Neidio i'r cynnwys

Anghydraddoldeb iechyd meddwl

Oddi ar Wicipedia
Anghydraddoldeb iechyd meddwl
Mathgwasnaethau iechyd meddwl Edit this on Wikidata
Rhan odisgyblaethau ymddygiad meddygol Edit this on Wikidata

Mae anghydraddoldeb iechyd meddwl yn cyfeirio at y gwahaniaethau yn yr ansawdd, y mynediad, a'r gofal-iechyd y mae gwahanol gymunedau a phoblogaethau yn eu derbyn gan y gwasanaeth iechyd meddwl. Yn fyd-eang, mae Sefydliad Iechyd y Byd yn amcangyfrif bod anhwylderau iselder yn effeithio ar 350 miliwn o bobl bob dydd.[1]

Gellir diffinio iechyd meddwl fel lles yr unigolyn ac absenoldeb salwch meddwl, a ddiffinnir yn glinigol.[2] Gall anghydraddoldebau a all ddigwydd mewn gofal iechyd meddwl gynnwys statws yr iechyd meddwl, y mynediad at ofal ac ansawdd y gofal hwnnw, a chanlyniadau iechyd meddwl, a all amrywio ar draws poblogaethau o hil, ac ar draws ethnigrwydd gwahanol, cyfeiriadedd rhywiol, rhyw, statws economaidd gymdeithasol, lefel addysg, a lleoliad daearyddol y person. Mae penderfynyddion cymdeithasol (neu ragfynegyddion) [determinants (or predictors)] iechyd a all ddylanwadu ar dueddiad unigolyn i ddatblygu anhwylderau a salwch meddwl yn cynnwys statws economaidd, lefel addysg, emograffeg, lleoliad daearyddol a geneteg.[3]

Gwahaniaethau o ran mynediad ac ansawdd gofal iechyd meddwl

[golygu | golygu cod]

Mae angen cynyddol am wasanaethau iechyd meddwl a thegwch yn ansawdd y gwasanaethau hyn. Er bod y gwasanaethau hyn yn aml yn hysbysebu eu hunain fel system gefnogi ac fel gofalwyr ar gyfer unrhyw un a phawb sydd angen triniaeth neu gefnogaeth, yn aml bydd rhai agweddau ar fywyd unigolyn, megis hil, ethnigrwydd, a chyfeiriadedd rhywiol, yn pennu mynediad ac ansawdd y gofal maent yn cael eu rhoi. Ystyrir y gwahaniaethau hyn yn annheg.

Oherwydd lefel gynyddol o anghydraddoldeb economaidd-gymdeithasol ymhlith hiliau, mae Americanwyr Affricanaidd yn llai tebygol o gael gofal iechyd meddwl ac yn fwy tebygol o gael gofal o ansawdd salach pan fyddant yn llwyddo i'w gael.[4] Mae Americanwyr Affricanaidd a Sbaenaidd yn fwy tebygol o fod heb yswiriant neu gael <i>Medicaid</i>, gan gyfyngu ar faint a'r math o fynediad sydd ganddynt. Mewn un astudiaeth, o'r holl bobl a dderbyniodd ofal iechyd meddwl, adroddodd poblogaethau lleiafrifol lefel uwch o anghenion a oedd heb eu diwallu ac anfodlonrwydd gyda'r gwasanaethau a roddwyd iddynt. O'r rhain a holwyd, roedd 12.5% yn wyn, 25.4% yn Americanwyr Affricanaidd, a 22.6% yn Sbaenaidd ymhlith y rhai a oedd wedi cael profiadau o ofal gwael.[5]

Yn ogystal, mae salwch meddwl yn aml yn cael ei dan-ddiagnosio a thros-ddiagnosio ymhlith gwahanol grwpiau lleiafrifol, am wahanol resymau. Er enghraifft, mae sgitsoffrenia yn aml yn cael ei or-ddiagnosio mewn Americanwyr Affricanaidd, tra bod anhwylderau hwyliau, iselder ysbryd a phryder yn cael eu tanddiagnosio.[6] Mae hyn yn enghraifft o sut mae grwpiau lleiafrifol yn yr Unol Daleithiau, fel Americanwyr Affricanaidd, mewn perygl o gael diagnosis yn seiliedig ar stereoteip a heb eu hasesu na'u trin yn briodol ar gyfer cyflyrau iechyd meddwl.

