Neidio i'r cynnwys

William Vaughan

Oddi ar Wicipedia
William Vaughan
Ganwyd1575 Edit this on Wikidata
Bu farw1641 Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Alma mater
Galwedigaethbardd Edit this on Wikidata
TadWalter Vaughan Edit this on Wikidata
Erthygl am y ffilanthropydd a'r llenor yw hon. Gweler hefyd William Vaughan (AS) (1707-75).

Roedd Syr William Vaughan (1575 - 1641) yn ŵr bonheddig a llenor o'r Gelli-aur, Sir Gaerfyrddin, a geisiodd sefydlu gwladfa Gymreig yn yr Amerig.

Bywgraffiad

[golygu | golygu cod]

Roedd yn fab i Syr Walter Vaughan (m. 1598). Cafodd ei addysg yng Ngholeg Iesu, Rhydychen. Ewythr iddo, Griffith Lloyd, oedd prifathro'r coleg ar y pryd. Yn y flwyddyn 1616 cafodd ei apwyntio'n siryf Sir Gâr.

Ar ôl gweld cymaint oedd y tlodion yn dioddef yn ei sir enedigol a chyn lleied o obaith oedd iddynt wella eu sefyllfa, penderfynodd Vaughan geisio sefydlu gwladfa iddynt. Prynodd barsel o dir ar orynys Avalon yn Newfoundland (yn nwyrain Canada heddiw) gan y London and Bristol Company yn 1616 a threfnodd, ar ei draul ei hun, i anfon ymsefydlwyr yno. Aeth y criw cyntaf allan yn 1617 ac ymsefydlasant ar safle tref Renews heddiw. Rhoddwyd yr enw Cambriol ar y wladfa newydd. Ond methiant fu'r wladfa o fewn ugain mlynedd, yn bennaf oherwydd yr hinsawdd a oedd yn gwneud hi'n anodd i amaethu'n llwyddiannus yno a diffyg arweinyddiaeth ac offer amaethu.

Roedd yn frwd o blaid y ddinasyddiaeth Brydeinig gyffredin a ddaeth yn sgil y Ddeddf Uno. 'God give us grace to dwell together without enmity, without detraction', meddai.

Ymddiddorai William Vaughan mewn llenyddiaeth a chyhoeddodd rai llyfrau yn Saesneg. Yn eu plith ceir cyfrol o gerddi yn Lladin a Saesneg, addasiad o hanes Iason a'r Cnu Euraidd, a phamffledi sy'n dadlau achos y wladfa newydd. Derbyniodd ei waith gryn glod ar y pryd. Yn ôl y cofnod yn Athenae Oxoniensis (1691) 'he went beyond most men of his time for Latin especially, and English poetry.' Ar ôl i fenter Cambriol ddod i ben cyhoeddodd Vaughan ddau waith defosiynol, sef The Church from the time of our Saviour to 1640 a The Soules Exercise.

Gwnaethai Vaughan ei gartref yn Nhorycoed, Llangyndeyrn ar ôl priodi Elizabeth, merch ac etifedd David Llwyd ap Robert. Fel 'Terra Coed' y cyfeiriai Vaughan at y plasty yng Nghwm Gwendraeth Fach. Daeth y briodas i ben dan amgylchiadau trychinebus pan laddwyd ei wraig wrth i'w cartref gael ei daro gan fellten ym mis Ionawr 1608. Ailbriododd gydag Ann, merch ac etifedd John Christmas o Colchester rywbryd rhwng 1615 a 1617.

Bu farw William Vaughan yn Nhorycoed Fawr ym mis Awst 1641. Yn ei ewyllys gadawodd ddeg swllt yn gymynrodd i dlodion y plwyf a rhoddodd gyfarwyddiadau ar gyfer ei gladdu 'without vaine pomp in the Churchyard of Llangendeirne' .

Nid yw lleoliad ei fedd yn hysbys, ond ar 31 Hydref, 1987 dadorchuddiwyd cofeb iddo gan George Noakes, Archesgob Cymru ar y pryd, mewn gwasanaeth yn eglwys Llangyndeyrn.

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]
  • Golden Grove (1600)
  • The Golden Fleece (1626)
  • The Church Militant (1640). Cerddi.
  • The Church from the time of our Saviour to 1640 (1641)
  • The Soules Exercise (1641)

Ffynhonnell

[golygu | golygu cod]

W. Hill Morris, Sir William Vaughan 1577-1641 (pamffled a gyhoeddwyd i gyd-fynd â dadorchuddio'r gofeb i Vaughan yn 1987.)