Bronn Wenneli: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Oddi ar Wicipedia
Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8
B ychwanegu categori Wicibrosiect Palesteina using AWB
Llinell 1: Llinell 1:
{{Lle | gwlad = {{banergwlad|Cernyw}} | ynganiad = {{wikidata|property|P443}} }}
{{Lle | gwlad = {{banergwlad|Cernyw}} | ynganiad = {{wikidata|property|P443}} }}


Bryn ar rosdir [[Gwaun Bodmin]], [[Cernyw]], [[De-orllewin Lloegr]], yw '''Bronn Wenneli''' (y Gernyweg am 'fryn y gwenoliaid <ref>{{Cite web|last=Steven Morris|title=Brown Willy: Cornwall's highest point up for sale at £2.8m|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2016/sep/13/brown-willy-cornwalls-highest-point-up-for-sale-at-28m|website=[[The Guardian]]|access-date=28 September 2020|date=13 September 2016}}</ref> neu 'Bronn Ewhella' ''(sef'' 'bryn uchaf'), er bod yr ieithydd Craig Weatherhill yn credu mai ''Bron Wenneli'' yw'r ffurf wreiddiol, sef yn Gymraeg: "Bron y Gwenoliaid".<ref>[Weatherhill, Craig (1995) ''Cornish Place Names and Language''</ref> Yn gorwedd 420 [[Metr|m]] (1,378 [[Troedfedd|tr]]) uwch lefel y môr, Bron Wenneli yw pwynt uchaf [[Gwaun Bodmin]] a Chernyw gyfan. Yr enw dirmygus, Saesneg yw <nowiki>''Brown Willy''</nowiki>.
Bryn ar rosdir [[Gwaun Bodmin]], [[Cernyw]], [[De-orllewin Lloegr]], yw '''Bronn Wenneli''' (y Gernyweg am 'fryn y gwenoliaid <ref>{{Cite web|last=Steven Morris|title=Brown Willy: Cornwall's highest point up for sale at £2.8m|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2016/sep/13/brown-willy-cornwalls-highest-point-up-for-sale-at-28m|website=[[The Guardian]]|access-date=28 September 2020|date=13 September 2016}}</ref> neu 'Bronn Ewhella' ''(sef'' 'bryn uchaf'), er bod yr ieithydd Craig Weatherhill yn credu mai ''Bron Wenneli'' yw'r ffurf wreiddiol, sef yn Gymraeg: "Bron y Gwenoliaid".<ref>[Weatherhill, Craig (1995) ''Cornish Place Names and Language''</ref> Yn gorwedd 420 [[Metr|m]] (1,378 [[Troedfedd|tr]]) uwch lefel y môr, Bron Wenneli yw pwynt uchaf [[Gwaun Bodmin]] a Chernyw gyfan. Yr enw dirmygus, Saesneg yw <nowiki>''Brown Willy''</nowiki>.


Saif y mynydd 2.5 milltir (4 km) i'r gogledd-orllewin o Bolventor a {{Convert|4|mi|km|0}} i'r de-ddwyrain o [[Camelford|Reskammel]] ([[Camelford|Saes: Camelford)]]. Fel pob mynydd, mae ei siap yn newid, yn ddibynnol ar safle'r gwyliwr; yma fodd bynnag, mae siap y mynydd yn wahanol iawn. O'r gogledd, gall edrych fel torth, o fan arall mae'n edrych fel crib hir gyda sawl copa.<ref>{{Cite book|title=The Rough Guide to Britain|last=Humphreys|first=Rob|page=[https://archive.org/details/roughguidetobrit00roug/page/360 360]|year=2008|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-549-8|url=https://archive.org/details/roughguidetobrit00roug/page/360}}</ref>
Saif y mynydd 2.5 milltir (4&nbsp;km) i'r gogledd-orllewin o Bolventor a {{Convert|4|mi|km|0}} i'r de-ddwyrain o [[Camelford|Reskammel]] ([[Camelford|Saes: Camelford)]]. Fel pob mynydd, mae ei siap yn newid, yn ddibynnol ar safle'r gwyliwr; yma fodd bynnag, mae siap y mynydd yn wahanol iawn. O'r gogledd, gall edrych fel torth, o fan arall mae'n edrych fel crib hir gyda sawl copa.<ref>{{Cite book|title=The Rough Guide to Britain|last=Humphreys|first=Rob|page=[https://archive.org/details/roughguidetobrit00roug/page/360 360]|year=2008|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-549-8|url=https://archive.org/details/roughguidetobrit00roug/page/360}}</ref>


