Llyn Maggiore

Llyn Maggiore
Enghraifft o'r canlynol	llyn, area not part of a municipality of Switzerland
Rhan o	Italy–Switzerland border, Northern Italian lakes
Enw brodorol	Lago Maggiore
Gwladwriaeth	Y Swistir, yr Eidal
Rhanbarth	Ticino, Piemonte, Lombardia
Hyd	66 cilometr
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae'r Llyn Maggiore (Eidaleg: Lago Maggiore; Lladin: Lacus Verbanus) yn 212 km² o faint, 60 km o hyd a hyd at 10 km o led. Ystyr yr enw yw'r "Llyn Fwyaf" yn yr Eidaleg. Mae'r llyn wedi'i leoli ar ochr ddeheuol yr Alpau. Dyma'r ail lyn mwyaf yn yr Eidal a'r mwyaf yn ne'r Swistir. Rhennir y llyn a'i draethlin rhwng rhanbarthau Eidalaidd Piedmont a Lombardia a chanton Ticino yn y Swistir sef, ardal Swistir Eidalaidd.. Wedi'i leoli hanner ffordd rhwng Llyn Orta a Llyn Lugano, mae Llyn Maggiore yn ymestyn am oddeutu 65 cilomedr (40 milltir) rhwng Locarno ac Arona.

Nodweddion[golygu | golygu cod]

Mae'r rhan ogleddol wedi'i lleoli yn yr Alpau, y rhan ddeheuol yn y bryniau sy'n ffurfio'r trawsnewidiad rhwng yr Alpau a Dyffryn y Po. Mae wyneb y llyn 193m uwch lefel y môr. Mae'r llyn hyd at 372m o ddyfnder, 179m o dan lefel y môr.

Llefydd enwog ar hyd y llyn yw Locarno, Ascona, Verbania, Luino a Stresa. Llifa Afon Ticino i'r llyn yn y gogledd ac allanfa eto yn y de, gan wagio i Afon Po yn y pen draw. Afonydd eraill sy'n llifo i Lyn Maggiore yw'r Maggia, Toce a'r Tresa. Mae gan y llyn broblem ddraenio. Yr holl ddŵr o Gwm Ticino, Cwm Ossola a'r ardal o amgylch Llyn Ortaenters Dyffryn Po trwy Lyn Maggiore a'r cloeon yn Sesto Calende.^[1] Yn y gwanwyn, mae dŵr tawdd o'r mynyddoedd yn aml yn achosi llifogydd yn y pentrefi ar Lyn Maggiore.

Mae yna ynysoedd yn y llyn hefyd. Yr enwocaf yw Ynysoedd Borromean: Isola Bella, Isola Madre ac Isola dei Pescatori. Mae'r ynysoedd hyn wedi'u lleoli ym mae mawr neu frigiad y llyn i'r gorllewin yn Verbania. Ger Cannero mae adfeilion cestyll canoloesol, y Castelli di Cannero, ar dair ynys.

Cerfiwyd y llyn, fel y llynnoedd Alpaidd Eidalaidd gwych eraill, gan rewlif yn ystod un o'r Oesoedd yr Iâ. Mae wal marian wedi ei gadael ar ôl ar yr ochr ddeheuol, sy'n ffurfio math o argae naturiol.

Mae pysgotwyr proffesiynol hefyd yn byw ar y llyn. Mae tua 150 tunnell o bysgod yn cael eu dal bob blwyddyn. Mae'r llyn yn cynnwys rhywogaeth o frithyll nad ydyn nhw i'w cael yn unman arall yn y byd.

Ynysoedd[golygu | golygu cod]

Ynysoedd Borromean (tair ynys a dwy ynysig wedi'u lleoli rhwng Verbania i'r gogledd a Stresa i'r de)

Isola Bella

Isola Madre

Isola dei Pescatori (neu Isola Superiore)

Isolino di San Giovanni (o flaen Verbania)

Scoglio della Malghera (rhwng Isola Bella ac Isola Pescatori)

Ynysoedd Brissago (yn agos at Brissago)

San Pancrazio (neu Grande Isola)

Isolino (neu Isola Piccola neu Isola di Sant’Apollinare)

Castelli di Cannero (tair ynys fach ychydig oddi ar y lan o Cannero Riviera)

Isolino Partegora (yng ngwlff Angera)

Twristiaeth[golygu | golygu cod]

Mae'r llyn wedi bod yn atyniad mawr i dwristiaid ers amser maith. Yn y 19g, ymgartrefodd uchelwyr Ewrop yn llu mewn gwestai moethus neu adeiladu eu filas eu hunain, yn aml gyda gardd fotaneg fel yn Alpino, Baveno neu Pallanza. Er enghraifft, ar hyd glannau'r llyn cyfan, crëwyd plannu egsotig, yn bennaf gyda gwahanol fathau o gledrau. Y prif fathau o gledrau a geir yno yw Trachycarpus fortunei, a gyflwynwyd o China yn y 19g, a'r palmwydd corrach Ewropeaidd (Chamaerops humilis), a gyflwynwyd o ranbarth Môr y Canoldir. Ymhlith y rhywogaethau eraill mae Phoenix canariensis, Butia capitata, Jubaea chilensis, Sabal palmetto a Sabal minor.

