Senedd Llydaw

Senedd Llydaw
Enghraifft o'r canlynol	senedd
Daeth i ben	1790
Dechrau/Sefydlu	1554
Sylfaenydd	Harri II, brenin Ffrainc
Pencadlys	Palace of the Parlement of Brittany
Rhanbarth	Roazhon
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Roedd Senedd Llydaw (Llydaweg: Breujoù Breizh; Ffrangeg: Parlement de Bretagne) yn cynulliad a gyfansoddwyd yn y 13g gan Ddugau Llydaw. yn un o seneddau a llysoed barn o dan yr Ancien Régime ('Hen Drefn') Ffrengig cyn y Chwyldro Ffrengig, gyda'i sedd yn Roazhon a hefyd ar wahanol gyfnodau Gwened a Naoned. Ei enw'n wreiddiol oedd y Parlement général. Bu iddo gwrdd ar ei ffurf wreiddiol hyd yn 1554 cyn cael ei gau ar orchymyn Harri II, Brenin Ffrainc a daeth fwy o dan oruchafiaeth Paris. Roedd yn cael ei ariannu'n llawn gan y dalaith.^[1] Roedd y Senedd yn estyn nôl o gyfnod Dugaeth Llydaw pan oed y wlad yn annibynnol ac yna'n hunanlywodraethol o fewn Teyrnas Ffrainc. Mae'r adeilad olaf i gartrefu'r Senedd yn dal i sefyll ac mae bellach yn gartref i Lys Apêl Roazhon, olynydd naturiol y Senedd.

Yn 1982 sefydlwyd Gyngor Rhanbarthol Llydaw ond nid yw hwn wedi ei lleoli yn yr hen senedd-dŷ ac nid oes ganddi yr un grymoedd na llinach â'r hen Senedd gynhenid.

Parlements o dan yr Ancien Régime

Rhaid cofio y bu Ffrainc, cyn y Chwyldro Ffrengig, yn wladwriaeth oedd yn cynnwys sawl senedd, system gyfreithiol, mesuriadau a nodweddion eraill. Roedd Llydaw felly, er wedi eu ymgorffori trwy orfodaeth o dan Teyrnas Ffrainc trwy orfodi i Anna o Lydaw (1477-1514) i briodi â Louis XII, brenin Ffrainc, yn dal i feddu ar ei senedd ei hun a peth sylwedd o rym. Yn yr un modd â'r holl seneddau eraill Ffrainc cyn iddynt gael eu diddymu yn 1789, llys barn sofran oedd llys Llydaw, yn bennaf yn gwrando ar apeliadau yn erbyn dedfrydau a roddwyd gan awdurdodaethau is. Roedd gan y Seneddau hefyd bwerau deddfwriaethol cyfyngedig a haerodd rywfaint o ymreolaeth mewn perthynas â'r uchelfraint frenhinol.

Roedd pendefigion Llydaw yn awyddus i amddiffyn hawliau'r dalaith, a elwid yn "rhyddid y Llydawyr", a gynhelir dan y cytundeb undeb â Ffrainc. Roeddent yn benderfynol o arfer y pwerau hyn, ac i chwarae rhan fawr ym mywyd y Senedd ac o ganlyniad ym mywyd Llydaw gyfan. Roedd y gwrthwynebiad hwn i bwerau brenhinol, yn ymwneud ag amddiffyn ei sefydliadau a breintiau'r uchelwyr, yn eang. Roedd Ystadau Llydaw (aelodau o'r uchel glerigwyr, nifer fawr o uchelwyr a chynrychiolwyr o'r 42 o drefi a dinasoedd yn Llydaw) yn ddieithriad yn unedig â Senedd Llydaw i amddiffyn eu hawliau gan eu bod yn cynnwys aelodau tebyg gyda llawer o fuddiannau yn gyffredin.