== Toponymy ==
== Toponymy ==
Rhan gyntaf enw'r bryn yw'r [[Ieithoedd Brythonaidd|elfen Brythonig]] gyffredin sy'n golygu "bron", sy'n aml mewn enwau lleoedd Cymreig ee [[Bronllys]], [[Bron-y-gaer]] neu [[Bronllys|Fronllys]].<ref>{{Cite book|title=Celtic voices, English places: studies of the Celtic impact on place-names in England|last=Coates|first=Richard|last2=Breeze|first2=Andrew|publisher=Shaun Tyas|year=2000|isbn=978-1-900289-41-2}}</ref> Awgrymodd yr hanesydd Cernyweg, a'r arbenigwr iaith Henry Jenner, fod yr enw'n dod o lygredd o'r geiriau Cernyweg ''bronn ughella / earsela'' sy'n golygu "bryn uchaf",<ref>{{Cite book|last=Jenner|first=Henry|title=History in Cornish place-names|date=1912|publisher=Oxford University|page=12|url=https://books.google.com/books?id=42QVAAAAQAAJ&q=brown+willy|access-date=25 February 2019}}</ref> oherwydd uchder y mynydd. Mae gan y bryn uchaf yn [[Dyfnaint|Nyfnaint]] yr enw tebyg, [[Willhays Uchel|High Willhays]] sy'n cyd-fynd â'r theori hon.
Rhan gyntaf enw'r bryn yw'r [[Ieithoedd Brythonaidd|elfen Brythonig]] gyffredin sy'n golygu "bron", sy'n aml mewn enwau lleoedd Cymreig ee [[Bronllys]], [[Bron-y-gaer]] neu [[Bronllys|Fronllys]].<ref>{{Cite book|title=Celtic voices, English places: studies of the Celtic impact on place-names in England|last=Coates|first=Richard|last2=Breeze|first2=Andrew|publisher=Shaun Tyas|year=2000|isbn=978-1-900289-41-2}}</ref> Awgrymodd yr hanesydd Cernyweg, a'r arbenigwr iaith Henry Jenner, fod yr enw'n dod o lygredd o'r geiriau Cernyweg ''bronn ughella / earsela'' sy'n golygu "bryn uchaf",<ref>{{Cite book|last=Jenner|first=Henry|title=History in Cornish place-names|date=1912|publisher=Oxford University|page=12|url=https://books.google.com/books?id=42QVAAAAQAAJ&q=brown+willy|access-date=25 February 2019}}</ref> oherwydd uchder y mynydd. Mae gan y bryn uchaf yn [[Dyfnaint|Nyfnaint]] yr enw tebyg, [[Willhays Uchel|High Willhays]] sy'n cyd-fynd â'r theori hon.


Yn fwy diweddar, mae'r arbenigwr mewn enwau lleoedd, [[Craig Weatherhill|Craig Weatherhill,]] wedi awgrymu enw amgen y gallai fod o 'Bronn Wenneli' sy'n cyfieithu fel 'Bryn y Gwenoliaid'. Mae'r enw wedi esblygu trwy amryw o sillafiadau hanesyddol fel a ganlyn:
Yn fwy diweddar, mae'r arbenigwr mewn enwau lleoedd, [[Craig Weatherhill]], wedi awgrymu enw amgen y gallai fod o 'Bronn Wenneli' sy'n cyfieithu fel 'Bryn y Gwenoliaid'. Mae'r enw wedi esblygu trwy amryw o sillafiadau hanesyddol fel a ganlyn:


* Brunwenely c.1200, 1239;
* Brunwenely c.1200, 1239;
Llinell 26: Llinell 26:


== Daearyddiaeth a daeareg ==
== Daearyddiaeth a daeareg ==
Mae copa Brown Willy 1,378 (420 m) uwch lefel y môr, y pwynt uchaf ar Rostir Bodmin ac yn sir [[Cernyw]].<ref name="Telegraph">{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-cornwall-20203832|title=Campaign to change Brown Willy's name|date=5 November 2012|work=BBC News}}</ref><ref name="Knight1866" /><ref name="Mason1881">{{Cite book|last=Charlotte Maria S. Mason|title=The Forty Shires: Their History, Scenery, Arts, and Legends, p. 297|url=https://books.google.com/books?id=PAgHAAAAQAAJ|access-date=17 March 2011|year=1881}}</ref> Mae daearyddiaeth y tir o amgylch yn nodweddiadol o Rostir Bodmin - [[Tor|torau]] wedi'i amgylchynu gan rostir anghyfannedd.<ref name="Muir"></ref> Ceir nentydd a chorsydd yn tarddu o amgylch y copa, ac mae Afon Fowey'n codi gerllaw. Mae yna bentyrrau o glogfeini [[gwenithfaen]] o amgylch y copa, ac mae un, o'r enw'r Cheesewring yn cynnwys pum craig ar wahân sy'n codi'n raddol tuag at y brig.<ref name="Knight1866">{{Cite book|last=Charles Knight|title=The English Cyclopaedia: Geography|url=https://books.google.com/books?id=kvJBAAAAYAAJ&pg=RA1-PT191|access-date=4 January 2013|year=1866|publisher=Bradbury, Evans|pages=588}}</ref>
Mae copa Brown Willy 1,378 (420 m) uwch lefel y môr, y pwynt uchaf ar Rostir Bodmin ac yn sir [[Cernyw]].<ref name="Telegraph">{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-cornwall-20203832|title=Campaign to change Brown Willy's name|date=5 November 2012|work=BBC News}}</ref><ref name="Knight1866" /><ref name="Mason1881">{{Cite book|last=Charlotte Maria S. Mason|title=The Forty Shires: Their History, Scenery, Arts, and Legends, p. 297|url=https://books.google.com/books?id=PAgHAAAAQAAJ|access-date=17 March 2011|year=1881}}</ref> Mae daearyddiaeth y tir o amgylch yn nodweddiadol o Rostir Bodmin - [[tor]]au wedi'i amgylchynu gan rostir anghyfannedd.<ref name="Muir" /> Ceir nentydd a chorsydd yn tarddu o amgylch y copa, ac mae Afon Fowey'n codi gerllaw. Mae yna bentyrrau o glogfeini [[gwenithfaen]] o amgylch y copa, ac mae un, o'r enw'r Cheesewring yn cynnwys pum craig ar wahân sy'n codi'n raddol tuag at y brig.<ref name="Knight1866">{{Cite book|last=Charles Knight|title=The English Cyclopaedia: Geography|url=https://books.google.com/books?id=kvJBAAAAYAAJ&pg=RA1-PT191|access-date=4 January 2013|year=1866|publisher=Bradbury, Evans|pages=588}}</ref>


