Ansawdd dŵr

Oddi ar Wicipedia
Ansawdd dŵr
Mathnodwedd, glanhau Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Defnyddir samplwr siap rhosyn i gasglu samplau dŵr mewn dŵr dwfn, fel Llynnoedd Mawr, Unol Daleithiau America neu'r cefnforoedd, ar gyfer profi ansawdd dŵr.

Mae ansawdd dŵr yn cyfeirio at safon a nodweddion cemegol, ffisegol a biolegol dŵr, fel arfer o safbwynt ei burdeb ar gyfer ei yfed neu ei ddefnyddio ar gyfer amaethyddiaeth.[1][2] Fe'i defnyddir amlaf trwy gyfeirio at set o safonau, a gyflawnir yn gyffredinol trwy drin a phuro'r dŵr.

Mae'r safonau mwyaf cyffredin a ddefnyddir i asesu a monitro ansawdd dŵr yn cyfleu iechyd yr ecosystem, diogelwch dynol, graddau llygredd dŵr a chyflwr dŵr yfed a'i ddefnyddioldeb i fyd natur. Mae ansawdd dŵr yn cael effaith sylweddol ar gyflenwad dŵr.

Categorïau[golygu | golygu cod]

Caiff paramedrau ar gyfer ansawdd dŵr eu pennu gan y defnydd ohono. Mae gwaith ym maes ansawdd dŵr yn tueddu i ganolbwyntio ar ddŵr sy'n cael ei drin ar gyfer ei yfed, ar gyfer defnydd diwydiannol/domestig, neu er mwyn adfer yr amgylchedd neu'r ecosystem, yn gyffredinol ar gyfer iechyd bywyd dynol/dyfrol).[3]

Defnydd dynol[golygu | golygu cod]

Halogiad rhanbarthol a chenedlaethol dŵr yfed yn ôl y cemegau a maint y boblogaeth sydd mewn perygl o ddod i gysylltiad ag e.

Mae halogion a all fod mewn dŵr heb ei drin yn cynnwys micro-organebau fel firysau, protosoa a bacteria; halogion anorganig (inorganic contaminants) fel halwynau a metelau; halogion cemegol organig o brosesau diwydiannol a defnydd petrolewm; plaladdwyr a chwynladdwyr; a halogion ymbelydrol. Mae ansawdd dŵr yn dibynnu ar y ddaeareg leol a'r ecosystem, yn ogystal â defnyddiau dynol megis gwasgariad carthion, llygredd diwydiannol, y defnydd o gyrff dŵr fel sinciau gwres, a gorddefnyddio (a all ostwng lefel y dŵr). 

Mae Asiantaeth Diogelu'r Amgylchedd yr Unol Daleithiau[4] (EPA) a nifer o wledydd eraill yn cyfyngu ar faint o halogion penodol a ganiateir mewn dŵr tap a ddarperir gan systemau dŵr cyhoeddus yr Unol Daleithiau. Mae’r Ddeddf Dŵr Yfed Diogel yn awdurdodi EPA i gyhoeddi dau fath o safon:

  • mae safonau sylfaenol yn rheoleiddio sylweddau a allai effeithio ar iechyd pobl;[5]
  • mae safonau eilaidd yn rhagnodi rhinweddau esthetig, y rhai sy'n effeithio ar flas, arogl neu olwg.[6]

Drwy'r byd ceir rheoliadau er mwyn sefydlu terfynau ar gyfer halogion mewn dŵr potel.[7] Gellir disgwyl yn rhesymol i ddŵr yfed, gan gynnwys dŵr potel, gynnwys o leiaf symiau bach o rai halogion. Nid yw presenoldeb yr halogion hyn o reidrwydd yn dangos bod y dŵr yn peri risg i iechyd.

Mewn ardaloedd trefol ledled y byd, defnyddir technoleg puro dŵr mewn systemau dŵr trefol i dynnu halogion o'r dŵr ffynhonnell (dŵr wyneb neu ddŵr daear) cyn iddo gael ei ddosbarthu i gartrefi, busnesau, ysgolion a derbynwyr eraill. Mae dŵr sy'n cael ei dynnu'n uniongyrchol o nant, llyn, neu ddyfrhaen sydd heb ei drin o ansawdd ansicr o ran ei yfed, fel arfer.[8]

Mae baich dŵr yfed llygredig yn effeithio'n anghymesur ar boblogaethau a dangynrychiolir ac sy'n agored i niwed.[9] Gall cymunedau sydd heb y gwasanaethau dŵr yfed glân hyn ddal salwch a gludir gan ddŵr ac sy'n gysylltiedig â llygredd fel colera, dolur rhydd, dolur rhydd, hepatitis A, teiffoid, a pholio.[10] Mae'r cymunedau hyn yn aml mewn ardaloedd incwm isel, lle mae dŵr gwastraff dynol yn cael ei ollwng i sianel ddraenio gyfagos neu ddraen dŵr wyneb heb driniaeth ddigonol, neu'n cael ei ddefnyddio mewn amaethyddiaeth.

