Crimea: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 02:55, 7 Mawrth 2015

Am y bwlch yng Ngwynedd a adwaenir fel "Bwlch y Crimea" gweler Bwlch y Gorddinan.

Mae Penrhyn y Crimea neu Crimea (Rwsieg: Крымский полуостров; Tatareg Crimea: Qırım yarımadası; Wcraineg: Кримський півострів) yn ddarn mawr o dir ar arfordir gogleddol y Môr Du ac sydd bron wedi'i amgylchynnu gan ddŵr. Saif i'r de o Wcrain ac i'r gorllewin o Kuban, Rwsia. Ers 2014 mae'r Crimea yn ffurfio Dosbarth Ffederal Crimea, sy'n cynnwys Gweriniaeth Crimea a Dinas Sevastopol.

Mae dau fôr o'i gwmpas: Y Môr Du a Môr Azov tua'r dwyrain gyda Isthmws Perekop yn ei gysylltu â'r tir mawr. Mae rhan helaeth y Crimea yn wastadedd ond mae'n codi i 1545m (5069 troedfedd) yn y de gyda chopa Gora Roman-Kosh, yr uchaf o gadwyn o fryniau ar hyd arfordir de-ddwyreiniol yr orynys a adnabyddir fel Mynyddoedd Crimea. Y prif ddinasoedd yw Feodosia, Kerch, Sevastopol, Yalta, Yevpatoria a Simferopol, y brifddinas.

Mae mwyafrif y boblogaeth (58%, Cyfrifiad 2001) yn Rwsiaid ethnig, gyda hefyd Wcrainiaid (24%) a Thatariaid Crimea (12%). Rwsieg yw mamiaith y mwyafrif (77%, Cyfrifiad 2001), er bod nifer o bobl â'r Datareg Crimea (11%) a'r Wcraineg (10%) fel mamiaith. Yr unig iaith swyddogol dan feddiant Wcrain oedd yr Wcraineg, ond ers ailymuno a Rwsia yn 2014 mae'r Rwsieg, Wcreineg a'r Datareg yn ieithoedd swyddogol.

Perchnogaeth

Yn 2014 cafwyd cryn ddadlau ynghylch perchnogaeth y Crimea. Bu'n rhan o Rwsia o'r 18fed ganrif ymlaen. Arosodd yn rhan o Rwsia pan sefydlwyd yr Undeb Sofietaidd. O ganol y 1950au, pan benderfynodd Nikita Khrushchev ei roi i Weriniaeth Sofietaidd Wcrain, hyd 2014 fe'i gweinyddwyd fel gweriniaeth hunanlywodraethol o dan reolaeth Wcrain. Enw swyddogol y weriniaeth honno oedd Gweriniaeth Hunanlywodraethol y Crimea (Wcraineg Автономна Республіка Крим/Avtonomna Respublika Krym, Tatareg Crimea Qırım Muhtar Cumhuriyeti).

Ym Mawrth 2014, yn dilyn y chwyldro neu coup yn Kiev a ddisodlodd yr Arlywydd Petroshenko, pleidleisiodd trigolion y Crimea dros sefydlu Gweriniaeth Crimea. Ar y pryd, dim ond Rwsia oedd yn ei chydnabod; gweler Rhestr gwledydd anghydnabyddedig.

Hanes

Coloneiddwyd y Crimea gan y Groegiaid yn y 6ed ganrif CC. Cafodd ei oresgyn yn ddiweddarach gan y Gothiaid, yr Hyniaid ac eraill. Yn 1239 cafodd ei wneud yn khaniad gan Tatariaid yr Haid Euraidd. Cipiwyd y khaniad gan y Tyrciaid yn 1475 a chafodd y Crimea ei feddiannu gan Rwsia yn 1783. Rhwng 1853 a 1856 ymladdwyd Rhyfel y Crimea yno rhwng lluoedd Rwsia ar un ochr a lluoedd Prydain, Ffrainc ac Ymerodraeth yr Otomaniaid ar yr ochr arall. Meddiannwyd y Crimea gan yr Almaen Natsïaidd yn yr Ail Ryfel Byd (1941-1943). Ar ôl y rhyfel cafodd y Tartariaid eu halltudio i Wsbecistan yn eu crwnswth am gydweithredu, yn ôl yr honiad, â'r Almaenwyr. Ers cwymp yr Undeb Sofietaidd mae llawer ohonynt wedi dod yn ôl.