Mae llongau teithwyr hefyd wedi bod yn gweithredu ar y llyn er 1826. Mae gan y Navigazione Laghi fflyd o 22 o longau ar gael ar gyfer y llyn hwn.^[2]

Hanes[golygu | golygu cod]

Mae'r canfyddiadau archeolegol cyntaf o amgylch y llyn yn perthyn i bobl grwydrol sy'n byw yn yr ardal mewn mathau cynhanesyddol. Mae'r aneddiadau cyntaf a ddarganfuwyd yn dyddio o'r Oes Gopr. Yn ddiweddarach roedd yr ardal o dan reolaeth y Ligures, a disodlwyd yn ddiweddarach gan y Celtiaid. Gorchfygwyd yr olaf yn ei dro gan y Rhufeiniaid, a alwodd y llyn Verbanus Lacus neu Lacus Maximus.

Ar ôl cwymp yr Ymerodraeth Rufeinig Orllewinol, roedd y llyn o dan wahanol barthau. Tarddodd y rhan fwyaf o'r aneddiadau presennol yn yr Oesoedd Canol pan oedd y llyn o dan deuluoedd Della Torre, Visconti, Borromeo a Habsburg.

Cafodd Methan ei ddarganfod a'i ynysu gyntaf gan Alessandro Volta wrth iddo ddadansoddi nwy cors o Lyn Maggiore, rhwng 1776 a 1778.

Ym 1936, suddwyd Brescia Roadster Math 22 Bugatti, a adeiladwyd ym 1925, yn y llyn gan weithwyr pensaer Zürich, Marco Schmucklerski, pan ymchwiliodd swyddogion tollau’r Swistir a oedd wedi talu trethi ar y car. Roedd y Bugatti ynghlwm wrth gadwyn haearn gan ei gwneud hi'n bosibl ei hadfer unwaith y byddai'r ymchwiliad drosodd, ac eto ni ddigwyddodd hynny erioed. Pan gyrydodd y gadwyn, suddodd y car i wely'r llyn, lle cafodd ei ailddarganfod ar 18 Awst 1967 gan y plymiwr lleol, Ugo Pillon, a daeth yn hoff darged i ddeifwyr wedi hynny. Pan laddwyd un o’r deifwyr, Damiano Tamagni, mewn dalfa ar 1 Chwefror 2008, penderfynodd ei ffrindiau o glwb deifwyr Ascona godi a gwerthu llongddrylliad y car i godi arian ar gyfer sylfaen sydd eto i’w chreu a enwir ar ôl y dioddefwr. Adenillwyd gweddillion y Bugatti ar 12 Gorffennaf 2009. Digwyddodd y gwerthiant yn arddangosfa ceir clasurol Retro Mobile ym Mharis ar 23 Ionawr 2010. Fe'i gwerthwyd am € 260,500.^[3]

Ym mis Mai 2021, cwympodd car cebl ger y llyn, gan ladd 14 o bobl.^[4]

Cyflafan Llyn Maggiore[golygu | golygu cod]

Yn ystod y Ail Ryfel Byd bu cyflafan ym Meina, bwrdeistref sydd wedi'i lleoli 77 cilometr (48 milltir) i'r gogledd-orllewin o Milan, ar lannau deheuol Llyn Maggiore. Roedd y Hotel Meina wedi'i leoli i'r gogledd o dref Meina ac roedd yn eiddo i Alberto ac Eugenia Behar, Iddewon Sephardic a oedd wedi symud i'r Eidal o Caergystennin. Ym mis Medi 1943, cyhoeddwyd cadoediad rhwng yr Eidal a'r Cynghreiriaid. Bryd hynny, roedd y Hotel Meina yn gartref i nifer o westeion Iddewig, y mwyafrif ohonynt yn dianc o feddiannaeth y Natsïaid yng Ngwlad Groeg.^[5] Nid oedd yr ardal o amgylch Llyn Maggiore o dan reolaeth y Cynghreiriaid ond roedd yr Almaenwr Waffen-SS yn byw ynddo, yn benodol yr enwog Leibstandarte SS Adolf Hitler. Roedd y Capten Hans Krüger, a gyfarwyddodd weithrediadau ym Meina a'r pentrefi cyfagos, yn gyfrifol am leoli'r Iddewon yn yr ardal honno ac roedd yn gyfrifol am gyflafanau Llyn Maggiore lle llofruddiwyd tua 54 o Iddewon.

Dolenni[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

↑ Swisstopo topographic maps.
↑ "La flotta del Lago Maggiore". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-07-22. Cyrchwyd 2021-12-22.
↑ "RFI - 260,500 euros for rusty old car found at bottom of lake". Rfi.fr. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-02-16. Cyrchwyd 2013-03-26.
↑ "Thirteen dead after cable car falls in Italy". BBC News. 23 Mai 2021. Cyrchwyd 23 Mai 2021.
↑ Ventura, Andrea; Franzinelli, Mimmo (2013-01-27). "The Hôtel Meina". The New York Times. Cyrchwyd 2019-10-31.

[1] Swisstopo topographic maps.

[fflyd-2] "La flotta del Lago Maggiore". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-07-22. Cyrchwyd 2021-12-22.

[3] "RFI - 260,500 euros for rusty old car found at bottom of lake". Rfi.fr. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-02-16. Cyrchwyd 2013-03-26.

[4] "Thirteen dead after cable car falls in Italy". BBC News. 23 Mai 2021. Cyrchwyd 23 Mai 2021.

[5] Ventura, Andrea; Franzinelli, Mimmo (2013-01-27). "The Hôtel Meina". The New York Times. Cyrchwyd 2019-10-31.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]