Defnydd diwydiannol a domestig[golygu | golygu cod]

Gall ïonau toddedig effeithio ar addasrwydd dŵr at ystod o ddibenion diwydiannol a domestig, gan gynnwys presenoldeb calsiwm (Ca 2+) a magnesiwm (Mg 2+) sy'n ymyrryd â effeithiolrwydd sebon, ac sy'n gallu ffurfio dyddodion sylffad caled a charbonad meddal mewn gwresogyddion dŵr neu foeleri.[11] Gellir meddalu dŵr caled i gael gwared ar yr ïonau hyn ac mae'r broses feddalu yn aml yn disodli catïonau sodiwm.[12] Ar gyfer rhai poblogaethau, gall dŵr caled fod yn well na dŵr meddal oherwydd bod problemau iechyd wedi'u cysylltu â diffygion calsiwm a gormodedd o sodiwm.[13]

Mae'r angen am galsiwm a magnesiwm ychwanegol mewn dŵr yn dibynnu ar y boblogaeth dan sylw oherwydd bod pobl yn gyffredinol yn bodloni'r symiau a argymhellir trwy dreulio bwyd.[8] 

Ansawdd dŵr amgylcheddol[golygu | golygu cod]

Carthion yn llifo i afon yn Lloegr
Carthion yn llifo i afon yn Lloegr, yn dilyn newid y ddeddf yn San Steffan, Llundain yn 2022.


Mae ansawdd dŵr amgylcheddol yn ymwneud â chyrff dŵr fel llynnoedd, afonydd a chefnforoedd.[14] Oherwydd amodau amgylcheddol gwahanol, ecosystemau gwahanol, mae safonau ansawdd dŵr ar gyfer dŵr wyneb yn amrywio'n sylweddol. Gall sylweddau gwenwynig a phoblogaethau uchel o ficro-organebau penodol fod yn berygl i iechyd[15] wrth dyfrhau, nofio, pysgota, rafftio, hwylio ac mewn cyd-destun diwydiannol. Gall yr amodau hyn hefyd effeithio ar fywyd gwyllt. Yn ôl yr EPA, mae cyfreithiau ansawdd dŵr yn gyffredinol yno i amddiffyn pysgodfeydd a defnydd hamdden ac yn ei gwneud yn ofynnol, o leiaf, i gadw'r safonau ansawdd cyfredol.[16] Mewn rhai lleoliadau, mae amodau ansawdd dŵr dymunol yn cynnwys crynodiadau ocsigen toddedig uchel, crynodiadau cloroffyl-a isel, a dŵr clir.[17]

Samplu a mesur[golygu | golygu cod]

Casglu sampl[golygu | golygu cod]

Gorsaf samplu otomatig wedi'i gosod ar hyd Afon Milwaukee ger New Fane, Wisconsin . Mae clawr yr oto-samplwr 24-potel hwn (y rhan canol) wedi'i godi'n rhannol, gan ddangos y poteli sampl y tu mewn. Gall gasglu samplau ar gyfnod arbennig o amser, neu'n dros gyfnod penodol. Mae'r cofnodwr data (y cabinet gwyn) yn cofnodi tymheredd, dargludiant penodol, a lefelau ocsigen toddedig.

Mae cymhlethdod ansawdd dŵr fel pwnc yn cael ei adlewyrchu yn y gwahanol fathau o fesuriadau sydd ar gael. Gwneir y mesuriadau o ansawdd dŵr yn fwyaf cywir ar y safle, oherwydd bod dŵr yn bodoli mewn cydbwysedd â'i amgylchoedd . Gall y mesuriadau hyn gynnwys tymheredd, pH, ocsigen toddedig, dargludedd, potensial lleihau ocsigen (ORP), cymylogrwydd, a dyfnder disg Secchi .

Profi mewn ymateb i drychinebau naturiol ac argyfyngau eraill[golygu | golygu cod]

Profi dŵr yng Ngwlff Mecsico ar ôl arllwysiad olew Deepwater Horizon

Ar ôl digwyddiadau fel daeargrynfeydd a tsunamis, mae'r asiantaethau cymorth yn ymateb ar unwaith wrth i weithrediadau rhyddhad ddechrau.[18] Mae'r bygythiad o glefyd yn cynyddu'n aruthrol oherwydd y niferoedd mawr o bobl sy'n byw'n agos at ei gilydd, yn aml mewn amodau gwael heb lanweithdra priodol.[19]