Hanes

O'r 8g gwelir y Senedd yn "ddiffinio" yn ymddangos ar gyfer pob un o'r cynulliadau gwizion Dugaeth Llydaw (barwniaid, esgobion, ac abadau) dod o hyd i gymryd allanfeydd. Cynullwyd y "Parlament meur" neu'r "Grand Parlament" gan holl uchelwyr y ddugiaeth, i gael penderfyniad ar faterion cyfreithlon sydd am y moesau.
1382: creu yn deddf lle arddelwyd yr enwau "Arlywydd Llydaw" sy'n "Llywydd y Senedd" yn ôl y ffynonellau.
1398: yn ogystal â’r cyngor cyffredinol, crëir grŵp o gynghorwyr sy’n arbenigo ar Hawlia.
1408: y “Senedd Gyffredinol” (Parlement général) – y cynulliad â’r nifer uchaf o aelodau – fe’i henwyd yn “YstadauLlydaw”; ac felly'n wahanol i'r "Senedd arferol".
1477: Ffransis II, Dug Llydaw yn ceisio amddiffyn hawliau Senedd Llydaw “Dyddiau Mawr mai fi yw eich llw Senedd Llydaw” ger Brenin Ffrainc.
1485: Dug Francis II yn sefydlu parlement sofran yn Gwened, yn eistedd gyntaf yn yr hydref - yr un flwyddyn ag y daeth Harri Tudur yn Frenin Lloegr a pharhau proses ingegreiddio Cymru fewn i Loegr.
1532: Y Senedd yn cael ei ganslo gan dribiwnlys arbennig o Siarl VIII, Brenin Ffrainc, ac ar ôl hynny, mae pob apêl yn cael ei farnu gan Senedd Paris, gan gyfrannu at oedi wrth adfer llys sofran yn y dalaith. Yr un ddegawd â basiwyd Deddfau Uno Cymru â Lloegr (deddfau ymgorffi mewn gwirionedd).
Mawrth 1553: Ailsefydlu Senedd Llydaw, yn eistedd bob yn ail yn Roazhon (Awst i Hydref) a Naoned (Chwefror i Ebrill). Sylwer bod Naoned wedi bod yn brifddinas ar Lydaw er e i bod heddiw wedi ei thorri oddi ar y wlad yn dilyn dyfarniad gan Petan a'r Natsiaid yn 1941 ac a barhawyd gan Lywodraeth Ffrainc yn yr 1950au ac yna wrth sefydlu Cyngor Rhanbarthol Llydaw yn yr 1980au.
2 Awst 1554: Cyfarfod cyntaf yn Roazhon, ac yna'r ail yn Nantes ar 4 Chwefror 1555
Mehefin 1557: Cyfarfod ddwywaith y flwyddyn, ond dim ond yn Naoned. Rhennir y cyfarfodydd rhwng y Siambr Fawr a’r Siambr Ymchwilio. Mae chwe deg barnwr yn cymryd rhan.
1561: Cyfarfod yn Roazho yn unig, yng nghwfaint y Cordeliers.
Rhagfyr 1575: Creu'r ystafell droseddol, y Tournelle
Medi 1580: Creu’r Siambr Ddiddymu, lle gwrandawyd apeliadau yn erbyn dedfrydau’r Senedd ei hun.
1591: Dechrau cyfarfodydd estynedig, ond heb unrhyw gynnydd mewn taliadau.
20 Mawrth 1598: Dug Philippe-Emmanuel o Lorraine yn rhoi amnest i farnwyr y Senedd a sefydlodd lys yn Nantes ym 1589.
1599-1600: Gwahardd cyfarfod ynadon ym mis Awst
1578: Caniateir i Roazhon godi trethi ar gyfer adeiladu adeilad Senedd newydd - yn arbennig treth ar jariau seidr.
Gorffennaf 1600: Cynhelir y cyfarfodydd ddwywaith y flwyddyn eto, Chwefror i Orffennaf ac Awst i Ionawr.
15 Medi 1618: Gosod carreg gyntaf ar gyfer yr adeilad newydd
1631: Gwrthdaro â Cardinal Richelieu ar ôl adfer ffioedd angori.
16 Ionawr 1655: Agorwyd yr adeilad newydd yn swyddogol gan yr hynaf o lywyddion y Senedd
22 Ionawr 1668: Creu Siambr Uchaf uchelwyr Llydaw
18 Medi 1675: Louis XIV yn trosglwyddo'r Senedd i Gwened i gosbi Roazhon am gymryd rhan yn y Gwrthryfel Treth Stamp
1 Chwefror 1690: Cyfarfod cyntaf ar ôl i'r Senedd ddychwelyd i Roazhon
Chwefror 1704: Creu Siambr Apêl ar gyfer materion yn ymwneud â dŵr a choedwigoedd.
Mawrth 1724: Un cyfarfod blynyddol o fis Tachwedd i fis Awst. Creu siambr i'w gosod yn ystod gwyliau'r haf. Crëwyd ail Siambr Ymchwilio, yn ogystal ag ail Siambr Ddiddymu.
15 Gorffennaf 1769: Adfer y Senedd ar ôl ataliad tair blynedd gan y llywodraethwr milwrol, Emmanuel Armand de Vignerot.
Medi 1771: Caewyd y Senedd gan Louis XV ar gyngor René Nicolas de Maupeou
Rhagfyr 1774: adalw'r Senedd ar esgyniad Louis XVI
1788: Gwrthwynebiad cryf gan Senedd Llydaw i'r golygiadau i sefydlu ardaloedd gweinyddol mawr newydd Ffrainc. Mae'n gwrthod enwi unrhyw gynrychiolwyr i'r États Généraux.
1789: cyfarfod diwethaf.
3 Chwefror 1790: Daeth bodolaeth gyfreithiol i ben, er na chadarnhawyd cau'r Cynulliad Cenedlaethol erioed gan y Senedd ei hun, a gyfarfu ar yr un diwrnod i ddatgan bod y penderfyniad “yn ddi-rym am byth” (Thesis Toublanc).
1804: Y Senedd-dŷ yn dod yn gartref i Lys Apêl Roazhon
4-5 Chwefror 1994: Dinistriwyd yr adeilad gan dân yn ystod streic pysgotwyr.
1999: Ar ôl pum mlynedd o waith adfer, dechreuodd yr adeilad fod yn gartref i'r Llys Apêl unwaith eto