Mae'r bryn yn rhan o ystad 1,221 acer o'r enw Fernacre ac mae'n cynnwys tŷ fferm pum ystafell wely. Rhoddwyd yr eiddo ar y farchnad ym Medi 2016 am £2.8&nbsp;miliwn a'i werthu i brynwr heb ei ddatgelu yr Ebrill canlynol. Mae gan y perchennog newydd yr hawliau pori ar gyfer yr eiddo a hawliau saethu ar gyfer [[Carw|ceirw]], gïachod a chyffylogod . O dan Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy 2000, bydd hawliau'r cyhoedd i gerdded ar y bryn yn parhau.<ref>{{Cite news|title=Brown Willy is sold|work=The Cornishman|date=27 April 2017|page=26}}</ref>
Mae'r bryn yn rhan o ystad 1,221 acer o'r enw Fernacre ac mae'n cynnwys tŷ fferm pum ystafell wely. Rhoddwyd yr eiddo ar y farchnad ym Medi 2016 am £2.8&nbsp;miliwn a'i werthu i brynwr heb ei ddatgelu yr Ebrill canlynol. Mae gan y perchennog newydd yr hawliau pori ar gyfer yr eiddo a hawliau saethu ar gyfer [[Carw|ceirw]], gïachod a chyffylogod . O dan Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy 2000, bydd hawliau'r cyhoedd i gerdded ar y bryn yn parhau.<ref>{{Cite news|title=Brown Willy is sold|work=The Cornishman|date=27 April 2017|page=26}}</ref>
Llinell 34: Llinell 34:
Mae dwy garnedd o waith dyn ar y copa:<ref name="(LondonEngland)2006">{{Cite book|last=Prehistoric Society (London|last2=England)|title=Proceedings of the Prehistoric Society, p. 343|url=https://books.google.com/books?id=GZSBAAAAMAAJ|access-date=18 March 2011|year=2006|publisher=Prehistoric Society}}</ref> saif y naill, sef carnedd y copa gogleddol ger y llal - sef pwynt mesur trionglog yr [[Arolwg Ordnans]].<ref name="Baring-Gould1923">{{Cite book|last=Sabine Baring-Gould|title=A Book of Cornwall|url=https://books.google.com/books?id=Qm8KAQAAMAAJ|access-date=17 March 2011|year=1923|publisher=Methuen & Co. Ltd.}}</ref>
Mae dwy garnedd o waith dyn ar y copa:<ref name="(LondonEngland)2006">{{Cite book|last=Prehistoric Society (London|last2=England)|title=Proceedings of the Prehistoric Society, p. 343|url=https://books.google.com/books?id=GZSBAAAAMAAJ|access-date=18 March 2011|year=2006|publisher=Prehistoric Society}}</ref> saif y naill, sef carnedd y copa gogleddol ger y llal - sef pwynt mesur trionglog yr [[Arolwg Ordnans]].<ref name="Baring-Gould1923">{{Cite book|last=Sabine Baring-Gould|title=A Book of Cornwall|url=https://books.google.com/books?id=Qm8KAQAAMAAJ|access-date=17 March 2011|year=1923|publisher=Methuen & Co. Ltd.}}</ref>


''<nowiki/>'Carn''' (o'r gair ''karnow'', sy'n golygu "pentyrrau o greigiau") yw'r gair Cernyweg am "garnedd", ac awgrymwyd bod enw hynafol Cernyw, Kernow, yn gysylltiedig.<ref>[http://www.kdl.org.uk/dyllansow/gerva.pdf Gerva Kynsa dhe Dressa Gradh] – Quick Reference Online Cornish Dictionary</ref><ref name="Nance">{{Cite book|last=R. Morton Nance|title=An English-Cornish and Cornish-English Dictionary|orig-year=1934|date=July 1990|publisher=Originally printed for the Federation of Old Cornwall Societies by J. Lanham|isbn=978-1-85022-055-8}}</ref> William Copeland Borlase dosbarthu grib pen carneddau fel y rhain yn y categori mwyaf cyffredin yn "powlen" - neu "côn" -shaped garnedd .
''<nowiki/>'Carn''' (o'r gair ''karnow'', sy'n golygu "pentyrrau o greigiau") yw'r gair Cernyweg am "garnedd", ac awgrymwyd bod enw hynafol Cernyw, Kernow, yn gysylltiedig.<ref>[http://www.kdl.org.uk/dyllansow/gerva.pdf Gerva Kynsa dhe Dressa Gradh] – Quick Reference Online Cornish Dictionary</ref><ref name="Nance">{{Cite book|last=R. Morton Nance|title=An English-Cornish and Cornish-English Dictionary|orig-year=1934|date=July 1990|publisher=Originally printed for the Federation of Old Cornwall Societies by J. Lanham|isbn=978-1-85022-055-8}}</ref> William Copeland Borlase dosbarthu grib pen carneddau fel y rhain yn y categori mwyaf cyffredin yn "powlen" - neu "côn" -shaped garnedd .


