Magna Carta

Magna Carta

Siarter cyfreithiol Seisnig a gyhoeddwyd am y tro cyntaf ym 1215 yn Lladin yw'r Magna Carta (Lladin am "Siarter Mawr").

Roedd y Magna Carta yn ymofyn i John, brenin Lloegr ddatgan hawliau penodol (hawliau ei farwniaid yn bennaf), i barchu rhai trefnau cyfreithiol, a derbyn nad oedd ei ewyllys yn gallu cael ei rwymo gan y gyfraith. Roedd yn amddiffyn rhai o hawliau deiliaid y brenin yn benodol, heb ots a oeddent yn rhydd neu'n llyffethair — yn fwyaf nodweddiadol, roedd gwrit y habeas corpus, a oedd yn caniatáu apêl yn erbyn carchariad anghyfreithlon.

Gellir dadalau mai'r Magna Carta oedd y dylanwad cynnar mwyaf nodweddiadol ar hanes y broses helaeth a arweiniodd at reol cyfraith gyfansoddiadol heddiw yn y rhannau hynny o'r byd lle siaredir Saesneg. Fe gafodd y Magna Carta ddylanwad ar ddatblygiad cyfraith gyffredin a nifer o ddogfenni cyfansoddiadol, gan gynnwys Cyfansoddiad yr Unol Daleithiau. Adnewyddwyd nifer o'r cymalau yn yr Oesoedd Canol, a pharhaodd i gael ei adnewyddu hyd yr 18g. Erbyn ail hanner yr 19g, roedd y rhan fwyaf o'r cymalau yn eu ffurf wreiddiol wedi cael eu diddymu o gyfraith Lloegr.

Y Magna Carta oedd y ddogfen gyntaf i gael ei gorfodi ar frenin Seisnig gan ei ddeiliaid (y barwniaid) mewn ymdrech i gyfyngu ei bŵerau mewn cyfraith, ac i amddiffyn eu breintiau. Roedd Siarter Rhyddid 1100 yn rhagflaenydd i'r Magna Carta, ynddi ddatganodd Harri I, brenin Lloegr yn wirfoddol fod ei bŵerau o dan reolaeth y gyfraith.

Barwniaid

Barwniaid mach ar gyfer gorfodaeth y Magna Carta:

• William d'Albini, Arglwydd Belvoir Castell.
• Roger Bigod, Iarll Norfolk a Suffolk.
• Hugh Bigod, etifedd iarllaeth Norfolk a Suffolk.
• Henry de Bohun, Iarll Henffordd.
• Richard de Clare, Iarll Hertford.
• Gilbert de Clare, etifedd iarllaeth Hertford.
• John FitzRobert, Arglwydd Castell Warkworth.
• Robert Fitzwalter, Arglwydd Castell Dunmow.
• William de Fortibus, Iarll Albemarle.
• William Hardel, **Maer Dinas Llundain.
• William de Huntingfield, Sheriff of Norfolk and Suffolk.
• John de Lacie, Arglwydd Castell Pontefract.
• William de Lanvallei, Arglwydd Standway Castell.
• William Malet, Siryf Gwlad yr Haf a Dorset.
• Geoffrey de Mandeville, Iarll Essex a Caerloyw.
• William Marshall Jr, etifedd iarllaeth Penfro.
• Roger de Montbegon, Arglwydd Castell Hornby, Swydd Gaerhirfryn.
• Richard de Montfichet, Barwn.
• William de Mowbray, Arglwydd Castell Axholme.
• Richard de Percy, Barwn.
• Saire/Saher de Quincy, Iarll Caerwynt.
• Robert de Roos, Arglwydd Hamlake Castell.
• Geoffrey de Saye, Baron.
• Robert de Vere, etifedd iarllaeth Rhydychen.
• Eustace de Vesci, Arglwydd Alnwick Castell.

Esgobion

Roed yr esgobion rhain yn dystion (cyfeirir atynt gan y brenin a'i gynhorwyr yn y ystod y pernderfyniad i arwyddo'r ddogfen):

• Stephen Langton, Archesgob Caergaint, Cardinal yr Eglwys Sanctaidd Rhufeinig,
• Henry, Archesgob Dulyn, Henry de Loundres,
• E. Esgob Llundain
• J. Esgob Bath, Jocelin o Wells,
• P. Esgob Winchester, Peter des Roches,
• H. Esgob Lincoln, Hugh de Wells,
• R. Esgob Salisbury, Herbert Poore - "Robert",
• W. Esgob Rochester,
• W. Esgob Worcester, Walter de Gray,
• J. Esgob Ely, Geoffrey de Burgo,
• H. Esgob Hereford, Hugh de Mapenor,
• R. Esgob Chichester, Richard Poore (brawd Herbert/Robert uchod),
• W. Esgob Caerwysg.

Abadau

Roedd yr abadau isod hefyd yn dystion:

• Abad Sant Edmunds
• Abad Sant Albans
• Abad Bello
• Abad Abaty Sant Augustines yng Nghaergaint
• Abad Evesham
• Abad Westminster
• Abad Peterborough
• Abad Reading
• Abad Abingdon
• Abad Abaty Malmesbury
• Abad Winchcomb
• Abad Hyde
• Abad Certesey
• Abad Sherborne
• Abad Cerne
• Abad Abbotebir
• Abad Middleton
• Abad Selby
• Abad Cirencester
• Abad Hartstary

Eraill

• Llywelyn Fawr a thywysogion Cymreig eraill
• Master Pandulff, is-ddeacon ac aelod y Tŷ Pabaidd
• Y Brawd Aymeric, Meistr Templary Marchogion yn Lloegr
• Alexander II, brenin yr Alban

Cyfeiriadau

• "Magna Carta". Encyclopedia Britannica Ar-lein.
• Erthygl gan Tŷ Senedd Awstralia ynglŷn â berthnasedd y Magna Carta Archifwyd 2012-02-17 yn y Peiriant Wayback
• J. C. Holt (1992). Magna Carta. Caergrawnt: Gwasg Prifysgol Caergrawnt. ISBN 0-521-27778-7

• Jennings: Magna Carta and its influence in the world today
• H. Butterfield; Magna Carta in the Historiography of the 16th and 17th Centuries
• G.R.C. Davis; Magna Carta
• J. C. Dickinson; The Great Charter
• G. B. Adams; Constitutional History of England
• A. Pallister; Magna Carta the Legacy of Liberty
• A. Lyon; Constitutional History of the United Kingdom
• G. Williams and J. Ramsden; Ruling Britannia, A Political History of Britain 1688-1988
• Royal letter promulgating the text of Magna Carta (1215), treasure 3 Archifwyd 2007-07-15 yn y Peiriant Wayback of the British Library displayed via The European Library

Dolenni allanol

• "Treasures in Full: Magna Carta" Archifwyd 2005-04-14 yn y Peiriant Wayback, dau gopi o 1215 yn y Llyfrgell Prydeinig
• Cyfieithiad Saesneg gyda nodiadau o fersiwn 1215 Archifwyd 2007-10-17 yn y Peiriant Wayback
• "Magna Carta" Lladin ochr yn ochr gyda'r cyfieithiad Saesneg
• "Magna Carta" Lladin