Fitamin: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 17:03, 29 Medi 2009

Cyfansoddyn organig yw fitamin, sydd yn angenrheidiol ar lawer o organebau byw. Fel arfer mae'r organeb yn derbyn y fitamin drwy ei ddiet ond mae rhai eithriadau megis fitamin D sy'n dod o belydrau is-goch yr haul ac yn cael ei greu yn y croen.

Dosberthir fitaminau yn ôl yr hyn mae nhw'n ei wneud (eu gweithgaredd cemegol a biolegol yn hytrach na sut mae nhw wedi cael eu creu (hy eu gwneuthuriad strwythurol).

Mae dau fath o fitaminau: y rhai sy'n hydoddi mewn dŵr a'r rhai hynny sy'n hydoddi mewn olew.

Ei bwrpas

Mae llawer o effeithiau biocemegol i fitaminau yn y corff, a gallent gael effaith ar: hormonau (e.e. fitamin D), gwrthocsidant (e.e. fitamin E) a rheolwyr celloedd a datblygiad meinwe'r corff. Mae teulu fitaminau B yn rhagflaenu ensymau a chydensymau ('coenzymes') sy'n gweithio fel catalyddion y metaboledd. Yr adeg hon, maent yn clymu eu hunain yn sownd i'r ensymau a chânt eu galw yn gwrpiau prosthetig e.e. biotin, sy'n cynorthwyo ensymau i greu 'fatty acids' .

Hanes

Roedd yr hen Eifftiaid yn deall gwerth bwyta iau er mwyn gwella rhai afiechyd e.e. dallineb nos (nyctalopia); erbyn hyn fe wyddom mai diffyg fitamin A yw'r rheswm. Roedd fforwyr a morwyr y 17eg ganrif hefyd yn deall pwysigrwydd ffrwythau ffres i gadw'r clefri poeth (neu 'sgyrfi') i ffwrdd; diffyg fitamin C oedd y tu ôl i'r cwbwl.

Blwyddyn ei ddarganfod a'u tarddiad
Blwyddyn eu darganfod	Fitamin	Tarddiad
1909	Fitamin A (Retinol)	Olew penfras
1912	Fitamin B₁ (Thiamin)	Reis
1912	Fitamin C (Asid Ascorbig)	Lemonau
1918	Fitamin D (Calciferol)	Olew penfras
1920	Fitamin B₂ (Ribofflafin)	Wyau ieir
1922	Fitamin E (Tocopherol)	Gwenith, Cosmetic and Iau
1926	Fitamin B₁₂ (Cyanocobalamin)	Iau
1929	Fitamin K (Phylloquinone)	Alfalfa
1931	Fitamin B₅ (Asid Pantothenig)	Iau
1931	Fitamin B₇ (Biotin)	Iau
1934	Fitamin B₆ (Pyridocsin)	Reis
1936	Fitamin B₃ (Niacin)	Iau
1941	Fitamin B₉ (Asid Ffolig)	Iau

@@ Llinell 1: / Llinell 1: @@
-[[delwedd:ARS copper rich foods.jpg|bawd|right|350px|Roedd yr hen [[Aifft|Eifftiaid]] yn deall gwerth bwyta [[iau]] (neu [[afu]] (yng nghefn y llun) er mwyn gwella rhai afiechyd e.e. dallineb nos ([[nyctalopia]])]]
+[[Delwedd:ARS copper rich foods.jpg|bawd|right|350px|Roedd yr hen [[Aifft|Eifftiaid]] yn deall gwerth bwyta [[iau]] (neu [[afu]] (yng nghefn y llun) er mwyn gwella rhai afiechyd e.e. dallineb nos ([[nyctalopia]])]]
 Cyfansoddyn organig yw '''fitamin''', sydd yn angenrheidiol ar lawer o [[organebau byw]]. Fel arfer mae'r organeb yn derbyn y fitamin drwy ei [[diet|ddiet]] ond mae rhai eithriadau megis [[fitamin D]] sy'n dod o belydrau [[is-goch]] yr [[haul]] ac yn cael ei greu yn y croen.
-Dosberthir fitaminau yn ôl yr hyn mae nhw'n ei wneud (eu gweithgaredd [[cemeg|cemegol]] a [[biolegol]] yn hytrach na sut mae nhw wedi cael eu creu (hy eu gwneuthuriad strwythurol).
+Dosberthir fitaminau yn ôl yr hyn mae nhw'n ei wneud (eu gweithgaredd [[cemeg]]ol a [[biolegol]] yn hytrach na sut mae nhw wedi cael eu creu (hy eu gwneuthuriad strwythurol).
 Mae dau fath o fitaminau: y rhai sy'n hydoddi mewn dŵr a'r rhai hynny sy'n hydoddi mewn olew.
-==Ei bwrpas==
+== Ei bwrpas ==
-Mae llawer o effeithiau [[biocemeg|biocemegol]] i fitaminau yn y corff, a gallent gael effaith ar: [[hormon|hormonau]] (e.e. [[fitamin D]]), [[gwrthocsidant]] (e.e. [[fitamin E]]) a rheolwyr celloedd a datblygiad [[meinwe]]'r corff. Mae teulu [[fitamin B|fitaminau B]] yn rhagflaenu [[ensym]]au a chydensymau ('coenzymes') sy'n gweithio fel catalyddion y [[metaboledd]]. Yr adeg hon, maent yn clymu eu hunain yn sownd i'r ensymau a chânt eu galw yn gwrpiau [[prosthetig]] e.e. biotin, sy'n cynorthwyo ensymau i greu 'fatty acids' .
+Mae llawer o effeithiau [[biocemeg]]ol i fitaminau yn y corff, a gallent gael effaith ar: [[hormon]]au (e.e. [[fitamin D]]), [[gwrthocsidant]] (e.e. [[fitamin E]]) a rheolwyr celloedd a datblygiad [[meinwe]]'r corff. Mae teulu [[fitamin B|fitaminau B]] yn rhagflaenu [[ensym]]au a chydensymau ('coenzymes') sy'n gweithio fel catalyddion y [[metaboledd]]. Yr adeg hon, maent yn clymu eu hunain yn sownd i'r ensymau a chânt eu galw yn gwrpiau [[prosthetig]] e.e. biotin, sy'n cynorthwyo ensymau i greu 'fatty acids' .
-==Hanes==
+== Hanes ==
 Roedd yr hen [[Aifft|Eifftiaid]] yn deall gwerth bwyta [[iau]] er mwyn gwella rhai afiechyd e.e. dallineb nos ([[nyctalopia]]); erbyn hyn fe wyddom mai diffyg [[fitamin A]] yw'r rheswm. Roedd fforwyr a morwyr y 17eg ganrif hefyd yn deall pwysigrwydd [[ffrwyth]]au ffres i gadw'r [[clefri poeth]] (neu 'sgyrfi') i ffwrdd; diffyg [[fitamin C]] oedd y tu ôl i'r cwbwl.
@@ Llinell 82: / Llinell 82: @@
 [[km:វីតាមីន]]
 [[ko:비타민]]
-[[ku:ڤیتامین]]
 [[la:Vitaminum]]
 [[lb:Vitamin]]