Nid yw'r garnedd erioed wedi'i gloddio ac mae llên gwerin yn awgrymu y gall fod brenin Cernyw hynafol fod yn gorwedd oddi tano.<ref name="Baring-Gould1923">{{Cite book|last=Sabine Baring-Gould|title=A Book of Cornwall|url=https://books.google.com/books?id=Qm8KAQAAMAAJ|access-date=17 March 2011|year=1923|publisher=Methuen & Co. Ltd.}}</ref> O'r naw carnedd a ddyddiwyd gan yr archaeolegwyr Nicholas Johnson a Peter Rose, roedd wyth yn dyddio rhwng 2162 a 1746 CC, sy'n awgrymu mai'r [[Oes yr Efydd|Oes Efydd]] gynnar oedd y prif gyfnod adeiladu ar gyfer carneddau o'r math hwn.<ref name="JohnsonRose1994">{{Cite book|last=Nicholas Johnson|last2=Peter Rose|last3=Desmond Bonney|title=Bodmin Moor: an archaeological survey. The human landscape to c.1800, p. 40|url=https://books.google.com/books?id=_2itAAAACAAJ|access-date=22 May 2011|date=July 1994|publisher=English Heritage|isbn=978-1-85074-381-1}}</ref> Mae Carnedd Bron Wenneli ymhlith y rhai mwyaf cyflawn oherwydd ei lleoliad anghysbell ac anhygyrch: mae llawer o greigiau o garneddau tebyg wedi cael eu difetha a'u symud dros ganrifoedd o esgeulustod i'w hailddefnyddio mewn waliau cerrig sych ac adeiladu lleol eraill.<ref name="Altenberg2003">{{Cite book|last=Karin Altenberg|title=Experiencing Landscapes: A Study of Space and Identity in Three Marginal Areas of Medieval Britain and Sweden, p. 109|url=https://books.google.com/books?id=7twWAQAAIAAJ|access-date=17 March 2011|date=October 2003|publisher=Almqvist & Wiksell|isbn=978-91-22-01997-8}}</ref>
Nid yw'r garnedd erioed wedi'i gloddio ac mae llên gwerin yn awgrymu y gall fod brenin Cernyw hynafol fod yn gorwedd oddi tano.<ref name="Baring-Gould1923">{{Cite book|last=Sabine Baring-Gould|title=A Book of Cornwall|url=https://books.google.com/books?id=Qm8KAQAAMAAJ|access-date=17 March 2011|year=1923|publisher=Methuen & Co. Ltd.}}</ref> O'r naw carnedd a ddyddiwyd gan yr archaeolegwyr Nicholas Johnson a Peter Rose, roedd wyth yn dyddio rhwng 2162 a 1746 CC, sy'n awgrymu mai'r [[Oes yr Efydd|Oes Efydd]] gynnar oedd y prif gyfnod adeiladu ar gyfer carneddau o'r math hwn.<ref name="JohnsonRose1994">{{Cite book|last=Nicholas Johnson|last2=Peter Rose|last3=Desmond Bonney|title=Bodmin Moor: an archaeological survey. The human landscape to c.1800, p. 40|url=https://books.google.com/books?id=_2itAAAACAAJ|access-date=22 May 2011|date=July 1994|publisher=English Heritage|isbn=978-1-85074-381-1}}</ref> Mae Carnedd Bron Wenneli ymhlith y rhai mwyaf cyflawn oherwydd ei lleoliad anghysbell ac anhygyrch: mae llawer o greigiau o garneddau tebyg wedi cael eu difetha a'u symud dros ganrifoedd o esgeulustod i'w hailddefnyddio mewn waliau cerrig sych ac adeiladu lleol eraill.<ref name="Altenberg2003">{{Cite book|last=Karin Altenberg|title=Experiencing Landscapes: A Study of Space and Identity in Three Marginal Areas of Medieval Britain and Sweden, p. 109|url=https://books.google.com/books?id=7twWAQAAIAAJ|access-date=17 March 2011|date=October 2003|publisher=Almqvist & Wiksell|isbn=978-91-22-01997-8}}</ref>


