Perchentyaeth
Enghraifft o'r canlynol | athroniaeth wleidyddol, cenedlaetholdeb Cymreig ![]() |
---|
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Saunders-lewis-y-drych-1916_%28cropped_2%29.jpg/250px-Saunders-lewis-y-drych-1916_%28cropped_2%29.jpg)
Yn ôl Geiriadur Prifysgol Cymru, mae perchentyaeth yn esbonio cyflwr o fod yn berchen tŷ, statws (dyletswyddau, &c.) perchen tŷ (yn enw. o ran y gyfundrefn nawdd gan uchelwyr Cymru yn ystod yr Oesoedd Canol diweddar a’r canrifoedd dilynol), lletywriaeth, lletygarwch ayyb.[1]
Term Canoloesol a Chyfoes
[golygu | golygu cod]Er mai hen derm yw "perchentyaeth" caiff ei ddefnyddio hyd heddiw mewn cyd-destun niwtral o berchen tŷ a'r materion sy'n ymwneud ag hynny.[2] Ceir y cyfeiriad cofnodedig cynharaf i'r gair yn y cyd-destun gwreiddiol yma o'r 14g, "Beirdd a welais, bwrdd wely, / Ar faeth perchentyaeth tŷ" [Llywarch Bentwrch i Ddafydd Fychan ap Dafydd Llwyd].
Gall hefyd gael ei adnabod a'i ddefnyddio ffurf mwy gwleidyddol i esbonio cysyniad athronyddol a fathwyd ac a hyrwyddwyd gan Saunders Lewis yn negawdau cynnar Plaid Cymru.
Syniadaeth wleidyddol Perthyntyaeth Saunders Lewis
[golygu | golygu cod]Yn ystod yr 1920au a 30au roedd syniadaeth Dosraniaeth (Distributionism) a Sosialaeth Urdd ('Guild Socialism') yn boblogaidd o fewn rhengoedd Plaid Cymru ac Saunders Lewis ei hun. Roedd hefyd yn boblogaidd gan feddylwyr Catholig fel G.K. Chesterton and Hilaire Belloc. Er gwaethaf bod o dan ddylanwad meddwl cymdeithasol Catholig, nid yw gweledigaeth gymdeithasol Saunders Lewis yn gyfan gwbl yn gymwys i gymdeithas Gatholig, ac nid yw ychwaith yn nodi ei bod felly yn rhagofyniad cyflawni delfryd cymdeithasol o'r fath.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/G._K._Chesterton_at_work.jpg/250px-G._K._Chesterton_at_work.jpg)
Yn ôl Emyr Williams, "yn hytrach nag enwi ei weledigaeth gymdeithasol fel ‘Dosraniaeth’, neu ‘Sosialaeth Urdd’, enwa Saunders Lewis ei athroniaeth yn Perchentyaeth. Wedi’i gyfieithu’n llythrennol, mae’n golygu ‘houseownership-ism’, ond eto’n ymddangos braidd feichus yn Saesneg, ac fe’i disgrifir yn well fel system o gwmnïau cydweithredol perchenogaeth fach, neu system ‘rhanddeilydd’. Disgrifiodd Saunders Lewis ei hun Perchentyaeth fel ‘cenedlaetholdeb cydweithredol’.[3]
Syniadaeth
[golygu | golygu cod]A Williams yn ei flaen i esbonio, "yn sail i'r ddelfryd gymdeithasol ddosbarthiadol hon oedd y gred bod rhyddid dynol â chysylltiad agos â meddiant eiddo, felly mae'r berchnogaeth sydd wedi'i ddosbarthu'n ehangach o eiddo yw, po fwyaf rhydd y gall cymdeithas fod, felly dylai pawb fod yn ‘berchennog tŷ’. Mae hyn yn deillio o gysyniadau dosbarthwyr ehangach o ryddid ac eiddo a echdynnwyd Sosialaeth wladwriaethol Farcsaidd a osododd eiddo yn nwylo'r wladwriaeth, ac felly'n gwadu rhyddid yr unigolyn. Roedd hefyd yn osgoi cyfalafiaeth marchnad rydd y 19g yr hwn a grynhodd eiddo yn nwylaw yr ychydig, ac a esgorodd ar y camfanteisio a gwadu rhyddid yr unigolyn. Roedd dosbarthiad, fel ideoleg, yn feddiannol ar gellir lleoli mwy o naws Gatholig eto yn yr un fframwaith â Sosialaeth Urdd."[3]