Cymhwysedd Barnwrol

Prif gyfrifoldebau Senedd Llydaw oedd prosesu apeliadau yn erbyn dyfarniadau mewn materion sifil yn hytrach na materion troseddol. Roedd yn rhaid iddo gyfarwyddo a barnu ar draws meysydd cyfreitha eang, a chwestiynu popeth a allai fod wedi dianc o sylw, am wahanol resymau, o awdurdodaethau isaf y dalaith.

Prif gyfrifoldebau

Materion yn ymwneud â "breintiau, uchelfreintiau a goruchafiaethau" barwniaid Llydaw
Materion yn ymwneud â'r esgobion a phenodau eu heglwysi cadeiriol
Materion yn ymwneud â swyddogion brenhinol a'r clerigwyr
Materion yn codi o fewn y Senedd ei hun
Camdriniaeth neu ladrad gan glercod, tywyswyr ac erlynwyr
Breintiau dinasoedd, trefi, cymunedau a phlwyfi
Rheoliadau ar gyfer ffeiriau a marchnadoedd
Cwestiynau polisi cyffredinol
Diddordeb breintiedig
Anghydfodau barnwyr yn ymwneud â'u llwythi gwaith
Gwrthdaro awdurdodaeth
Anghydfodau trethiant
Cwestiynau ynghylch dewis man barn lle gall y materion gwmpasu llawer o awdurdodaethau.
Cwestiynau ynghylch gwarcheidiaeth plant neu'r gwallgof

Apeliadau

Apeliadau o ganlyniad i "farnwr anghymwys"
Apeliadau awdurdodaethau brenhinol (y tu allan i dribiwnlysoedd) yn ymwneud â pherchnogaeth tir
Apeliadau o ganlyniad i "wadu cyfiawnder" a "diswyddo"
Apeliadau yn erbyn dedfrydau a basiwyd gan Brofost Prifysgol Nantes
Apeliadau o ganlyniad i awdurdodaeth y cabidwl
Apeliadau o ganlyniad i gamdriniaeth
Apeliadau o ganlyniad i atafaeliad cyfreithiol neu ganiatâd i atafaelu
Apeliadau yn erbyn prydlesi ac arwerthiannau adeiladau
Apeliadau yn erbyn dyfarniadau ynghylch buddiolwyr ewyllysiau
Apeliadau yn erbyn dedfrydau consylaidd a chyflafareddu

Y Broses sifil

Yn ôl sampl o ddyfarniadau’r Senedd a luniwyd gan Séverine Debordes-Lissillour, roedd oedi ar gyfartaledd rhwng y ddedfryd gychwynnol a’r penderfyniad o ddwy neu dair blynedd ar y dechrau yn ei dyfarniadau (ac eithrio’r rhai mewn ychydig o dreialon a barhaodd am fwy na deng mlynedd). o'r 18g, ond cynyddodd hyn yn gyson nes ei fod yn fwy na phum mlynedd ar ddiwedd y ganrif.^[2] O fewn yr un sampl o ddyfarniadau, cadarnhaodd y Senedd y dyfarniad mewn 60% o achosion, ond fe'i rhannwyd mewn 30% o achosion, gyda rhai yn wrthrych "atgofiad gerbron y llys," tra bod y 10% sy'n weddill o ddyfarniadau eu gadael heb eu gorffen fel “gorfod gwneud yn iawn”). Roedd mwy na hanner y gweithdrefnau'n ymwneud â chwestiynau olyniaeth, eiddo a rhwymedigaethau.^[3]