Mae Rodney Castleden wedi awgrymu fod [[Alban Elfed|haul cyhydnos yr hydref yn]] codi dros Cairn Gogledd Brown Willy. pe baech yn sefyll yng nghanol [[cylch cerrig Stannon]],<ref name="Castleden1992">{{Cite book|last=Rodney Castleden|title=Neolithic Britain: New Stone Age Sites of England, Scotland, and Wales|url=https://books.google.com/books?id=-wYOAAAAQAAJ&pg=PA48|access-date=17 March 2011|year=1992|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-05845-2|pages=48–}}</ref> ac mae Christopher Tilley yn cyfeirio at "gysylltiad dramatig â [[Tor Garw|Rough Tor]], gerllaw. <ref name="Tilley2010">{{Cite book|last=Christopher Tilley|title=Interpreting Landscapes: geologies, topographies, identities ;|series=Explorations in Landscape Phenomenology 3|url=https://books.google.com/books?id=uk-1r0dtefgC&pg=PA386|access-date=3 May 2011|date=15 July 2010|publisher=Left Coast Press|isbn=978-1-59874-374-6|pages=389–}}</ref> Cymerwyd yr aliniadau honedig hyn fel tystiolaeth o ryw bwrpas seryddol wrth leoli ac adeiladu carneddau.
Mae Rodney Castleden wedi awgrymu fod [[Alban Elfed|haul cyhydnos yr hydref yn]] codi dros Cairn Gogledd Brown Willy. pe baech yn sefyll yng nghanol [[cylch cerrig Stannon]],<ref name="Castleden1992">{{Cite book|last=Rodney Castleden|title=Neolithic Britain: New Stone Age Sites of England, Scotland, and Wales|url=https://books.google.com/books?id=-wYOAAAAQAAJ&pg=PA48|access-date=17 March 2011|year=1992|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-05845-2|pages=48–}}</ref> ac mae Christopher Tilley yn cyfeirio at "gysylltiad dramatig â [[Tor Garw|Rough Tor]], gerllaw.<ref name="Tilley2010">{{Cite book|last=Christopher Tilley|title=Interpreting Landscapes: geologies, topographies, identities ;|series=Explorations in Landscape Phenomenology 3|url=https://books.google.com/books?id=uk-1r0dtefgC&pg=PA386|access-date=3 May 2011|date=15 July 2010|publisher=Left Coast Press|isbn=978-1-59874-374-6|pages=389–}}</ref> Cymerwyd yr aliniadau honedig hyn fel tystiolaeth o ryw bwrpas seryddol wrth leoli ac adeiladu carneddau.


Mae Brown Willy yn gyrchfan boblogaidd i gerddwyr a dywedir ei fod yn un o "uchafbwyntiau mwyaf poblogaidd y DU".<ref name="Muir">{{Cite book|last=Muir|first=Jonny|title=The UK's County Tops: Reaching the top of 91 historic counties|edition=First|year=2011|publisher=Cicerone|location=Milnthorpe|isbn=978-1-85284-629-9|chapter=Brown Willy|pages=20–21}}</ref> Mae'r bryn yn ymddangos mewn [http://www.trurorunningclub.org.uk/index.php/trc-events/brown-willy-run/ ras flynyddol a] gynhelir ar Ddydd Calan sy'n cychwyn ac yn gorffen yn [[Jamaica Inn]], hen dafarn y Goets Fawr a anfarwolwyd gan [[Daphne du Maurier|nofel Daphne du Maurier yn]] 1936 o'r un enw.<ref name="Muir">{{Cite book|last=Muir|first=Jonny|title=The UK's County Tops: Reaching the top of 91 historic counties|edition=First|year=2011|publisher=Cicerone|location=Milnthorpe|isbn=978-1-85284-629-9|chapter=Brown Willy|pages=20–21}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMuir2011">Muir, Jonny (2011). "Brown Willy". ''The UK's County Tops: Reaching the top of 91 historic counties'' (First&nbsp;ed.). Milnthorpe: Cicerone. pp.&nbsp;20–21. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]]&nbsp;[[Arbennig: BookSources / 978-1-85284-629-9|<bdi>978-1-85284-629-9</bdi>]].</cite></ref><ref>{{Cite book|last=Du Maurier|first=Daphne|title=Jamaica Inn|date=1936|publisher=HarperCollins|location=New York|isbn=9780062404893|page=49}}</ref>
Mae Brown Willy yn gyrchfan boblogaidd i gerddwyr a dywedir ei fod yn un o "uchafbwyntiau mwyaf poblogaidd y DU".<ref name="Muir">{{Cite book|last=Muir|first=Jonny|title=The UK's County Tops: Reaching the top of 91 historic counties|edition=First|year=2011|publisher=Cicerone|location=Milnthorpe|isbn=978-1-85284-629-9|chapter=Brown Willy|pages=20–21}}</ref> Mae'r bryn yn ymddangos mewn [http://www.trurorunningclub.org.uk/index.php/trc-events/brown-willy-run/ ras flynyddol a] gynhelir ar Ddydd Calan sy'n cychwyn ac yn gorffen yn [[Jamaica Inn]], hen dafarn y Goets Fawr a anfarwolwyd gan [[Daphne du Maurier|nofel Daphne du Maurier yn]] 1936 o'r un enw.<ref name="Muir">{{Cite book|last=Muir|first=Jonny|title=The UK's County Tops: Reaching the top of 91 historic counties|edition=First|year=2011|publisher=Cicerone|location=Milnthorpe|isbn=978-1-85284-629-9|chapter=Brown Willy|pages=20–21}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMuir2011">Muir, Jonny (2011). "Brown Willy". ''The UK's County Tops: Reaching the top of 91 historic counties'' (First&nbsp;ed.). Milnthorpe: Cicerone. pp.&nbsp;20–21. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]]&nbsp;[[Arbennig: BookSources / 978-1-85284-629-9|<bdi>978-1-85284-629-9</bdi>]].</cite></ref><ref>{{Cite book|last=Du Maurier|first=Daphne|title=Jamaica Inn|date=1936|publisher=HarperCollins|location=New York|isbn=9780062404893|page=49}}</ref>
Llinell 56: Llinell 56:


