Gruffudd ap Nicolas

Gruffudd ap Nicolas
Ganwyd	15 g, c. 1385  Sir Gaerfyrddin
Bu farw	c. 1461
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	noddwr y celfyddydau
Cysylltir gyda	Eisteddfod Caerfyrddin 1451, Lewys Glyn Cothi
Tad	Nicholas ap Philip
Mam	Jonet ap Gruffudd
Priod	Mabli ap Maredudd, Joan Perrot, Jane ap Jenkin
Plant	Thomas ap Gruffudd, Owain ap Gruffudd ap Nicolas ap Philip, Mawd ferch Gruffud ap Nicolas ap Philip ab Elidir Ddû, Angharad ferch Gruffudd ap Nicolas ap Philip, Margred ferch Gruffudd ap Nicolas ap Philip ab Elidir Ddû

Uchelwr o Sir Gaerfyrddin a gofir yn bennaf fel noddwr Eisteddfod Caerfyrddin (tua 1451) oedd Gruffudd ap Nicolas neu Gruffudd ap Nicolas ap Phylib ap Syr Elidir (fl. 1425 - 1456). Roedd yn arglwydd Dinefwr a stiward lleol i Frenin Lloegr yn yr ardal. Fe'i ystyrir y gŵr mwyaf ei allu a'i awdurdod yn ne-orllewin Cymru yn ei gyfnod.

Bywgraffiad

Daeth Gruffudd yn siryf Caerfyrddin yn 1436. Mae astudiaethau diweddar yn pwysleisio'r ffyrdd dichellgar a ddefnyddiodd i grynhoi awdurdod i'w ddwylo ei hun ac i ymgyfoethogi ar draul arglwyddi Seisnig absennol ac uchelwyr Cymreig fel ei gilydd (ond mewn hyn o beth roedd yn ddrych i'w ddosbarth yn yr oes ansefydlog honno). Ym mywgraffiad Syr Rhys ap Tomas, disgrifir Gruffudd fel,

"A man of hott, firie, and cholerrick spiritt; one whos counsells weare all in turbido, and therefore narurallie fitlie composed and framed for the times: verie wise he was, and infinitlie subtile and craftie, ambitiouse beyond measure, of a busie stirring braine."

Tua'r flwyddyn 1451, cynhaliodd eisteddfod enwog yng Nghastell Caerfyrddin. Tyrrodd nifer o feirdd a cherddorion yno o bob cwr o Gymru i gystadlu, ond prif bwrpas yr eisteddfod oedd ad-drefnu rheolau Cerdd Dafod, yr hyn a wnaed gan y bardd Dafydd ab Edmwnd, enillydd y Gadair, a osododd allan y pedwar mesur ar hugain. Gruffudd ap Nicolas ei hun a feirniadodd, sy'n dangos ei fod yn gyfarwydd â gwaith y beirdd a'r traddodiad barddol Cymraeg.

Ymhlith y beirdd a ganodd glod Gruffudd ap Nicolas oedd Lewys Glyn Cothi, Gwilym ab Ieuan Hen, a Dafydd ab Edmwnd ei hun.

Llyfryddiaeth

• Ralph A. Griffiths, Syr Rhys ap Thomas and his Family (Gwasg Prifysgol Cymru, 1993). Cyfrol sy'n cynnwys pennod ar Gruffudd ap Nicolas a thestun The Life of Sir Rhys ap Thomas.