Cymhwysedd gweinyddol

Roedd gan Senedd Llydaw lawer o ragorfreintiau gweinyddol, megis gwarcheidiaeth plwyfi a rheolaeth dros blismona. Roedd yr honiadau a’r cwynion a broseswyd ganddo yn caniatáu iddo fod yn weddol wybodus am anawsterau cyffredinol yn cyfiawnhau’r dedfrydau a basiwyd neu’n diystyru’r fframwaith barnwrol llym. Yn yr un modd, gallai fod angen gweithredu gorchmynion brenhinol a golygiadau ar unwaith fwy neu lai.

Roedd yn rhaid i blwyfi ofyn am gytundeb y Senedd pan oeddent am godi arian ar gyfer eu hanghenion eu hunain (atgyweirio, er enghraifft). Gofynnodd deugain o blwyfi am benderfyniadau o'r fath yn ystod un tymor yn y flwyddyn 1693. Roedd yn rhaid i reithor y plwyf gyhoeddi unrhyw farnau.

Un o arloesiadau deddfau 16 Awst ac 24 Awst 1790, yn dilyn diddymu'r Seneddau, oedd gwahanu'r llysoedd barnwrol a gweinyddol.

Y Senedd-dŷ

Lluniwyd cynlluniau gan bensaer dinas Roazhon, German Gaultier a'u hadolygu gan Salomon de Brosse (dylunydd y ffasadau). Penderfynodd Senedd Llydaw leoli’r palas yng nghanol y ddinas, lle bu’n eistedd ers 1655.

Cafodd yr adeilad ei adfer yn dilyn difrod tân difrifol ar 5 Chwefror 1994, digwyddiad yn gysylltiedig â gwrthdystiadau treisgar gan bysgotwyr lleol. Addaswyd yr adeilad i ofynion yr 21g, a llwyddodd y Llys Apêl Roazhon i ailafael yn ei weithgareddau yno o fewn pum mlynedd.

Yr Ystafell Aros
Nenfwd yr Ystafell Aros
Manylyn o ddarlun yn Llŷs y Brawdlys
O'r nenfwd yn y Llys Apêl - Buddugoliaeth Cyfiawnder
Llys y Brawdlysoedd
Cwrt Mewnol
Mynedfa i'r Siambr Fawr
Y Siambr Fawr
La Loi estatua ('Y Gyfraith).
La Justice estatua ('Cyfiawnder)).
La Force estatua ("Grym").
L'Éloquence estatua (Huodledd).

LLyfryddiaeth

Du Rusquec, Emmanuel (2007). Le Parlement de Bretagne (yn Ffrangeg). Rennes: Ouest-France. t. 187. ISBN 978-2-7373-4272-1.

Cyfeiriadau

↑ Nodyn:Harvsp
↑ Séverine Debordes-Lissillour, The Royal Sénéchaussées of Brittany, University Press of Rennes, 2006.
↑ Séverine Debordes-Lissillour, The Royal Sénéchaussées of Brittany, University Press of Rennes, 2006.

Dolenni allanol

Le Parlement de Bretagne depuis ses origines jusqu'à la Révolution erthygl ar hanes Senedd Llydaw hyd at y Chwyldro (Ffrangeg)
La première session du parlement de Bretagne à Rennes, le 2 août 1554 rhaglen radio sianel BCD (Ffrangeg}
Rennes. Cinq questions que vous vous posez peut-être sur le Parlement de Bretagne Pum cwestiwn am y Senedd, erthygl gwybodaeth gyffredinnol (Ffrangeg)

Eginyn erthygl sydd uchod am Lydaw. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.

[EDR-1] Nodyn:Harvsp

[2] Séverine Debordes-Lissillour, The Royal Sénéchaussées of Brittany, University Press of Rennes, 2006.

[3] Séverine Debordes-Lissillour, The Royal Sénéchaussées of Brittany, University Press of Rennes, 2006.

[1]

[2]

[3]