La cena delle beffe
 Umberto Giordano, 1905 | |
| Enghraifft o'r canlynol | gwaith drama-gerdd, gwaith neu gyfansodiad cerddorol  |
|---|---|
| Iaith | Eidaleg |
| Genre | opera |
| Cymeriadau | Calandra, Cintia, Meddyg, Fazio, Ginevra, Laldomine, Lapo, Lisabetta, Neri Chiaramantesi, Canwr, Tornaquinci, Fiammetta, Gabriello Chiaramantesi, Giannetto Malaspini, Trinca |
| Libretydd | Sem Benelli |
| Lleoliad y perff. 1af | La Scala |
| Dyddiad y perff. 1af | 20 Rhagfyr 1924 |
| Cyfansoddwr | Umberto Giordano |
Mae La cena delle beffe (Swper Y digrifwyr) yn opera verismo mewn pedair act a gyfansoddwyd gan Umberto Giordano [1] i libreto Eidalaidd gan Sem Benelli addaswyd o'i ddrama 1909 o'r un enw. Perfformiwyd yr opera am y tro cyntaf ar 20 Rhagfyr 1924 yn La Scala. Milan. Mae'r stori, a osodwyd yn Fflorens adeg arweinyddiaeth Lorenzo de' Medici ar weriniaeth Fflorens. Mae'r opera yn adrodd hanes y gystadleuaeth rhwng Giannetto Malespini a Neri Chiaramantesi am serchiadau menyw hardd o'r enw Ginevra ac awch Giannetto am ddial am jôc greulon a chwaraewyd arno gan Neri a'i frawd Gabriello. Yn y pen draw, mae "jôc" dial Giannetto yn arwain Neri i lofruddio Ginevra a (thrwy gamgymeriad) ei frawd ei hun. Daw'r opera i ben gyda disgyniad Neri i wallgofrwydd.[2]
Hanes cyfansoddiad[golygu | golygu cod]
Addaswyd y libreto ar gyfer opera Giordano gan y dramodydd a’r bardd o’r Eidal, Sem Benelli, o’i ddrama bennill, La cena delle beffe. Wedi'i ddisgrifio fel poema drammatico (cerdd ddramatig), Cafodd ei premier ym 1909 yn y Teatro Argentina yn Rhufain gyda cherddoriaeth wreiddiol a gyfansoddwyd gan Manoah Leide-Tedesco, 14 oed. Fel sawl gwaith arall gan Benelli mae wedi ei ysgrifennu mewn pennill blodeuog neo ramantus, gyda lleoliad hanesyddol a chynllwyn melodramatig, treisgar. Roedd drama Benelli yn llwyddiant ysgubol ar unwaith yn yr Eidal. Ar un adeg roedd yn cael ei berfformio ar yr un pryd gan bedwar cwmni teithiol Eidalaidd gwahanol, ac mae'n parhau i fod yn y repertoire heddiw.[3] Perfformiwyd fersiwn o'r ddrama a addaswyd gan Jean Richepin ac o'r enw La beffa (Y Jôc), ym Mharis ym 1910 gyda Sarah Bernhardt yn chwarae rhan Giannetto. Fe redodd am 21 o berfformiadau, ond bu’n rhaid rhoi’r gorau i’w chynllun i gyflwyno’r ddrama yn Efrog Newydd yn ddiweddarach y flwyddyn honno pan gafodd y setiau anghywir eu cludo o Baris. Llawer mwy llwyddiannus oedd addasiad Saesneg 1919 gan Edward Sheldon, The Jest, gyda John Barrymore yn serennu fel Giannetto Malespini a Lionel Barrymore fel Neri Chiaramantesi, a redodd am 256 o berfformiadau yn Theatr Plymouth yn Ninas Efrog Newydd.
Cysylltodd Giordano â Benelli ym 1917 i gynnig gosod y ddrama fel opera. Gwrthododd Benelli i ddechrau gan fod y cyfansoddwr Tommaso Montefiore wedi sicrhau’r hawl i gyfansoddi gwaith yn seiliedig ar y ddrama ym 1910, er erbyn 1917, nid oedd wedi dechrau gweithio arno. Ar ôl trafodaethau hir trwy gyhoeddwr Giordano, Casa Sonzogno, llwyddodd Giordano i gael yr hawl i gyfansoddi'r opera o'r diwedd ar 15 Medi 1923.[4] Addasodd Benelli ei hun ei ddrama ar gyfer y libreto.
Hanes perfformiad[golygu | golygu cod]
Perfformiwyd La cena delle beffe am y tro cyntaf ym Milan ar 20 Rhagfyr 1924 yn La Scala mewn perfformiad a gyfarwyddwyd gan Giovacchino Forzano ac a arweiniwyd gan Arturo Toscanini, gyda Carmen Melis fel Ginevra a Hipólito Lázaro fel Giannetto. Dyluniwyd y setiau a'r gwisgoedd gan Galileo Chini, a oedd hefyd wedi dylunio'r cynhyrchiad cyntaf o ddrama wreiddiol Benelli ym 1909.
