Lewis Evans (tirfesurydd)
| Lewis Evans | |
|---|---|
| Ganwyd | 1700  Llangwnnadl |
| Bu farw | 12 Mehefin 1756 Dinas Efrog Newydd |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | daearyddwr, mapiwr |
| Adnabyddus am | A map of Pensilvania, New Jersey, New York, and the three Delaware counties |
Tirfesurydd a daearyddwr o Gymro oedd Lewis Evans (tua 1700 – 12 Mehefin 1756)[1]. Roedd ganddo frawd John. Yng nghanol y 1730au ymfudodd i America Brydeinig, gan ymgartrefu yn Philadelphia. Roedd yn adnabyddus am ei fap 1755 o'r Trefedigaethau Prydeinig Canolig.
Yn Mehefin 2019 gwerthwyd fersiwn "Fap Cyffredinol" am $125,000 (£98,000) mewn arwerthiant yn Efrog Newydd. Nid y map cyhoeddedig oedd hwn ond copi wedi ei greu fel prawf o'r gwaith.[2]
Bywgraffiad
[golygu | golygu cod]Ganed Lewis Evans fel y tybir, ym mhlwyf Llangwnadl, Sir Gaernarfon. Teithiodd i'r trefedigaethau Prydeinig yng Ngogledd America, lle ymgartrefodd yn Philadelphia erbyn canol y 1730au. Yn 1736 prynodd lyfr gan Benjamin Franklin, argraffydd, a roedd hyn yn gychwyn ar eu cyfeillgarwch. Anogodd Franklin ei ymchwil ddaearyddol a gwyddonol. Yn 1743 priododd Evans â Martha Hoskins, ffrind i wraig Franklin, Deborah Read Franklin. Ganwyd merch iddynt, Amelia cyn i Martha farw yn 1754, pan oedd y ferch yn ddeg oed.[3]
Fel syrfëwr, teithiodd Evans yng ngwlad Onondaga yn yr Iroquois yng ngorllewin Efrog Newydd gyda Conrad Weiser, cyfieithydd pwysig a oedd wedi byw yn ei blentyndod gyda'r Mohawk, a'r botanegydd John Bartram. O'r daith hon, cyhoeddodd fap o Efrog Newydd, New Jersey a Delaware. Fe'i haddaswyd i gynnwys Pennsylvania a'i chyhoeddi fel A Map of Pensilvania, New-Jersey, New-York, and the Three Delaware Counties (1749, diwygiedig 1752).[4]
Yn 1751 dysgodd Evans ddosbarth mewn daearyddiaeth ac athroniaeth naturiol, fel y'i gelwid, yn Philadelphia, Newark, ac Efrog Newydd.[3]
Yn ei A General Map of the Middle British Colonies in America (1755), ehangodd Evans ei gyrhaeddiad i gynnwys Pennsylvania, Virginia, Maryland, a rhan o New England. Cyhoeddodd y map hwn yn ei lyfr Geographical Essays (yn ffurfiol - Geographical, Historical, Philosophical and Mechanical Essays Containing an Analysis of a General Map of the Middle British Colonies in America, and the Country of the Confederate Indians, with a General Map of the Middle British Colonies in America ), a gyhoeddwyd hefyd yn 1755 gan Franklin a David Hall, fel rhan gyntaf gwaith anorffenedig. Mae'r gwaith, sy'n cael ei gyfeirio at o hyd, fel gan Marco Platania mewn erthygl yn yr adolygiad electronig Cromohs.[3] Beirniadwyd y gwaith yn drwm gan y New York Mercury.[1]
Arhosodd yr arsylwr trefedigaethol o Brydain Thomas Pownall, ysgrifennydd i'r Llywodraethwr Danvers Osborne o Efrog Newydd, yn y trefedigaethau ar ôl marwolaeth Osborne yn 1753 i astudio amodau, gan obeithio cael swydd arall. Roedd wedi cwrdd â Benjamin Franklin ac wedi helpu i ariannu cyhoeddi'r map gan Evans, gan fod y ddau ddyn yn ystyried ei fod yn hanfodol yn ystod y Rhyfel Ffrengig ac Indiaidd. Roedd yn rhaid i'r Prydeinwyr wynebu lluoedd Ffrainc yn rhan fewnol y trefedigaethau. Roedd parch mawr at fap Evans a fe'i ddefnyddiwyd gan y Cadfridog Edward Braddock yn ystod y rhyfel; derbyniodd Pownall y rhan fwyaf o gymeradwyaeth y cyhoedd amdano ar y pryd.[5]
Bu farw Evans yn Efrog Newydd ym mis Mehefin 1756. Dychwelwyd ei gorff i Philadelphia, lle claddwyd ef ym Mynwent Crist Christ Church, sydd bellach wedi'i restru ar y Gofrestr Genedlaethol o Leoedd Hanesyddol .