[[Categori:Mynyddoedd a bryniau Cernyw]]
[[Categori:Mynyddoedd a bryniau Cernyw]]
[[Categori:Wicibrosiect Palesteina]]

Fersiwn yn ôl 13:32, 6 Medi 2021

Bronn Wennili
Mathbryn Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Ardal warchodolGwaun Bodmin Edit this on Wikidata
SirCernyw Edit this on Wikidata
GwladBaner Cernyw Cernyw
Uwch y môr420 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau50.589708°N 4.603639°W Edit this on Wikidata
Cod OSSX158799 Edit this on Wikidata
Manylion
Amlygrwydd314 metr Edit this on Wikidata
Rhiant gopaHigh Willhays Edit this on Wikidata
Map
[golygwch ar Wicidata]

Bryn ar rosdir Gwaun Bodmin, Cernyw, De-orllewin Lloegr, yw Bronn Wenneli (y Gernyweg am 'fryn y gwenoliaid [1] neu 'Bronn Ewhella' (sef 'bryn uchaf'), er bod yr ieithydd Craig Weatherhill yn credu mai Bron Wenneli yw'r ffurf wreiddiol, sef yn Gymraeg: "Bron y Gwenoliaid".[2] Yn gorwedd 420 m (1,378 tr) uwch lefel y môr, Bron Wenneli yw pwynt uchaf Gwaun Bodmin a Chernyw gyfan. Yr enw dirmygus, Saesneg yw ''Brown Willy''.

Saif y mynydd 2.5 milltir (4 km) i'r gogledd-orllewin o Bolventor a 4 mile (6 km) i'r de-ddwyrain o Reskammel (Saes: Camelford). Fel pob mynydd, mae ei siap yn newid, yn ddibynnol ar safle'r gwyliwr; yma fodd bynnag, mae siap y mynydd yn wahanol iawn. O'r gogledd, gall edrych fel torth, o fan arall mae'n edrych fel crib hir gyda sawl copa.[3]

Toponymy

Rhan gyntaf enw'r bryn yw'r elfen Brythonig gyffredin sy'n golygu "bron", sy'n aml mewn enwau lleoedd Cymreig ee Bronllys, Bron-y-gaer neu Fronllys.[4] Awgrymodd yr hanesydd Cernyweg, a'r arbenigwr iaith Henry Jenner, fod yr enw'n dod o lygredd o'r geiriau Cernyweg bronn ughella / earsela sy'n golygu "bryn uchaf",[5] oherwydd uchder y mynydd. Mae gan y bryn uchaf yn Nyfnaint yr enw tebyg, High Willhays sy'n cyd-fynd â'r theori hon.

Yn fwy diweddar, mae'r arbenigwr mewn enwau lleoedd, Craig Weatherhill, wedi awgrymu enw amgen y gallai fod o 'Bronn Wenneli' sy'n cyfieithu fel 'Bryn y Gwenoliaid'. Mae'r enw wedi esblygu trwy amryw o sillafiadau hanesyddol fel a ganlyn:

  • Brunwenely c.1200, 1239;
  • Brown Wenely 1239;
  • Brenwenelyn 1276;
  • Bronwenely, Brunwely 1280;
  • Brounwenely 1350, 1362;
  • Broun Welyn 1386;
  • Brounwenyly 1401;
  • Brownwenelegh 1450, 1470;
  • Brounwellye, Bronwelly 1576;
  • Brown-wellye 1584;
  • Brounwellie 1639;
  • Menar Brownuello 1754.[6]

Fe'i nodwyd yn aml ar restrau o enwau lleoedd anarferol.[7] Yn 2012 lansiwyd ymgyrch i newid enw'r bryn yn ôl i'r Bronn Wenneli gwreiddiol yn Saesneg, ar y sail y byddai "ychydig yn fwy deniadol i drigolion a thwristiaid na Brown Willy". Roedd trigolion Cernyw yn gwrthwynebu'r syniad.[8] Cyhoeddodd y Daily Telegraph olygyddol yn cefnogi'r enw presennol a galwodd ar ymgyrchwyr i gadw eu "dwylo o'r Brown Willy".[9]

