Bir Zait
 | |
| Math | tref, tref goleg  |
|---|---|
| Poblogaeth | 4,529 |
| Cylchfa amser | UTC+2, UTC+03:00 |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Llywodraethiaeth Ramallah ac Al-Bireh |
| Gwlad | Gwladwriaeth Palesteina |
| Arwynebedd | 14 ±1 km² |
| Uwch y môr | 815 ±1 metr |
| Cyfesurynnau | 31.9722°N 35.1956°E |
 | |
Mae Bir Zait, ceir hefyd Bir Zeit (Arabeg: يت, DMG Bīr Zayt, a elwir yn lleol yn Bīr Zēt), hefyd wedi'i drawsgrifio fel un gair, yn dref ar y Lan Orllewinol yn nhriogaeth Awdurdod Palesteina. Dydy'r dref ei hun ddim yn fawr, ei phoblogaeth yng nghyfrifiad 2007 oedd 4,529.[1] ond mae'n dref brifysgol bwysig, gan fod Prifysgol Bir Zait wedi ei lleoli yno.
Mae'r dref hefyd yn adnabyddus ymysg y gwledydd Almaeneg oherwydd ei chwedlau tylwyth teg a gasglwyd gan orllewinwyr â diddordeb yn y Dwyrain Canol yn yr 20g gan gynnwys y casgliad stori dylwyth teg Arabaidd mwyaf cynhwysfawr, y chwedlau gwerin o Balesteina, a gasglwyd ar ôl stori enwog Mil a Un Noson, a gasglwyd gan ffermwyr Bīt Zēt. Heddiw, mae'n cael ei ystyried yn ganolfan o wrthwynebiad i alwedigaeth Israel, yn enwedig trwy ei brifysgol gyfagos o'r un enw.
Enw[golygu | golygu cod]
Mae enw'r lle yn golygu "seston olewydd" ac mae'r nifer o goed olewydd yn y pentref a'r cyffiniau yn nodweddiadol o'r dirwedd. Roedd y boblogaeth werin wreiddiol yn byw yn bennaf o amaethu olewydd. Fodd bynnag, mae enw lle yw mynd yn ôl i gyfnod Rhufeinig, felly, cyn y gonswest Arabaidd ac sydd wedi ei drosglwyddo fewn ffynonellau Arabeg fel 'Berzethe'. Gall yr enw Arabeg presennol felly hefyd fod yn ailddehongliad gwerin-etymolegol o enw Lladin wreiddiol.
Lleoliad daearyddol[golygu | golygu cod]
Mae'r dref wedi'i leoli rhwng 765 ac 815 metr uwchlaw lefel y môr yn y mynyddoedd y soniwyd amdanynt yn Beibl, tua deng cilometr i'r gogledd o Ramallah, 25 cilometr i'r gogledd o Jeriwsalem ac yn agos at ddinas newydd Rawabi. Mae'n rhan o Llywodraethiaeth Ramallah ac Al-Bireh, un o 16 Llywodraethiaethau Palesteina. Mae ei threfi cyfagos yn y gogledd Atara, yn y gorllewin Jifna ac Ain Siniya, yn y de Surda, Abu Qash a'r gwersyll ffoaduriaid caerog Jalazun, yn ogystal ag yng ngorllewin Abu Schuchaidim a Burham. Ar ddiwrnod clir gallwch weld o Bir Zait tua 50 km i'r gorllewin o Tel Aviv a Môr y Canoldir.
Poblogaeth[golygu | golygu cod]
Yn wreiddiol roedd gan Bir Zait boblogaeth fwyafrifol Arabaidd Gristnogol. Nid oedd y lle erioed wedi bod yn Gristnogol yn unig, fel ei gymydog nesaf, Jifna, roedd wastad gyfran Fwslimaidd. Yn 1931 roedd gan Zait 1,233 o drigolion, 871 o Gristnogion a 362 o Fwslimiaid. Yn 1961, roedd y boblogaeth wedi cynyddu i 3,253 o bobl, gyda 1,424 o Gristnogion a 1,829 o Fwslimiaid. Yn 2014 roedd gan Bir Zait 5,479 o drigolion. Mae cyfran y Cristnogion yn parhau i ostwng wrth i Gristnogion adael y wlad yn llawer mwy na Mwslimiaid. Mae dau fosg yn y pentref a thair eglwys. Yr eglwys fwyaf o bell ffordd gyda'r gynulleidfa fwyaf niferus yw'r Eglwys Lladin (= Catholig Rufeinig), yna'r Uniongred Groeg ac yna'r Protestaniaeth.