Oriel

Arfordir dinas Sevastopol
Eclizee-Burun
Yalta
Y machlud dros Sevastopol

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

@@ Llinell 2: / Llinell 2: @@
 : ''Am y bwlch yng [[Gwynedd|Ngwynedd]] a adwaenir fel "Bwlch y Crimea" gweler [[Bwlch y Gorddinan]].''
+[[File:Crimea.Yayla.Cliff-2.jpg|250px|bawd|[[Mynyddoedd Crimea]] ger dinas [[Alushta]].]]
-[[Delwedd:Map of Ukraine political simple Oblast Krim.png|bawd|de|300px|Map yn dangos lleoliad Gweriniaeth Hunanlywodraethol y Crimea o fewn Wcrain]]
-Mae '''Penrhyn y Crimea''' ([[Wcraineg]]: Кримський півострів; [[Rwsieg]]: Крымский полуостров a [[Tatareg Crimea]]: Qırım yarımadası) yn ddarn mawr o dir ar arfordir gogleddol [[y Môr Du]] ac sydd bron wedi'i amgylchynnu gan ddŵr. Saif i'r de o [[Wcrain]] ac i'r gorllewin o [[Kuban]], [[Rwsia]].
+Mae '''Penrhyn y Crimea''' neu '''Crimea''' ([[Rwsieg]]: Крымский полуостров; [[Tatareg Crimea]]: Qırım yarımadası; [[Wcraineg]]: Кримський півострів) yn ddarn mawr o dir ar arfordir gogleddol [[y Môr Du]] ac sydd bron wedi'i amgylchynnu gan ddŵr. Saif i'r de o [[Wcrain]] ac i'r gorllewin o [[Kuban]], [[Rwsia]]. Ers 2014 mae'r Crimea yn ffurfio Dosbarth Ffederal Crimea, sy'n cynnwys [[Gweriniaeth Crimea]] a Dinas [[Sevastopol]].
 Mae dau fôr o'i gwmpas: Y Môr Du a [[Môr Azov]] tua'r dwyrain gyda [[Isthmws Perekop]] yn ei gysylltu â'r tir mawr. Mae rhan helaeth y Crimea yn wastadedd ond mae'n codi i 1545m (5069 troedfedd) yn y de gyda chopa [[Gora Roman-Kosh]], yr uchaf o gadwyn o fryniau ar hyd arfordir de-ddwyreiniol yr orynys a adnabyddir fel [[Mynyddoedd Crimea]]. Y prif ddinasoedd yw [[Feodosia]], [[Kerch]], [[Sevastopol]], [[Yalta]], [[Yevpatoria]] a [[Simferopol]], y brifddinas.
-Mae mwyafrif y boblogaeth (58%, Cyfrifiad 2001) yn [[Rwsiaid]], gyda niferoedd sylweddol o [[Wcrainiaid]] (24%) a [[Tatariaid Crimea]] (12%). Rwsieg yw mamiaith y mwyafrif (77%, Cyfrifiad 2001) hefyd, er bod nifer o bobl â'r Datareg Crimea (11%) a'r Wcraineg (10%) fel mamiaith. Yr unig iaith swyddogol yw'r Wcraineg, er bod y Rwsieg yn cael ei defnyddio yn eang ar gyfer materion y llywodraeth hunanlywodraethol.
+Mae mwyafrif y boblogaeth (58%, Cyfrifiad 2001) yn [[Rwsiaid]] ethnig, gyda hefyd [[Wcrainiaid]] (24%) a [[Tatariaid Crimea|Thatariaid Crimea]] (12%). Rwsieg yw mamiaith y mwyafrif (77%, Cyfrifiad 2001), er bod nifer o bobl â'r Datareg Crimea (11%) a'r Wcraineg (10%) fel mamiaith. Yr unig iaith swyddogol dan feddiant Wcrain oedd yr Wcraineg, ond ers ailymuno a Rwsia yn 2014 mae'r Rwsieg, Wcreineg a'r Datareg yn ieithoedd swyddogol.
 ==Perchnogaeth==
+[[Delwedd:Map of Ukraine political simple Oblast Krim.png|bawd|de|220px|Map yn dangos lleoliad Gweriniaeth Hunanlywodraethol y Crimea o fewn Wcrain]]
