Tivoli
 | |
 | |
| Math |
cymuned yn yr Eidal  |
|---|---|
|
| |
| Poblogaeth |
56,603 |
| Cylchfa amser |
UTC+01:00, UTC+2 |
| Gefeilldref/i |
Focșani |
| Daearyddiaeth | |
| Sir |
Talaith Rhufain, Metropolitan City of Rome |
| Gwlad |
 Yr Eidal |
| Arwynebedd |
68.65 km² |
| Uwch y môr |
235 ±1 metr |
| Gerllaw |
Aniene |
| Yn ffinio gyda |
Castel Madama, Guidonia Montecelio, Rhufain, San Gregorio da Sassola, Vicovaro, Marcellina, San Polo dei Cavalieri |
| Cyfesurynnau |
41.9667°N 12.8°E |
| Cod post |
00010, 00011, 00019 |
 | |
Tref yn yr Eidal yw Tivoli, Tibur yn y cyfnod clasurol. Saif yn Lazio, tua 30 km o ddinas Rhufain, ger rhaeadr lle mae Afon Aniene yn disgyn o'r bryniau.
Yn y cyfnod Etrwscaidd, roedd Tibur yn eiddo'r Sabiniaid, ac yn gatref Sibyl Tibur. Gwnaeth Tibur gynghrair ar Galiaid yn 361 CC, ond gorchfygwyd y dref gan y Rhufeiniaid yn 338 CC. Rhoddwyd dinasyddiaeth Rufeinig i'r trigolion yn 90 CC. Daeth yn fangre boblogaidd i Rufeiniaid cefnog adeiladu fila; roedd gan Maecenas ac Augustus fila yma, ac roedd gan y bardd Horace un lai. Yr enwocaf yw'r Villa Adriana, a adeiladwyd gan yr ymerawdwr Hadrian, sy'n parhau mewn cyflwr da ac a enwyd yn Safle Treftadaeth y Byd. Bu Zenobia, brenhines Palmyra hefyd yn byw mewn fila yma wedi iddi gael ei gorchfygu gan yr ymerawdwr Aurelian yn 272.
Yn 547, yn ystod y rhyfel yn erbyn y Gothiaid, adeiladwyd amddiffynfeydd gan y cadfridog Bysantaidd Belisarius, ond yn ddiweddarach dinistriwyd y dref gan fyddin Totila. Yn y Canol Oesoedd by ymgiprys rhwng Tivoli a Rhufain am reolaeth dros ganolbarth Lazio.
Roedd Tivoli yn parhau yn boblogaidd fel safle i adeiladu filas, ac yn 1549 dechreuwud adeiladu'r Villa d'Este gan Pirro Ligorio ar gyfer y Cardinal Ippolito II d'Este. Enwyd y Villa d'Este hefyd yn Safle Treftadaeth y Byd. Yn 1835 adeiladodd Pab Gregori XVI y Villa Gregoriana yma.
Roedd y boblogaeth yn 2005 yn 65,999.