Gwahaniaethau mewn statws economaidd-gymdeithasol

[golygu | golygu cod]

Gall diffyg adnoddau economaidd-gymdeithasol arwain at ddatblygu profiadau trawmatig sy'n arwain at anhwylderau iechyd meddwl.[7] Er enghraifft, gall peidio â chael cyflogaeth neu fod â mynediad cyfyngedig at adnoddau ddylanwadu ar gwrs datblygu rhai o’r anhwylderau iechyd meddwl mwyaf cyffredin, fel iselder, gorbryder, anhwylder deubegynol, a straen seicolegol.[8] Gallai byw gydag anhwylder iechyd meddwl effeithio ar statws economaidd yr unigolyn, a all hefyd arwain at ansawdd eu hiechyd meddwl yn ogystal â disgwyliad oes.[9]

Ffactor economaidd-gymdeithasol arall a all arwain at rwystrau ac anghydraddoldebau wrth gael mynediad at wasanaethau gofal iechyd meddwl yw cyfyngiadau ariannol. Bu cynnydd yn y gost i unigolion heb yswiriant wrth gael mynediad at wasanaethau gofal iechyd meddwl o'i gymharu ag unigolion sydd ag yswiriant preifat neu gyhoeddus.[10]

Gwahaniaethau addysg

[golygu | golygu cod]

Gellir diffinio gwahaniaethau addysgol fel gwahaniaethau anghyfiawn neu annheg mewn canlyniadau addysgol a all fod o ganlyniad i wahaniaeth yn y modd y caiff grwpiau lleiafrifol penodol eu trin mewn ysgolion, statws economaidd-gymdeithasol amrywiol, ac anghenion addysgol amrywiol.[11] Gall y gwahaniaethau hyn mewn addysg arwain yn y pen draw at broblemau iechyd meddwl.

Ceir gwahaniaethau rhwng adnoddau o un wlad i'r llall hefyd. Mae'r gwahaniaethau hyn fel arfer yn targedu cymunedau sydd wedi'u hallgáu'n gymdeithasol ac sydd ag incwm isel.[12] Defnyddir ystadegau wrth fesur graddau, GPA, sgoriau profion, a chyfraddau dropouts i bennu llwyddiant y myfyrwyr.[13] Gall creu system na all person byth lwyddo ynddi barhau'r anghydraddoldebau, yn enwedig y rhai sy’n dioddef o iechyd meddwl.

Gwahaniaethau gofodol (lleoliad daearyddol)

[golygu | golygu cod]

Gall gwahaniaethau gofodol gynnwys lle mae'r person yn byw, lle mae'n derbyn y rhan fwyaf o'i adnoddau, a lle mae'r person yn derbyn ei addysg. Er enghraifft, mae hiliau lleiafrifol sy'n byw mewn cymdogaethau tlodi uwch yn wynebu risg uwch o straen ychwanegol ac anhwylderau iechyd meddwl eraill. Er hynny, dangoswyd bod y boblogaeth hon yn profi mwy o anawsterau wrth gael mynediad at wasanaethau iechyd meddwl. O ystyried y cylch hwn o angen gofal ond methu â chael gofal, mae’n debygol y bydd anghydraddoldeb oherwydd lleoliad gofodol yn parhau ac yn parhau i gyfyngu ar fynediad at ofal iechyd meddwl.