Hanes[golygu | golygu cod]
Ceir olion cyn-hanes yn nalgylch y pentref a hefyd o gyfnod y dylanwad Groeg hynafol, Rhufeiniaid, Ymerodraeth Fysantaidd a rheolaeth y Mamluk Eifftaidd yn y Canol Oesoedd.[2][3] Meddianwyd y pentref, ynghyd â gweddill Palesteina gan Ymerodraeth yr Otomaniaid yn 1517 gyda adroddiad dreth o 1596 yn nodi bod 26 tyaid yno.
Yn ystod cyfrifiad 1922 Rheolaeth Brydeinig dros Balesteina, galwyd y pentref yn Bair Zait, (yn wahanol i'r Saesneg cyfredol, Bar Zeit) ac roedd iddi boblogaeth o 896; 119 Mwslim a 777 Cristion;[4]
Chwaraeodd Bir Zait rôl bwysig yn y rhyfel yn 1948, pan sefydlodd Abd al-Qadir il-Husaini luoedd arfog yr Arabiaid yno. Wedi'r Rhyfel Annibyniaeth Israel rhyfel rhwng yr Arabiaid a'r Iddewon yn 1948 daeth Bar Zait o dan reolaeth Gwlad yr Iorddonen. Hyd yn oed ar ôl i'r diriogaeth Balesteinaidd gael ei choncro gan Israel yn 1967, roedd Bir Zait yn ganolbwynt i wrthwynebiad y Palestiniaid. Yn 1973, lladdwyd un o feibion enwocaf y pentref, gwleidydd PLO, Kamal Butrus Nasir, mewn cyrch gan Israel. Yn enwedig yn ystod y Intiffada gyntaf rhwng 1987-94, roedd y lle'n aml yn gwneud y penawdau, gan fod nifer o weithredoedd ymwrthedd sifil a arfog yn deillio o'r brifysgol gyfagos.
Pentref Gristnogol[golygu | golygu cod]
Mae Bar Zait wedi bod yn bentrefn fwyafrifol Gristnogol Arabaidd am y rhan fwyaf, os nad y cyfan o'i chyfnod ers yr Oesoedd Canol hyd y gellir dweud. Yng nghofrestrfa dreth 1596 er i'r swyddog nodi mai Mwslemiaid oedd y pentrefwyd i gyd, ymddengys mai Cristnogion oeddynt.[5]
Erbyn 1896 amcangyfrifir fod poblogaeth Bir ez-zet oddeutu 786 Cristnogion.[6] a 192 Mwslemiaid.[7]
Ceir tair eglwys Gristnogol yn y pentref, St George (Eglwys Uniongred); Our Lady Queen of Peace - Guadalupe (Eglwys Gatholig) sydd hefyd yn cynnal ysgol a Sant Pedr (Eglwys Anglicanaidd),
Prifysgol[golygu | golygu cod]
Mae'r lle heddiw'n cael ei adnabod yn bennaf gan ei brifysgol o'r un enw. Mae Prifysgol Bir Zait wedi'i lleoli i'r de, y tu allan i'r dref, ar y ffordd i Ramallah.
Diwylliant[golygu | golygu cod]
Agorodd Amgueddfa Genedlaethol Palesteina yn Bir Zait yn 2016.
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- Gwefan am Bir Zait
- Cymdeithas Bir Zeit
- Bir Zait, "Welcome to Palestine"[dolen marw]
- Prifysgol Bir Zait
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ 2007 PCBS Census Archifwyd December 10, 2010, yn y Peiriant Wayback.. Palestinian Central Bureau of Statistics. p.113.
- ↑ Finkelstein et al, 1997, p. 426
- ↑ About Birzeit, Holy Land Christian Ecumenical Foundation
- ↑ Barron, 1923, Table VII, Sub-district of Ramallah, p. 16
- ↑ Hütteroth and Abdulfattah, 1977, p. 116. According to Hütteroth and Abdulfattah all the inhabitant were Muslim, however, according to Toledano, 1979, p. 84, who studied the same defter, the whole village was Christian. Quoted in Ellenblum, 2003, pp. 239 -240
- ↑ Schick, 1896, p. 123
- ↑ Schick, 1896, p. 124
