn Rhagfyr 1282.

Roedd Llywelyn Goch ap Meurig Hen, y bardd a ganodd gerdd i Lleucu Llwyd, yn gefnder iddo.

Corffddelw Eglwys y Santes Fair, Dolgellau

• 
• 
• 
• 
• 

Dau fab Meurig

Y ddau etifedd oedd Hywel ap Meurig Fychan a’i frawd, Meurig Llwyd.

Hywel ap Meurig Fychan oedd y mab hynaf, gŵr a ddaliodd fân swyddi lleol yn 1391/2 ac eto yn 1395/6. Credir i'r meibion fyw yng Nghae Gwrgenau ger Nannau, neu Gefn-yr-ywen Uchaf a Chefn-yr-ywen Isaf. Fel ei gyndeidiau, bu Meurig yn rhaglaw cwmwd Tal-y-bont yn 1391/2 a rhannai’r cyfrifoldeb am havotry Tal-y-bont gyda’i frawd, Hywel. Yn 1399/1400 enwir Meurig fel 'wdwart' cwmwd Tal-y-bont, ac roedd yn rhannol gyfrifol am havotry Meirionnydd (Parry 1958: 188–9). Bu’r ddau frawd yn noddwyr hael i’r beirdd. Canodd eu hewythr, Llywelyn Goch ap Meurig Hen, gerdd o foliant iddynt a chanodd Gruffudd Llwyd gywyddau mawl a marwnad i Feurig Llwyd.

Ni chafodd Hywel ddisgynyddion, ac throsglwyddwyd yr ustad i fab Meurig: Hywel Sele. Cafodd Meurig a’i wraig, neu Mallt, nifer o blant, gan gynnwys Hywel Selau a Gruffudd Derwas, noddwyr beirdd megis Lewys Glyn Cothi. Gwraig Hywel Selau oedd Mali ferch Einion, modryb i Ruffudd Fychan ap Gruffudd o Gorsygedol. Ar ddechrau’r 15g troes Hywel Selau ei gefn ar achos ei gefnder, Owain Glyn Dŵr, gan ochri â Harri IV o Loegr. O ganlyniad, llosgwyd plas Nannau i’r llawr ym mlynyddoedd cynnar y gwrthryfel. Yn ôl traddodiad, bu Hywel Selau yntau farw ar dir Nannau yn 1402 dan law lluoedd Owain, a rhoddwyd ei gorff mewn ceubren gerllaw. Gelwid y pren o hynny ymlaen yn "Geubren yr Ellyll" (Parry 1965–8: 189). Er na ellir rhoi coel ar y chwedl honno, y tebyg yw bod Hywel Selau wedi marw oddeutu 1402.

Gweler hefyd

• Meurig Fychan ap Hywel Selau