Roedd Dosraniaeth/Sosialaeth Urdd yn rhoi sail resymegol dros ddosbarthu'n deg eiddo ac adfer rheolaeth gweithwyr mewn masnach, amaethyddiaeth a diwydiant. Mae'n seiliedig ei hun ar agwedd ôl-syllol o hanes Ewrop a, chan ddefnyddio'r Oesoedd Canol fel delfryd, a mynegu pryder am y presennol a'r dyfodol cymdeithas ddiwydiannol dorfol. Wrth alw am ddychwelyd at y gydwybod gymdeithasol Gristnogol, roedd Dosraniaeth a Sosialaeth Urdd, yn erbyn y duedd tuag at ddad-ddyneiddio cymdeithas drwy rheolaeth ganolog y wladwriaeth. Mae Lewis yn dadlau dros effeithiolrwydd y gymuned organig hunangynhwysol. Dyma yn ei hanfod yr oedd Saunders Lewis yn ei eiriol yn ei "Berchentyaeth", sefl efelychiad Cymreig o Sosialaeth yr Urdd/Dosraniaeth.[3]
Roedd adferiad cymdeithas i raddfa ddynol, organig i'w gyflawni trwy a dychwelyd i system gymdeithasol nid annhebyg i urddau canoloesol, h.y. unedau bach wedi’u trefnu yn ôl dosbarthiadau economaidd naturiol a swyddogaethau cynhyrchiol. Roedd Urddau ('Guilds') hefyd cael eu hystyried yn eu hanfod yn gymdeithasau cydweithredol o gyfalafwyr bach. Byddent gweithredu fel cyrbau anllywodraethol ar gystadleuaeth er mwyn gwirio twf un busnes ar draul un arall fel sy'n arferol o dan gyfalafiaeth laissez-faire. Hefyd byddai'r urdd yn galluogi ei haelodau cyswllt i gronni eu hadnoddau er mwyn gwneud hynny i brynu defnyddiau, nwyddau, offer neu beirianwaith a fyddai y tu hwnt i fodd y unigol, er mwyn atal unrhyw un busnes rhag cyflawni monopoli. Y syniad oedd i creu economi gytbwys neu gymysg o ffermwyr annibynnol a diwydiannau bach yn eiddo i'r gweithwyr eu hunain ac yn cael eu gweithredu ganddynt. Defnyddiodd Saunders Lewis y term ‘cenedlaetholdeb cydweithredol’. Ffermio bach annibynnol oedd i fod yn asgwrn cefn y gymdeithas yn seiliedig ar reolaeth ddatganoledig, hunangynhaliaeth, ac ailadeiladu gwledig. Y tu hwnt i hyn, fe'i lluniwyd gan Saunders Lewis fel cyfrwng ar gyfer adnewyddiad cenedlaethol a diwylliannol a pharhad Cymru [fel cenedl].[3]
Rôl y Wladwriaeth
[golygu | golygu cod]Mae rôl llywodraeth o dan Sosialaeth Urddol/Dosraniaeth yn amwys, ac mae hyn yn wir hefyd Perchentyaeth Saunders Lewis. Tra mae drwgdybiaeth ddofn o allu'r wladwriaeth a'i botensial ar gyfer defnyddio grym gorfodol, ceir cydnabyddiaeth bod rhaid i lywodraeth fodoli. Ond rhagwelwyd bod angen i'r berthynas rhwng yr unigolyn a'r gweithle a'r gymuned a'r wladwriaeth for ar ffurf hynod gyfranogol-ddemocrataidd er mwyn sicrhau ailddosbarthu teg o eiddo.
Dolenni allannol
[golygu | golygu cod]- What's Wrong with the World? copi ar-lein o lyfr o'r flwyddyn 1910 gan G.K. Chesterton
- Archifau Saunders Lewis yn y Llyfrgell Genedlaethol
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Perchentyaeth". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 30 Gorffennaf 2024.
- ↑ "Perchentyaeth cost isel". Cyngor Sir Abertawe. Cyrchwyd 30 Gorffennaf 2024.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Williams, Emyr (2005), "7.5. Distributism, Guild Socialism and Perchentyaeth" (yn English), The Social and Political Thought of Saunders Lewis, Papur PhD Prifysgol Caerdydd, p. 206-7