Castell Llanilid
Hen domen, neu fwnt, o'r Oesoedd Canol ydy Castell Llanilid, heb y mur gwarcheidiol arferol, sef y “beili”. Lleoliad: Llanharan, Penybont-ar-Ogwr, Rhondda Cynon Taf; cyfeiriad grid SS977813. Fe godwyd y rhan fwyaf o'r tomenni hyn yng Nghymru rhywdro rhwng degawdau olaf yr 11g ac ail hanner y 12g allan o bridd a charreg, gyda ffos o'u cwmpas fel rheol. Y Normaniaid ddaeth â'r math hwn o amddiffynfa o Ffrainc i wledydd Prydain a mabwysiadwyd y dechnoleg gan y Cymry.
Fe'i cofrestrwyd gan Cadw a chaiff ei adnabod gyda'r rhif SAM: GM080 .[1]
Mae'r clwstwr mwyaf o'r tomennydd hyn drwy wledydd Prydain i'w weld yn ardal y gororau (neu'r Mers): sef Swydd Amwythig, Swydd Gaer, Swydd Henffordd, Powys a Sir y Fflint fel y caiff ei adnabod heddiw.[2]
