Inis Cealtra

Oddi ar Wicipedia
Inis Cealtra
Mathynys Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirSwydd Clare Edit this on Wikidata
GwladBaner Gweriniaeth Iwerddon Gweriniaeth Iwerddon
GerllawLoch Deirgeirt Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau52.92°N 8.45°W Edit this on Wikidata
Map

Mae Inis Cealtra, neu'r Ynys Sanctaidd,[1] yn ynys oddi ar lan orllewinol Lough Derg yn Iwerddon . Bellach yn anghyfannedd, roedd ar un adeg yn anheddiad mynachaidd . Mae ganddi dwr crwn Gwyddelig, ac adfeilion sawl eglwys fach, yn ogystal â rhan o 4 croes uchel a ffynnon sanctaidd . Er gwaethaf y diffyg poblogaeth, mae'r fynwent ar yr ynys hon yn dal i gael ei defnyddio. Mae eirch a galarwyr yn cael eu cludo'r pellter byr o Swydd Clare/Contae an Chláir mewn cychod bach. Gellir mynd ar deithiau cychod o'r harbwr ym Mountshannon . Mae'n cael ei warchod gan Ganolfan Treftadaeth East Clare . [2]

Hanes[golygu | golygu cod]

Tua 520 OC, sefydlodd St. Colum (bu f. 548) fynachlog ar Inis Cealtra. Arferai fod yn perthyn i'r Cenél Donnghaile yn nhiriogaeth yr Ó Grádaigh . Sefydlwyd yr ail fynachlog, ysgol ddysgu enwog, gan St. Caimin (bu f. 653), a oedd yn Esgob-Abad Inis Cealtra ac o bosibl yn Esgob cyntaf Killaloe. [3] Ymwelodd y Llychlynwyr â'r ynys yn 836; dan arweiniad Turgesius, ac fe wnaethant ladd llawer o'r mynachod . Digwyddodd ymosodiad Llychlynnaidd arall dan arweiniad Tomran ym 922. Roedd Marcán, brawd Brian Boru, yn Esgob-Abad Tuamgraney ac yn ddiweddarach ar Inis Cealtra hyd ei farwolaeth yn 1003. [4] Ni feddiannwyd adeiladau crefyddol Inis Cealtra ar ôl y diwygiad.

Hyd at 1849, roedd yr ynys yn rhan o Swydd Clare, er bod y lan gyfagos ar y tir mawr yn Swydd Galway/Contae na Gailimhe. Yn 1849, trosglwyddwyd yr ynys i Galway fel rhan o Brisiad Griffith, a oedd yn orfodol i ddileu dognau ar wahân o siroedd. Fodd bynnag, ym 1899, trosglwyddwyd yr ardal etholiadol sy'n cynnwys yr ynys a'r tir mawr cyfagos o Galway i Clare o dan Ddeddf Llywodraeth Leol (Iwerddon) 1898 . [5]

Adfeilion eglwysig[golygu | golygu cod]

Mae sawl adfail ar yr ynys. [6] [7] [8]

Mae llwybr y pererinion yn wrthglawdd crwm isel rhwng Eglwys Sant Caimin ac eglwys Sant Mihangel.

Mae'r Eglwys Bedydd Romanésg fach wedi'i hamgáu gan wal gerrig. Mae'r drws yn fwa o dair rhan. Chwythwyd yr eglwys i lawr mewn gwyntoedd difrifol yn ystod 1839 ac fe'i hailadeiladwyd yn ddiweddarach fel tŷ ac fel gweithfa haearn.

Eglwys Sant Caimin yw'r unig adeilad â tho, sydd a rhan ohono'n dyddio'n ôl i'r 10fed ganrif. Yn y 12fed ganrif crëwyd drws Romanésg yn y wal orllewinol. Yn 1879 cafodd ei ailadeiladu fel bwa o dair rhan. Yn 1978 tynnwyd y drws hwnnw i lawr. Yn 1981 fe'i hailadeiladwyd mewn bwa o bedwar yn hytrach na thair rhan. Y tu mewn i'r eglwys mae croesau, henebion, cerrig beddi a chloc haul.

Mae adfeilion Eglwys y Santes Fair o'r 13eg ganrif. Y tu mewn mae beddau a beddrod O'Brien.

Eglwys Mihangel Sant yw'r enw a roddir ar weddillion adeilad bach yr ymddengys ei fod yn eglwys. Mae mapiau'r Hen Arolwg Ordnans yn ei nodi fel "Garaidh Mhichaeil" (gardd Michael) a oedd yn fwyaf tebygol o fod yn cillín, sef mynwent i blant heb eu bedyddio.

Arolygwyd y Tŵr Crwn gan Dr. Liam de Paor a gwnaed y gwaith adfer rhwng 1970 a 1980. Ni ddarganfuwyd cap côn y twr crwn yn awgrymu na orffennwyd y twr erioed. Mae hyn yn cyd-fynd â'r chwedl bod gwrach hardd wedi tynnu sylw'r saer maen.

Mae'r fynedfa i Fynwent y Seintiau trwy'r fynwent o'r 19eg ganrif. Mae'r marcwyr o'r 11eg ganrif wedi'u harysgrifio yng Ngwyddeleg. Mae'r cyffes, cyn yr 11eg ganrif, nad yw ei ddefnydd gwreiddiol yn hysbys wedi'i leoli y tu allan i furiau'r fynwent. Fe'i defnyddiwyd fel cyffeswr yn ystod y 18fed a'r 19eg ganrif ac fe'i hailadeiladwyd yn adnewyddiadau 1979. Mae yna bum carreg Bullaun hysbys ar yr ynys.

Pobl[golygu | golygu cod]

  • Addysgwyd Sant Donatus o Fiesole, athro, bardd, ac Esgob Fiesole ar Inis Cealtra.
  • Priodolir Eglwys a thwr crwn Sant.Caimin i Brian Boru
  • Claddwyd gwraig Turlough O'Brienyn 1076.
  • Bu i'r bardd a llawrwyfardd Nobel William Butler Yeats (1865-1939), arferai fyw nepell yng nghastell adferedig Normanaidd Thoor Ballylee, ysgrifennu am Inis Cealtra a Lough Derg yn ei faledThe Pilgrim.

Cyfeiriadau annalistig[golygu | golygu cod]

Gweler Annals of Inisfallen

AI922.2 Tomrair son of Elgi, a Jarl of the foreigners, on Luimnech (the Lower Shannon), and he proceeded and plundered Inis Celtra and Muicinis, and burned Cluain Moccu Nóis; and he went on Loch Rí and plundered all its islands, and he ravaged Mide.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. "Inis Cealtra/Inishcaltra or Holy Island". Logainm.ie.
  2. Battersby, Eileen. "Through the door of history". The Irish Times.
  3. "Clare People: Saint Caimin". www.clarelibrary.ie.
  4. "Archived copy". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 August 2017. Cyrchwyd 11 October 2016.CS1 maint: archived copy as title (link)
  5. "County (Ireland". The Statutory Rules and Orders Revised, being the Statutory Rules and Orders (Other Than Those of a Local, Personal Or Temporary Character) in force on December 31, 1903. Vol. 2 (arg. 2nd). H.M. Stationery Office. 1904. tt. 18, 21–22). Cyrchwyd 30 April 2014.
  6. "Clare Places - Holy Island (Inis Cealtra)". www.clarelibrary.ie.
  7. "St Caimin's Inishcaltra".
  8. "Ireland Mid-West Online - County Clare - Inis Cealtra - 'Holy Island'". www.irelandmidwest.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-07-09. Cyrchwyd 2021-07-09.