Teulu
[golygu | golygu cod].jpg)
Bu farw gwraig Evans ym 1754. Rhoddodd ei ferch Amelia ( Philadelphia, 1744-Hythe, Southampton, 1835) yng nghofal ei frawd John, a oedd wedi ei ddilyn i'r trefedigaeth. Bu farw John Evans yn 1759, a magwyd Amelia gan Deborah a Benjamin Franklin. Yn 18 oed teithiodd i Lundain am gyfnod. Yn ddiweddarach bu'n byw yn Tunis, lle bu'n gweithio fel tiwtor i dair merch y gonswl Prydeinig, James Traill a'i wraig.[3]
Yno, cyfarfu a phriododd Amelia Evans â chapten o'r morlu Masnachwyr Gwyddelig yn 1770, David Barry. Roedd yn arbennig o brofiadol yn ardaloedd Bordeaux a'r Médoc, lle y cludodd gwinoedd i Iwerddon. Cawsant bump o blant gyda'i gilydd, yn cynnwys eu merch Anna Africana Barry, a briododd fasnachwr o'r Swistir yn Livorno o'r enw Rodolfo Schintz. Ar ôl i Evans farw yn Pisa, claddwyd ef ym Mynwent Old English, Livorno yn 1781.
Cyhoeddodd y weddw Amelia Evans Barry nofel yn ddienw, Memoirs of Maria, a Persian Slave (1790), a ariannwyd trwy danysgrifiad. Roedd yn hysbys ei bod wedi cyhoeddi rhai gweithiau cynharach, hefyd yn ddienw, ond ni ddarganfuwyd y rhan fwyaf ohonynt.[3] Mae'r arlunydd a'r engrafiwr Alfredo Müller (1869-1939), a'i frawd Rodolfo (1876-1947), hyrwyddwr beicio, ymhlith ei disgynyddion. Roeddent yn Swisaidd, wedi'i geni yn Herisau, canton l'Appenzell des Rhodes. Yn ddiweddarach cafodd Afredo ddinasyddiaeth Ffrengig.[6]
Cyhoeddiadau
[golygu | golygu cod]- Evans, Lewis, Brief Account of Pennsylvania, 1753.
- Evans, Lewis, Geographical, Historical, Political, Philosophical, and Mechanical Essays, Philadelphia, 1755 & Llundain, 1756.
- Gipson, Lawrence Henry, Lewis Evans, Philadelphia, 1939. (Bywgraffiad.)
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 Mary Gwyneth Lewis. "EVANS, LEWIS (c. 1700 - 1756), gwneuthurwr mapiau". Y Bywgraffiadur Cymreig. Llyfrgell Cenedlaethol Cymru. Cyrchwyd 29 Mawrth 2019.
- ↑ Map gan Gymro yn gwerthu am $100,000 yn Efrog Newydd , BBC Cymru, 7 Mehefin 2019.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 Hélène Koehl, Matteo Giunti, "Amelia Evans Barry (1744-1835) ou quand Livourne décidait d'un destin de femme et d'écrivain", Nuovi Studi Livornesi, XIV, 2007, pp.95-118 .
- ↑ Evans, Lewis (1749). A Map of Pensilvania, New-Jersey, New-York, and the Three Delaware Counties (Map). Philadelphia.
- ↑ Schutz, John (1951). Thomas Pownall, British Defender of American Liberty; a Study of Anglo-American Relations in the Eighteenth Century. Glendale, CA: A. H. Clark. t. 53. OCLC 296382778.
- ↑ "Alfredo Müller, un toscan aux racines internationales…", Alfredo Müller website