Daearyddiaeth a daeareg

Mae copa Brown Willy 1,378 (420 m) uwch lefel y môr, y pwynt uchaf ar Rostir Bodmin ac yn sir Cernyw.[8][10][11] Mae daearyddiaeth y tir o amgylch yn nodweddiadol o Rostir Bodmin - torau wedi'i amgylchynu gan rostir anghyfannedd.[12] Ceir nentydd a chorsydd yn tarddu o amgylch y copa, ac mae Afon Fowey'n codi gerllaw. Mae yna bentyrrau o glogfeini gwenithfaen o amgylch y copa, ac mae un, o'r enw'r Cheesewring yn cynnwys pum craig ar wahân sy'n codi'n raddol tuag at y brig.[10]

Mae'r bryn yn rhan o ystad 1,221 acer o'r enw Fernacre ac mae'n cynnwys tŷ fferm pum ystafell wely. Rhoddwyd yr eiddo ar y farchnad ym Medi 2016 am £2.8 miliwn a'i werthu i brynwr heb ei ddatgelu yr Ebrill canlynol. Mae gan y perchennog newydd yr hawliau pori ar gyfer yr eiddo a hawliau saethu ar gyfer ceirw, gïachod a chyffylogod . O dan Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy 2000, bydd hawliau'r cyhoedd i gerdded ar y bryn yn parhau.[13]

Carnedd Bron Wenneli

Copa gogleddol, gyda gorsaf driongli yr Arolwg Ordnans

Mae dwy garnedd o waith dyn ar y copa:[14] saif y naill, sef carnedd y copa gogleddol ger y llal - sef pwynt mesur trionglog yr Arolwg Ordnans.[15]

'Carn' (o'r gair karnow, sy'n golygu "pentyrrau o greigiau") yw'r gair Cernyweg am "garnedd", ac awgrymwyd bod enw hynafol Cernyw, Kernow, yn gysylltiedig.[16][17] William Copeland Borlase dosbarthu grib pen carneddau fel y rhain yn y categori mwyaf cyffredin yn "powlen" - neu "côn" -shaped garnedd .

Nid yw'r garnedd erioed wedi'i gloddio ac mae llên gwerin yn awgrymu y gall fod brenin Cernyw hynafol fod yn gorwedd oddi tano.[15] O'r naw carnedd a ddyddiwyd gan yr archaeolegwyr Nicholas Johnson a Peter Rose, roedd wyth yn dyddio rhwng 2162 a 1746 CC, sy'n awgrymu mai'r Oes Efydd gynnar oedd y prif gyfnod adeiladu ar gyfer carneddau o'r math hwn.[18] Mae Carnedd Bron Wenneli ymhlith y rhai mwyaf cyflawn oherwydd ei lleoliad anghysbell ac anhygyrch: mae llawer o greigiau o garneddau tebyg wedi cael eu difetha a'u symud dros ganrifoedd o esgeulustod i'w hailddefnyddio mewn waliau cerrig sych ac adeiladu lleol eraill.[19]

Mae Rodney Castleden wedi awgrymu fod haul cyhydnos yr hydref yn codi dros Cairn Gogledd Brown Willy. pe baech yn sefyll yng nghanol cylch cerrig Stannon,[20] ac mae Christopher Tilley yn cyfeirio at "gysylltiad dramatig â Rough Tor, gerllaw.[21] Cymerwyd yr aliniadau honedig hyn fel tystiolaeth o ryw bwrpas seryddol wrth leoli ac adeiladu carneddau.

Mae Brown Willy yn gyrchfan boblogaidd i gerddwyr a dywedir ei fod yn un o "uchafbwyntiau mwyaf poblogaidd y DU".[12] Mae'r bryn yn ymddangos mewn ras flynyddol a gynhelir ar Ddydd Calan sy'n cychwyn ac yn gorffen yn Jamaica Inn, hen dafarn y Goets Fawr a anfarwolwyd gan nofel Daphne du Maurier yn 1936 o'r un enw.[12][22]

Amgylchedd

Mae'r bryn yn adnabyddus am ffenomen feteorolegol o'r enw effaith Brown Willy, lle mae glawiad trwm yn datblygu dros dir uchel ac yna'n teithio i lawr y gwynt am bellter hir. Mae'r effaith yn cynhyrchu glaw lleol trwm a all achosi llifogydd fflach trychinebus fel llifogydd Boscastle yn 2004. Mewn achos arall pan amlygwyd yr effaith, datblygodd llinell barhaus o gawodydd ar 27 Mawrth 2006 yn ymestyn 145 milltir o Brown Willy i Swydd Rhydychen.[23]

Yn wahanol i fryniau eraill ar Rostir Bodmin, prin yw'r dystiolaeth o anheddiad cynhanesyddol o'i gwmpas. Efallai ei fod wedi'i roi o'r neilltu i'w ddefnyddio fel man cymunedol i bobl o'r aneddiadau cyfagos, a allai fod wedi defnyddio'r grib fel llwybr gorymdaith seremonïol.[24] Nid oes cylchoedd na llwyfannau tai hynafol yn ardal y copa. Mae gweddillion dau ar bymtheg o dai a llwyfannau wedi'u darganfod ar ran isaf y llethrau dwyreiniol a 23 arall yn isel ar y llethrau gorllewinol; cawsant eu hadeiladu'n syml, ac mae'n debyg eu bod yn cael eu defnyddio'n dymhorol yn unig.[25] Adeiladwyd bron i ddwy ran o dair ohonynt mewn safleoedd â llinell welediad glir i gopa Brown Willy a bryn cyfagos Rough Tor, gan awgrymu bod y bryniau'n cael eu hystyried yn lleoedd arbennig iawn.[26]

