Cochwillan
![]() | |
Math | neuadd-dy ![]() |
---|---|
Daearyddiaeth | |
Lleoliad | Llanllechid ![]() |
Sir | Llanllechid ![]() |
Gwlad | ![]() |
Uwch y môr | 85.8 metr ![]() |
Cyfesurynnau | 53.2035°N 4.0871°W ![]() |
![]() | |
Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd I ![]() |
Manylion | |
Plasdy Cymreig hynafol sy'n gorwedd yn rhan isaf Dyffryn Ogwen, Gwynedd, yw Cochwillan (amrywiad: Cwchwillan). Fe'i lleolir i'r de o bentref Talybont ym mhlwyf Llanllechid, rhwng Bethesda a Llandygái.
Enw[golygu | golygu cod]
Diweddar yw'r ffurf arferol ar yr enw, 'Cochwillan'. 'Cwchwillan' yw'r ffurf hynafol, gyda cwch yn golygu cwch gwenyn, yn ôl pob tebyg. Mae ystyr yr ail elfen, [g]willan, yn ansicr.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Llys_Hynafol_Cochwillan_Medieval_Hall-House_-_geograph.org.uk_-_824981.jpg/250px-Llys_Hynafol_Cochwillan_Medieval_Hall-House_-_geograph.org.uk_-_824981.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Cochwillan_mill_on_the_river_Ogwen_-_geograph.org.uk_-_425837.jpg/250px-Cochwillan_mill_on_the_river_Ogwen_-_geograph.org.uk_-_425837.jpg)
Hanes[golygu | golygu cod]
Bu plasdy ar y safle, ar lan ddwyreiniol Afon Ogwen, ers y 15g o leiaf. Credir i'r plasdy cyntaf gael ei adeiladu gan uchelwr lleol a gymerodd ran yn ymgyrch Harri Tudur ac a ymladdodd ar Faes Bosworth (Awst, 1485).[1]
Daeth y plasdy yn gyrchfan i rai o feirdd amlycaf y cyfnod, yn cynnwys Lewys Môn sy'n rhyfeddu ar ei ffenestri gwydr hardd (peth prin iawn yr adeg yna), "A'i godre mewn gwydr a mêl."[2] Ond y bardd mwyaf adnabyddus a gai groeso gan y teulu ar yr aelwyd oedd Guto'r Glyn, yn ei henaint. Un o'r pethau sy'n tynnu ei sylw oedd y ffaith fod glo yn cael ei losgi yno (peth anghyffredin am y cyfnod ac arwydd o foethuswrydd):
- Gwely Aras, goleurym,
- A siambr deg sy'n barod ym.
- Mae yno i ddyn mwyn a ddêl
- Fwrdd a chwpwrdd a chapel,
- A gwych allor Gwchwillan,
- Ac aelwyd teg i gael tân.
- Y mae deuwres i'm diro,
- Ei goed o'r glyn gyda'r glo.[3]
Bu Cochwillan ym meddiant John Williams, Archesgob Efrog, yn nheyrnasiad Siarl I o Loegr.[4]
Ceir Melin Cochwillan ar lan Afon Ogwen gerllaw. Fe'i hadeiladwyd tua 200 mlynedd yn ôl. Pandy oedd hi ar y cychwyn. Yn nes ymlaen cafodd ei haddasu i felino grawn megis ceirch a haidd.