Jim Ede
Roedd Harold Stanley Ede (7 Ebrill 1895 - 15 Mawrth 1990), a elwid hefyd yn Jim Ede, yn gasglwr celf ac yn ffrind i artistiaid.
| Jim Ede | |
|---|---|
| Ganwyd | 7 Mawrth 1895 Penarth, Cymru |
| Bu farw | 15 Mawrth 1990 (95 oed) |
| Adnabyddus am | Casglu celf |
| Priod | Helen Schlapp |
Bywyd a gyrfa[golygu | golygu cod]
Ganed Jim Ede ym Mhenarth, Cymru, yn fab i'r cyfreithiwr Edward Hornby Ede a Mildred, athrawes .
Astudiodd Ede beintio o dan Stanhope Forbes yn Ysgol Gelf Newlyn rhwng 1912 a 1914. Comisiynwyd ef ym Medi 1914 yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, gan wasanaethu gyda Chyffinwyr De Cymru a Byddin India. Rhoddodd y gorau i'w gomisiwn oherwydd afiechyd, a rhoddwyd iddo reng capten, ar 29 Gorffennaf 1919.
Ar ôl y rhyfel parhaodd â'i astudiaethau yn Ysgol Gelf y Slade. Ym 1921, daeth Ede yn guradur cynorthwyol yn Oriel Gelf Genedlaethol Prydain (yn ddiweddarach Oriel y Tate ) yn Llundain tra'n parhau i astudio'n rhan-amser yn y Slade. Yn fuan wedyn, priododd Helen Schlapp y cyfarfu â hi yng Nghaeredin. Tra'n gweithio yn y Tate, ceisiodd hyrwyddo gwaith artistiaid cyfoes, gan gynnwys Picasso a Mondrian. Fodd bynnag, roedd yn aml yn cael ei rwystro gan agweddau mwy ceidwadol cyfarwyddwyr yr orielau. Yn ystod ei amser yn y Tate, ffurfiodd Ede gyfeillgarwch niferus ag artistiaid avant-garde y dydd. Yn y broses, cafodd lawer o weithiau celf nad oeddent yn cael eu gwerthfawrogi'n ddigonol ar y pryd. Yn arbennig, sicrhaodd lawer o waith Henri Gaudier-Brzeska o stad Sophie Brzeska. Roedd y casgliad yn cynnwys llythyrau niferus a anfonwyd rhwng Henri a Sophie, a defnyddiodd Ede y rhain fel sail i’w lyfr Savage Messiah ar fywyd a gwaith Gaudier-Brzeska, a ddaeth yn ei dro yn sail i ffilm Ken Russell o’r un enw .
Blynyddoedd canol[golygu | golygu cod]
Yn 1936, roedd Ede wedi cael digon ar frwydro yn erbyn y sefydliad yn y Tate a gadawodd i fynd i fyw ym Moroco, gan adeiladu tŷ y tu allan i Tangiers. Ychydig o flaen ei amser, mabwysiadodd arddull finimalaidd o ddylunio mewnol gan ddewis waliau gwyngalchog plaen a chyn lleied o ddodrefn ag oedd eu hangen i gwblhau ystafell. Am yr ugain mlynedd nesaf, bu’n arwain bywyd crwydrol, yn ysgrifennu, yn darlledu ac yn darlithio yn Ewrop ac America, tra’n cadw’r tŷ ym Moroco yn gartref.
Etifeddiaeth artistig[golygu | golygu cod]
Wedi dychwelyd i Loegr yn 1956, trosodd Ede bedwar bwthyn yng Nghaergrawnt fel lle i fyw ac arddangos ei gasgliad celf. Roedd yn rhan o'i athroniaeth y dylai celf gael ei rhannu mewn amgylchedd hamddenol; i'r perwyl hwn byddai'n cynnal 'tŷ agored', gan roi teithiau personol o'r casgliad i fyfyrwyr o Brifysgol Caergrawnt dros de prynhawn. Gallai myfyrwyr hefyd fenthyg paentiadau o'i gasgliad i'w hongian yn eu hystafelloedd yn ystod y tymor. Ym 1966, rhoddodd Ede y tŷ a'r casgliad i'r brifysgol, gan sefydlu oriel gelf Kettle's Yard .
Parhaodd Ede i fyw yn Kettle's Yard tan 1973, ac yna symudodd i Gaeredin lle bu'n byw am weddill ei ymddeoliad.
Cyhoeddiadau[golygu | golygu cod]
- Savage Messiah, HS Ede, Heinemann (1931) — Bywgraffiad y cerflunydd Henri Gaudier-Brzeska . Adargraffwyd, Oriel Kettle's Yard (1971),ISBN 0-900406-15-1 .
- Savage Messiah: a biography of the sculptor Henri Gaudier-Brzeska; gyda thestunau newydd gan Sebastiano Barassi, Evelyn Silber a Jon Wood. Leeds: Sefydliad Henry Moore, 2011ISBN 1-905462-34-4
- A Way of Life, HS Ede, Oriel Kettle's Yard, ISBN 0-907074-57-X . Canllaw i Kettle's Yard a'i chasgliad.
- Kettle's Yard and its Artists, gol. Michael Harrison, Caergrawnt 2009 ISBN 978-1-904561-33-0