Dolenni allanol

Cyfeiriadau

  1. ↑ Steven Morris (13 September 2016). "Brown Willy: Cornwall's highest point up for sale at £2.8m". The Guardian. Cyrchwyd 28 September 2020.
  2. ↑ [Weatherhill, Craig (1995) Cornish Place Names and Language
  3. ↑ Humphreys, Rob (2008). The Rough Guide to Britain. Rough Guides. t. 360. ISBN 978-1-85828-549-8.
  4. ↑ Coates, Richard; Breeze, Andrew (2000). Celtic voices, English places: studies of the Celtic impact on place-names in England. Shaun Tyas. ISBN 978-1-900289-41-2.
  5. ↑ Jenner, Henry (1912). History in Cornish place-names. Oxford University. t. 12. Cyrchwyd 25 February 2019.
  6. ↑ Padel, Oliver James (1988). A popular dictionary of Cornish place-names. A. Hodge. t. 60. ISBN 978-0-906720-15-8.
  7. ↑ Parker, Quentin (2010). Welcome to Horneytown, North Carolina, Population: 15: An insider's guide to 201 of the world's weirdest and wildest places. Adams Media. tt. viii. ISBN 9781440507397.[dolen marw]
  8. ↑ 8.0 8.1 "Campaign to change Brown Willy's name". BBC News. 5 November 2012.
  9. ↑ "Hands off Brown Willy". The Daily Telegraph. 5 November 2012.
  10. ↑ 10.0 10.1 Charles Knight (1866). The English Cyclopaedia: Geography. Bradbury, Evans. t. 588. Cyrchwyd 4 January 2013.
  11. ↑ Charlotte Maria S. Mason (1881). The Forty Shires: Their History, Scenery, Arts, and Legends, p. 297. Cyrchwyd 17 March 2011.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 Muir, Jonny (2011). "Brown Willy". The UK's County Tops: Reaching the top of 91 historic counties (arg. First). Milnthorpe: Cicerone. tt. 20–21. ISBN 978-1-85284-629-9. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; mae'r enw "Muir" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol
  13. ↑ "Brown Willy is sold". The Cornishman. 27 April 2017. t. 26.
  14. ↑ Prehistoric Society (London; England) (2006). Proceedings of the Prehistoric Society, p. 343. Prehistoric Society. Cyrchwyd 18 March 2011.
  15. ↑ 15.0 15.1 Sabine Baring-Gould (1923). A Book of Cornwall. Methuen & Co. Ltd. Cyrchwyd 17 March 2011.
  16. ↑ Gerva Kynsa dhe Dressa Gradh – Quick Reference Online Cornish Dictionary
  17. ↑ R. Morton Nance (July 1990) [1934]. An English-Cornish and Cornish-English Dictionary. Originally printed for the Federation of Old Cornwall Societies by J. Lanham. ISBN 978-1-85022-055-8.
  18. ↑ Nicholas Johnson; Peter Rose; Desmond Bonney (July 1994). Bodmin Moor: an archaeological survey. The human landscape to c.1800, p. 40. English Heritage. ISBN 978-1-85074-381-1. Cyrchwyd 22 May 2011.
  19. ↑ Karin Altenberg (October 2003). Experiencing Landscapes: A Study of Space and Identity in Three Marginal Areas of Medieval Britain and Sweden, p. 109. Almqvist & Wiksell. ISBN 978-91-22-01997-8. Cyrchwyd 17 March 2011.
  20. ↑ Rodney Castleden (1992). Neolithic Britain: New Stone Age Sites of England, Scotland, and Wales. Routledge. tt. 48–. ISBN 978-0-415-05845-2. Cyrchwyd 17 March 2011.
  21. ↑ Christopher Tilley (15 July 2010). Interpreting Landscapes: geologies, topographies, identities ;. Explorations in Landscape Phenomenology 3. Left Coast Press. tt. 389–. ISBN 978-1-59874-374-6. Cyrchwyd 3 May 2011.
  22. ↑ Du Maurier, Daphne (1936). Jamaica Inn. New York: HarperCollins. t. 49. ISBN 9780062404893.
  23. ↑ "Floods". UKTV. Cyrchwyd 4 January 2012.
  24. ↑ Bender, Barbara; Hamilton, Sue; Tilley, Christopher (2008). Stone Worlds: Narrative and Reflexivity in Landscape Archaeology. Left Coast Press. t. 231. ISBN 978-1-59874-219-0.
  25. ↑ Bender, Hamilton & Tilley (2008), p. 388
  26. ↑ Bender, Hamilton & Tilley (2008), p. 440
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Bronn_Wenneli&oldid=10989511"