Ar ôl trychinebau naturiol mawr, efallai y bydd cryn dipyn o amser yn mynd heibio cyn i ansawdd y dŵr ddychwelyd i lefelau cyn y trychineb. Er enghraifft, yn dilyn tswnami Cefnfor India 2004 bu'r Sefydliad Rheoli Dŵr Rhyngwladol (IWMI) o Colombo yn monitro effeithiau dŵr hallt a daeth i'r casgliad bod y ffynhonnau wedi adfer i ansawdd dŵr yfed cyn y tswnami flwyddyn a hanner ar ôl y digwyddiad.[20] Datblygodd IWMI brotocolau ar gyfer glanhau ffynhonnau sydd wedi'u halogi gan ddŵr hallt; cafodd y rhain eu cymeradwyo'n swyddogol wedyn gan Sefydliad Iechyd y Byd fel rhan o'i gyfres o Ganllawiau Argyfwng.

Dadansoddiad cemegol[golygu | golygu cod]

Mesurydd plaladdwyr a llygryddion organig eraill

Y dulliau symlaf o ddadansoddi cemegol yw'r rhai sy'n mesur elfennau cemegol heb ystyried eu ffurf. Byddai dadansoddiad elfennol ar gyfer ocsigen, er enghraifft, yn dangos crynodiad o 890 g/L (gram y litr) o sampl dŵr oherwydd bod gan ocsigen (O) fàs 89% o'r moleciwl dŵr (H 2 O). Dylai'r dull a ddewisir i fesur ocsigen toddedig wahaniaethu rhwng ocsigen diatomig ac ocsigen ynghyd ag elfennau eraill. Mae symlrwydd cymharol dadansoddiad elfennol wedi cynhyrchu llawer iawn o ddata sampl a meini prawf ansawdd dŵr ar gyfer elfennau a nodir weithiau fel metelau trwm. Rhaid i ddadansoddiad dŵr ar gyfer metelau trwm ystyried gronynnau pridd sy'n hongian yn y sampl dŵr. Gall y gronynnau pridd crog hyn gynnwys symiau (mesuradwy) o fetal. Er nad yw'r gronynnau'n cael eu hydoddi yn y dŵr, efallai y bydd pobl yn yfed y dŵr yn eu bwyta. Gall hidlo gronynnau pridd o'r sampl dŵr cyn ychwanegu asid achosi colli metelau toddedig ar yr hidlydd.[21] Mae cymhlethdodau gwahaniaethu moleciwlau organig tebyg hyd yn oed yn fwy heriol.

Gall gwneud y mesuriadau cymhleth hyn fod yn ddrud ac o'r herwydd mae rhaglenni monitro parhaus yn cael eu cynnal fel arfer a'r canlyniadau'n cael eu rhyddhau gan asiantaethau'r llywodraeth. Fodd bynnag, mae rhaglenni gwirfoddoli lleol ac adnoddau ar gael ar gyfer rhywfaint o asesiad cyffredinol.[22] Mae'r offer sydd ar gael i'r cyhoedd yn cynnwys pecynnau prawf ar y safle, a ddefnyddir yn gyffredin ar gyfer tanciau pysgod cartref, a gweithdrefnau asesu biolegol.

Biosynwyryddion[golygu | golygu cod]

Mae gan fiosynwyryddion y potensial ar gyfer "sensitifrwydd uchel, bod yn ddethol, dibynadwyedd, symlrwydd, cost isel ac ymateb amser real".[23] Er enghraifft, mae ROSALIND 2.0 yn gallu canfod lefelau amrywiol iawn o lygryddion dŵr.[24][25]