-Yn 2014 cafwyd cryn ddadlau ynghylch perchnogaeth y Crimea. Hyd 2014 fe'i gweinyddwyd fel gweriniaeth hunanlywodraethol o dan reolaeth [[Wcrain]]. Enw swyddogol y weriniaeth honno oedd '''Gweriniaeth Hunanlywodraethol y Crimea''' (Wcraineg ''Автономна Республіка Крим/Avtonomna Respublika Krym, Tatareg Crimea ''Qırım Muhtar Cumhuriyeti'').
+Yn 2014 cafwyd cryn ddadlau ynghylch perchnogaeth y Crimea. Bu'n rhan o [[Rwsia]] o'r 18fed ganrif ymlaen. Arosodd yn rhan o Rwsia pan sefydlwyd yr [[Undeb Sofietaidd]]. O ganol y 1950au, pan benderfynodd [[Nikita Khrushchev]] ei roi i Weriniaeth Sofietaidd Wcrain, hyd 2014 fe'i gweinyddwyd fel gweriniaeth hunanlywodraethol o dan reolaeth Wcrain. Enw swyddogol y weriniaeth honno oedd '''Gweriniaeth Hunanlywodraethol y Crimea''' (Wcraineg ''Автономна Республіка Крим/Avtonomna Respublika Krym, Tatareg Crimea ''Qırım Muhtar Cumhuriyeti'').
-Ym Mawrth 2014, yn dilyn cynydd yn niferoedd milwyr Rwsia i'r penrhyn, pleidleisiodd trigolion y Crimea dros sefydlu "[[Gweriniaeth Crimea]]. Ar y pryd, dim ond Rwsia oedd yn ei chydnabod; gweler [[Rhestr gwledydd anghydnabyddedig]].
+Ym Mawrth 2014, yn dilyn y chwyldro neu ''coup'' yn [[Kiev]] a ddisodlodd yr Arlywydd Petroshenko, pleidleisiodd trigolion y Crimea dros sefydlu [[Gweriniaeth Crimea]]. Ar y pryd, dim ond Rwsia oedd yn ei chydnabod; gweler [[Rhestr gwledydd anghydnabyddedig]].
 ==Hanes==
 Coloneiddwyd y Crimea gan y [[Groeg yr Henfyd|Groegiaid]] yn y [[6ed ganrif CC]]. Cafodd ei oresgyn yn ddiweddarach gan y [[Gothiaid]], yr [[Hyniaid]] ac eraill. Yn [[1239]] cafodd ei wneud yn ''khaniad'' gan [[Tatariaid]] yr [[Haid Euraidd]]. Cipiwyd y ''khaniad'' gan y [[Twrci|Tyrciaid]] yn [[1475]] a chafodd y Crimea ei feddiannu gan [[Rwsia]] yn [[1783]]. Rhwng [[1853]] a [[1856]] ymladdwyd [[Rhyfel y Crimea]] yno rhwng lluoedd Rwsia ar un ochr a lluoedd [[DU|Prydain]], [[Ffrainc]] ac [[Ymerodraeth yr Otomaniaid]] ar yr ochr arall. Meddiannwyd y Crimea gan yr [[Almaen]] [[Natsïaeth|Natsïaidd]] yn yr [[Ail Ryfel Byd]] ([[1941]]-[[1943]]). Ar ôl y rhyfel cafodd y Tartariaid eu halltudio i [[Wsbecistan]] yn eu crwnswth am gydweithredu, yn ôl yr honiad, â'r Almaenwyr. Ers cwymp yr [[Undeb Sofietaidd]] mae llawer ohonynt wedi dod yn ôl.
+==Oriel==
 <gallery>
 File:Sevastopl View.jpg|Arfordir dinas [[Sevastopol]]
@@ Llinell 23: / Llinell 25: @@
 File:Crimea.Yayla.Cliff-1.jpg|[[Yalta]]
 File:Summer sunset over the Sevastopol bay.jpg|Y machlud dros [[Sevastopol]]
-File:Crimea.Yayla.Cliff-2.jpg|[[Mynyddoedd Crimea]] ger dinas [[Alushta]]
 </gallery>
 ==Gweler hefyd==
-*[[Rhyfel y Crimea]]
 *[[Betsi Cadwaladr]]
+*[[Gweriniaeth Crimea]]
+*[[Rhyfel y Crimea]]
 ==Cyfeiriadau==
@@ Llinell 36: / Llinell 38: @@
 [[Categori:Daearyddiaeth Rwsia]]
 [[Categori:Daearyddiaeth Wcrain]]
+[[Categori:Hanes Rwsia]]
 [[Categori:Hanes Wcrain]]
 [[Categori:Y Môr Du]]