Ogof y 'Rising Star'

Oddi ar Wicipedia
Lleoliad yn Ne Affrica
LleoliadGer Krugersdorp yn ardal Johannesburg Fwyaf o ranbarth Gauteng, De Affrica
Dyfnder15m
Hyd250m
Uchder
(uwch y môr)		1450 m
DarganfyddwydRick Hunter a Steven Tucker
DaearegCarreg Galchfaen
Mynediadlled y siafft: 18 cm
NodweddionEsgyrn Homo naledi
Archwiliwyd2013-15
Gwefanhttp://www.profleeberger.com/ Gwefan Lee Berger

Darganfuwyd esgyrn pobl gynnar yn Ogof y Rising Star sy'n taflu golau ar esblygiad dyn o epa. Mae'r ogof wedi'i lleoli yn nyffryn afon Bloubank, tua 800 metr (0.5 milltir) i'r de o Swartkrans, ac o bwysigrwydd rhyngwladol oherwydd darganfyddiadau archaeolegol. Fe'i cofrestrwyd fel Safle Treftadaeth y Byd.[1] Yn 2013 darganfuwyd ffosiliau ac ymchwiliwyd ymhellach i'r system hwn o ogofâu; erbyn 2015 sylweddolwyd fod yr esgyrn yn cynrychioli rhywogaeth sydd bellach wedi darfod: yr hominin a briodolir dros dro i'r genws Homo, ac a alwyd yn Homo naledi.[1]

Daw'r gair 'Dinaledi', sef yr enw ar y prif siambr lle darganfuwyd yr esgyrn o'r iaith leol, frodorol, sef yr iaith Sotho (a elwir hefyd yn Sesotho); ei ystyr yw 'siambr o sêr'. Bathwyd yr enw yn ystod hirdaith 2013.[2] Gelwir rhan arall o'r ogof yn 'Siafft Superman' (Saesneg: Superman’s Crawl) gan mai'r unig ffordd i fynd drwyddo yw drwy mabwysiadu safle hedfan y cymeriad ffilm Superman: un fraich yn sownd wrth y corff a'r llall uwch y pen.

Hanes yr ogof[golygu | golygu cod]

Y system o ogofâu, gyda'r prif siambr ar y chwith.

Cred y daearegwyr nad yw'r ogof yn hŷn na thair miliwn o flynyddoedd.[3]

Archwiliwyd yr ogof gan arbenigwyr dringo drwy ogofâu yn y 1980au; arweiniwyd y teithiau hyn gan South African Speleological Association (SASA). Nid oeddent wedi ymchwilio'r rhan ble cafwyd hyd i'r esgyrn; dim ond y rhan cyntaf, sef 4,010 m o geg yr ogof.

Y darganfyddiad[golygu | golygu cod]

Ar 13 Medi 2013, tra'n archwilio'r system hon o ogofâu, daeth Rick Hunter a Steven Tucker ar draws rhan nad oedd wedi'i harchwilio oherwydd ei bod mor gyfyng. Roedd y siafft hon yn fertig, o fath 'simnai' ac yn mesur 12 metr o hyd, gyda lled cyfartalog o 20 cm yn unig.[4]

Roedd Tucker a Hunter wedi clywed am archaeolegydd enwog o Johannesburg, Lee Berger, a oedd "yn chwilio am esgyrn" ac aethant ato gyda lluniau o'r hyn roeddent wedi ei ddarganfod. Trefnodd Berger grŵp o archaeolegwyr i archwilio'r ogof a chywain yr esgyrn i'r wyneb ble roedd tîm arall mewn pebyll yn eu harchwilio a'u dosbarthu. Erbyn Medi 2015 roedd tua 1,550 o ffosiliau wedi'u codi i'r wyneb a rhyddhawyd dau bapur academaidd am y canfyddiadau cychwynnol.[5]

Ar 10 Medi 2015 datgelwyd yn gyhoeddus rhai o'r canfyddiadau a chyhoeddwyd yr enw Homo naledi.[1][4]

Homo naledi[golygu | golygu cod]

Mae gan y rhywogaeth gorff tebyg o ran mas i berson bychan ei daldra, gydag ymennydd llai, ac sy'n debycach i'r Australopithecus, a phenglog tebyg o ran siâp i rywogaeth cynnar o Homo. Mae anatomi'r sgerbwd yn gyfuniad o nodweddion australopitheciaid a'r homininiaid cynnar. Ceir tystiolaeth i'r cyrff gael eu taflu neu iddynt ddisgyn i fewn i'r ogof tua'r un amser ag y buont farw. Hyd yn hyn, nid yw'r esgyrn wedi eu dyddio.[6]

Disgrifiwyd Homo naledi yn ffurfiol ym Medi 2015 gan 47 o awduron a gynigiodd fod yr esgyrn yn perthyn i rywogaeth newydd sbon. Cred arbenigwyr eraill, fodd bynnag, fod angen rhagor o dystiolaeth cyn dod i benderfyniad.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Berger, Lee R. (10 Medi 2015). "Homo naledi, a new species of the genus Homo from the Dinaledi Chamber, South Africa". eLife 4. doi:10.7554/eLife.09560. http://elifesciences.org/content/4/e09560.full. Adalwyd 10 Medi 2015. Lay summary.
  2. ↑ Yn Sesotho mae dinaledi yn enw lluosog sy'n amrywiad o'r gair naledi "seren" (Bukantswe v.3 Archifwyd 2015-09-23 yn y Peiriant Wayback. - geiriadur).
  3. ↑ Wilford, John Noble (10 Medi 2015). "New Species in Human Lineage Is Found in a South African Cave". New York Times. ISSN 0362-4331. Cyrchwyd 10 Medi 2015. Italic or bold markup not allowed in: |work= (help)
  4. ↑ 4.0 4.1 Dirks, Paul H. G. M. (2015). "Geological and taphonomic context for the new hominin species Homo naledi from the Dinaledi Chamber, South Africa". eLife 4: e09561. doi:10.7554/eLife.09561. ISSN 2050-084X. PMC 4559842. http://elifesciences.org/content/4/e09561. Adalwyd 12 Medi 2015.
  5. ↑ Shreeve, Jamie (10 Medi 2015). "This Face Changes the Human Story. But How?". National Geographic News. Cyrchwyd 10 Medi 2015. Italic or bold markup not allowed in: |work= (help)
  6. ↑ Berger et al. (2015): "If the fossils prove to be substantially older than 2 million years, H. naledi would be the earliest example of our genus that is more than a single isolated fragment. [...] A date younger than 1 million years ago would demonstrate the coexistence of multiple Homo morphs in Africa, including this small-brained form, into the later periods of human evolution."
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ogof_y_%27Rising_Star%27&oldid=10855188"