Effeithiau newid hinsawdd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ Cordy, Gail E. (March 2001). "A Primer on Water Quality". Reston, VA: U.S. Geological Survey (USGS). FS-027-01.
  2. ↑ Johnson, D. L.; Ambrose, S. H.; Bassett, T. J.; Bowen, M. L.; Crummey, D. E.; Isaacson, J. S.; Johnson, D. N.; Lamb, P. et al. (1997). "Meanings of Environmental Terms". Journal of Environmental Quality 26 (3): 581–589. doi:10.2134/jeq1997.00472425002600030002x.
  3. ↑ "Other Uses and Types of Water". Atlanta, GA: US Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 2021-08-10.
  4. ↑ "What is water quality? Eight key characteristics". Water Rangers (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-11-10.
  5. ↑ "Drinking Water Regulations". Drinking Water Requirements for States and Public Water Systems. EPA. 2022-09-20.
  6. ↑ "Secondary Drinking Water Standards: Guidance for Nuisance Chemicals". EPA. 2022-02-17.
  7. ↑ "FDA Regulates the Safety of Bottled Water Beverages Including Flavored Water and Nutrient-Added Water Beverages". Food Facts for Consumers. Silver Spring, MD: U.S. Food and Drug Administration. 2018-09-22.
  8. ↑ 8.0 8.1  (Adroddiad).
  9. ↑ Katner, A. L.; Brown, K; Pieper, K.; Edwards, M; Lambrinidou, Y; Subra, W. (2018). "America's Path to Drinking Water Infrastructure Inequality and Environmental Injustice: The Case of Flint, Michigan". In Brinkmann, R.; Garren, S. (gol.). The Palgrave Handbook of Sustainability. London: Palgrave Macmillan. tt. 79–97. doi:10.1007/978-3-319-71389-2_5. ISBN 978-3-319-71388-5.
  10. ↑ "Drinking-water". WHO. 2022-03-21. Fact sheet.
  11. ↑ Babbitt, Harold E.; Doland, James J. (1949). Water Supply Engineering. New York: McGraw-Hill. t. 388. ASIN B000OORYE2.
  12. ↑ Linsley, Ray K; Franzini, Joseph B. (1972). Water-Resources Engineering. McGraw-Hill. tt. 454–456. ISBN 0-07-037959-9.
  13. ↑ WHO (2004). "Consensus of the Meeting: Nutrient minerals in drinking-water and the potential health consequences of long-term consumption of demineralized and remineralized and altered mineral content drinking-waters." Rolling Revision of the WHO Guidelines for Drinking-Water Quality (draft). From 11–13 November 2003 meeting in Rome, Italy at the WHO European Centre for Environment and Health.
  14. ↑ "Supplemental Module: Human Health Ambient Water Quality Criteria". EPA. 2022-06-28.
  15. ↑ Adlish, John I.; Costa, Davide; Mainardi, Enrico; Neuhold, Piero; Surrente, Riccardo; Tagliapietra, Luca J. (2020-10-31). "Polyethylene Identification in Ocean Water Samples by Means of 50 keV Energy Electron Beam". Instruments 4 (4): 32. arXiv:2009.03763. doi:10.3390/instruments4040032. "Plastic is the most common type of marine debris found in oceans, and it is the most widespread problem affecting the marine environment. It also threatens ocean health, food safety and quality, human health, and coastal tourism, and it contributes to climate change"
  16. ↑ Water Quality Standards Handbook Chapter 3: Water Quality Criteria (PDF). EPA. 2017. EPA 823-B-17-001.
  17. ↑ Tango, Peter J.; Batiuk, Richard A. (2013-09-04). "Deriving Chesapeake Bay Water Quality Standards". JAWRA Journal of the American Water Resources Association (Wiley) 49 (5): 1007–1024. doi:10.1111/jawr.12108. ISSN 1093-474X.
  18. ↑ Natural Disasters and Severe Weather (2014-08-13). "Tsunamis: Water Quality". CDC.
  19. ↑ Furusawa, Takuro; Maki, Norio; Suzuki, Shingo (2008-01-01). "Bacterial contamination of drinking water and nutritional quality of diet in the areas of the western Solomon Islands devastated by the April 2, 2007 earthquake⁄tsunami". Tropical Medicine and Health 36 (2): 65–74. doi:10.2149/tmh.2007-63. https://www.jstage.jst.go.jp/article/tmh/36/2/36_2007-63/_article.
  20. ↑ International Water Management Institute, Colombo, Sri Lanka (2010). "Helping restore the quality of drinking water after the tsunami." Success Stories. Issue 7. doi:10.5337/2011.0030
  21. ↑ State of California Environmental Protection Agency Representative Sampling of Ground Water for Hazardous Substances (1994) pp. 23–24
  22. ↑ An example of a local government-sponsored volunteer monitoring program: "Monitoring Our Waters". Watershed Restoration. Rockville, MD: Montgomery County Department of Environmental Protection. Cyrchwyd 2018-11-11..
  23. ↑ Ejeian, Fatemeh; Etedali, Parisa; Mansouri-Tehrani, Hajar-Alsadat; Soozanipour, Asieh; Low, Ze-Xian; Asadnia, Mohsen; Taheri-Kafrani, Asghar; Razmjou, Amir (30 October 2018). "Biosensors for wastewater monitoring: A review". Biosensors & Bioelectronics 118: 66–79. doi:10.1016/j.bios.2018.07.019. ISSN 1873-4235. PMID 30056302.
  24. ↑ "DNA computer could tell you if your drinking water is contaminated". New Scientist. Cyrchwyd 16 March 2022.
  25. ↑ Jung, Jaeyoung K.; Archuleta, Chloé M.; Alam, Khalid K.; Lucks, Julius B. (17 February 2022). "Programming cell-free biosensors with DNA strand displacement circuits". Nature Chemical Biology 18 (4): 385–393. doi:10.1038/s41589-021-00962-9. ISSN 1552-4469. PMC 8964419. PMID 35177837. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8964419.

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ansawdd_dŵr&oldid=12472639"