Gwahaniaethau ethnig a hiliol

[golygu | golygu cod]

Mae anghydraddoldeb hefyd yn bodoli o ran mynediad at ofal iechyd meddwl ar gyfer gwahanol hil ac ethnigrwydd. Dengys yr astudiaethau bod gan leiafrifoedd ag incwm isel lai o fynediad at ofal iechyd meddwl na phobl wyn incwm isel nad ydynt yn Latino.[14] Yn ogystal â diffyg mynediad, roedd lleiafrifoedd yr Unol Daleithiau yn fwy tebygol o dderbyn ansawdd gwael mewn gofal a thriniaeth iechyd meddwl o gymharu ag unigolion gwyn nad oeddent yn Latino, gan arwain at lawer o leiafrifoedd yn oedi neu'n methu triniaeth.[15]

Mae astudiaethau wedi dangos bod gan Americanwyr Affricanaidd lai o fynediad at wasanaethau iechyd meddwl a gofal iechyd meddwl o'i gymharu ag Americanwyr gwyn nad ydynt yn Latino.[14] Mae llawer o leiafrifoedd yn cael anhawster dod o hyd i ofal ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl.

Ar ôl cynnal arolwg o unigolion o wahanol hiliau, dangosodd yr astudiaeth bod Americanwyr Affricanaidd, Sbaenaidd, ac Americanwyr Asiaidd yn cael llai o fynediad i'r un math o wasanaethau meddwl ag y mae pobl wyn nad ydynt yn lleiafrifol yn cael mynediad iddynt.[16]

Rhyw a gwahaniaethau a rhagfynegyddion rhyw

[golygu | golygu cod]

Er bod gwahaniaethau rhyw ymhlith y rhai ag anhwylderau iechyd meddwl yn faes astudiaeth sydd yn ei fabandod, mae agweddau rhyw-benodol yn achosi gwahaniaethau. Mae rhyw yn aml yn benderfynydd faint o bŵer sydd gan rywun dros ffactorau yn eu bywyd, megis statws economaidd-gymdeithasol a safle cymdeithasol, a'r straenwyr sy'n cyd-fynd â'r ffactorau hyn. Gall lleoliad rhyw o fewn y lluniad (neu'r strata) cymdeithasol benderfynu maint y risgiau o ran anhwylderau iechyd meddwl. Gall y gwahaniaethau hyn mewn rhyw gydberthyn i'r gwahaniaethau yn y mathau o anhwylderau iechyd meddwl sydd gan unigolion. Er bod pob rhyw mewn peryg o afiechydon iechyd meddwl, mae rhai afiechydon ac anhwylderau yn fwy cyffredin ymhlith un rhyw nag un arall. Mae menywod ddwywaith yn fwy tebygol na dynion o gael diagnosis o fathau o iselder gan fod anhwylderau iselder yn cyfrif am bron i 41.9% o anabledd anhwylderau niwroseiciatrig ymhlith menywod o'i gymharu â 29.3% ymhlith dynion. Ar y llaw arall, mae dynion deirgwaith yn fwy tebygol o gael diagnosis o anhwylder gorbryder cymdeithasol na menywod.[17]

Mae rhyw y person hefyd yn chwarae rhan flaenllaw mewn agweddau eraill eraill o iechyd meddwl. Gall amser cychwyn y symptomau fod yn wahanol, yn dibynnu ar eich rhyw. Mae menywod yn fwy tebygol o ddangos arwyddion o salwch meddwl, fel iselder, yn gynharach ac yn iau na dynion. Cred llawer bod hyn yn mynd law-yn-llaw gyda chychwyn y cyfnod glasoed. O ganlyniad i stigmas cymdeithasol a stereoteipiau o fewn cymdeithas, mae menywod hefyd yn fwy tebygol o gael meddyginiaethau sy'n newid hwyliau ar bresgripsiwn, tra bod dynion yn fwy tebygol o gael meddyginiaethau ar bresgripsiwn ar gyfer dibyniaeth.[18] Mae angen ymchwil pellach ar y gwahaniaethau iechyd meddwl rhwng rhyw a rhyw er mwyn cael gwybodaeth ddyfnach o ragfynegyddion iechyd meddwl a'r gwahaniaethau posibl mewn triniaethau.

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. "Uncovering the hidden impacts of inequality on mental health: a global study". Translational Psychiatry 8 (1): 98. May 2018. doi:10.1038/s41398-018-0148-0. PMC 5959880. PMID 29777100. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5959880.
  2. World Health Organization (2003) Investing in mental health. Geneva, World Health Organization (https://www.who.int/mental_health/media/investing_mnh.pdf ).
  3. "Public health determinants of health" (PDF).
  4. "Measuring trends in mental health care disparities, 2000 2004". Psychiatric Services 58 (12): 1533–40. December 2007. doi:10.1176/ps.2007.58.12.1533. PMID 18048553. http://ps.psychiatryonline.org/doi/full/10.1176/ps.2007.58.12.1533.
  5. "Ethnic disparities in unmet need for alcoholism, drug abuse, and mental health care". The American Journal of Psychiatry 158 (12): 2027–32. December 2001. doi:10.1176/appi.ajp.158.12.2027. PMID 11729020. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-psychiatry_2001-12_158_12/page/2027.
  6. Barclay, Laurie (August 26, 2009). "Disparities in Access to Mental Health Services by African Americans: An Expert Interview With Annelle B. Primm, MD, MPH". www.medscape.com. Cyrchwyd 2017-04-02.
  7. "Are the Brown and Harris "vulnerability factors" risk factors for depression?". Journal of Psychiatry & Neuroscience 16 (5): 267–71. December 1991. PMC 1188364. PMID 1797101. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1188364.
  8. "Types of Mental Illness". WebMD (yn Saesneg). Cyrchwyd 2018-10-14.
  9. Mental Health of Children and Young People in Great Britain, 2004. 2005. doi:10.1037/e557702010-001.
  10. "Access and cost barriers to mental health care, by insurance status, 1999-2010". Health Affairs 32 (10): 1723–30. October 2013. doi:10.1377/hlthaff.2013.0133. PMC 4236908. PMID 24101061. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4236908.
  11. "Ethnic and Racial Disparities in Education: Psychology's Contributions to Understanding and Reducing Disparities" (PDF). American Psychological Association. 2012.
  12. "Unequal Opportunity: Race and Education". 2001-11-30.
  13. Wiggan, Greg (2007). "Race, School &. Achievement". Review of Educational Research 77 (3): 310–333. doi:10.3102/003465430303947. https://archive.org/details/sim_review-of-educational-research_2007-09_77_3/page/310.
  14. 14.0 14.1 "Inequalities in use of specialty mental health services among Latinos, African Americans, and non-Latino whites". Psychiatric Services 53 (12): 1547–55. December 2002. doi:10.1176/appi.ps.53.12.1547. PMID 12461214. https://archive.org/details/sim_psychiatric-services_2002-12_53_12/page/1547.
  15. "New evidence regarding racial and ethnic disparities in mental health: policy implications". Health Affairs 27 (2): 393–403. March 2008. doi:10.1377/hlthaff.27.2.393. PMC 3928067. PMID 18332495. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3928067.
  16. "Racial/ethnic disparities in the use of mental health services in poverty areas". American Journal of Public Health 93 (5): 792–7. May 2003. doi:10.2105/ajph.93.5.792. PMC 1447841. PMID 12721146. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1447841.
  17. "WHO | Gender and women's mental health". www.who.int. Cyrchwyd 2017-03-30.
  18. >"WHO | Gender and women's mental health". www.who.int. Cyrchwyd 2017-03-30."WHO | Gender and women's mental health". www.who.int. Retrieved 2017-03-30.