Roedd y noson agoriadol yn llwyddiant ysgubol gyda’r arweinydd a’r cast yn cael eu galw'n ôl i'r llwyfan 24 gwaith ar ddiwedd y perfformiad. Arweiniodd y llwyddiant hwn yn La Scala at berfformiadau ledled yr Eidal a thramor. Y flwyddyn ganlynol cafodd La cena delle beffe ei berfformiadau cyntaf yn La Fenice a'r Teatro Comunale di Bologna. Roedd ei première yn yr UD yn yr Opera Metropolitan ar 2 Ionawr 1926 gyda chast o sêr y byd opera oedd yn cynnwys Frances Alda fel Ginevra, Beniamino Gigli fel Giannetto, a Titta Ruffo fel Neri. [5]
Erbyn 1930, roedd yr opera wedi'i gweld mewn mwy na 40 o ddinasoedd ledled y byd. Fodd bynnag, dim ond am 12 perfformiad y bu yn rhedeg dros ddau dymor yn y Met, ac mae perfformiadau ar ôl 1930 wedi bod yn ysbeidiol, er nad yw'r opera erioed wedi gadael y repertoire yn llwyr. Cafodd adfywiadau mawr ym 1987 yng Ngŵyl Opera Wexford [6] ac ym 1999 yn Zurich Opera a'r Teatro Comunale di Bologna mewn cynhyrchiad a gyfarwyddwyd gan Liliana Cavani. Derbyniodd hefyd berfformiad cyngerdd gan Teatro Grattacielo yn Neuadd Alice Tully yn 2004.
Addasiad o ddrama wreiddiol Benelli yw ffilm 1942 The Jester's Supper, yn hytrach nag addasiad o'r opera.[7]
Rolau[golygu | golygu cod]
| Rôl | Math o lais | Cast premiere, 20 Rhagfyr 1924 [8] Arweinydd: Arturo Toscanini |
|---|---|---|
| Ginevra | soprano | Carmen Melis |
| Giannetto Malaspini | tenor | Hipólito Lázaro |
| Neri Chiaramantesi | bariton | Benvenuto Franci |
| Gabriello Chiaramantesi | tenor | Emilio Venturini |
| Tornaquinci | bas | Fernando Autori |
| Calandra | bas | Giuseppe Menni |
| Fazio | bariton | Aristide Baracchi |
| Cintia | mezzo-soprano | Gina Pedroni |
| Lapo | tenor | Palmiro Domenichetti |
| Meddyg | bariton | Ernesto Badini |
| Trinca | tenor | Francesco Dominici |
| Laldomine | mezzo-soprano | Cesira Ferrani |
| Fiammetta | soprano | Lina Lanza |
| Lisabetta | soprano | Cesarina (Cesira) Valobra |
| Canwr | tenor | Alfredo Tedeschi |
| Gweision Tornaquinci a'r Medici | ||
Crynodeb[golygu | golygu cod]
- Lle: Fflorens
- Amser: Cyfnod arweinyddiaeth Lorenzo de 'Medici
Act 1[golygu | golygu cod]
Mae Lorenzo de ’Medici wedi gorchymyn Tornaquinci i gynnal cinio yn ei dŷ i wneud heddwch rhwng Giannetto Malespini a’r brodyr Chiaramantesi, Neri a Gabriello. Roedd Neri wedi cymryd meistres Giannetto, Ginevra, drosto'i hun, ac fel "jôc", roedd ef a'i frawd wedi poenydio Giannetto trwy ei roi mewn sach, ei bigo â'u cleddyfau, a'i daflu i afon Arno. Yn benderfynol o gael dial, mae Giannetto yn argyhoeddi Neri, sydd wedi meddwi yng nghinio Tornaquinci, i wisgo yn ei arfwisg lawn a cheisio ymladd mewn ardal dosbarth isel o Fflorens. Ar ôl sibrydion a ledaenwyd gan was Giannetto, am y weithred, mae Neri yn cael ei frandio fel dyn gwallgof. Mae'n cael ei roi dan glo am y noson, tra bod Giannetto yn treulio'r nos gyda Ginevra, gan ei fod yn dywyll mae hi'n credu mai Neri ydyw.
Act 2[golygu | golygu cod]
Yn nhŷ Ginevra y bore wedyn, mae hi'n dysgu pwy oedd yn rhannu ei gwely'r noson flaenorol mewn gwirionedd. Mae hi'n falch yn hytrach na dan fraw, gan ddifaru dim ond nad oedd hi'n ei hadnabod ar y pryd gan y byddai wedi gwneud y cyplu yn fwy cyffrous fyth. Mae Neri yn byrstio i mewn ac yn cael ei gythruddo gan ymateb Ginevra a bradwrusrwydd Giannetto. Mae'r gweision Medici yn mynd i mewn ac yn llusgo Neri i ffwrdd eto.
Act 3[golygu | golygu cod]
Mae Neri wedi ei rwymo yn selerau'r Medici. Mae Giannetto a meddyg yn esgus ei drin am ei wallgofrwydd trwy ddod â sawl person y mae wedi cam-drin yn y gorffennol i'w plagio. Mae Lisabetta, un o'r menywod yr oedd Neri wedi cam-drin yn dal i fod mewn cariad ag ef ac yn teimlo trueni drosto. Pan fydd y lleill yn gadael, mae hi'n ei annog i ymddwyn yn wirioneddol wallgof, ac ar hynny bydd yn gofyn iddo gael ei ryddhau i'w gofal. Mae Giannetto yn dychwelyd ac yn arswydo gweld ei fod mewn gwirionedd wedi gyrru Neri yn wallgof. Mae'n annog maddeuant Neri, ond mae Neri yn parhau i ymddwyn fel gwallgofddyn ac yn ei anwybyddu. Mae Giannetto yn penderfynu parhau â’i ddial trwy ddweud wrth Neri y bydd yn cysgu gyda Ginevra unwaith eto'r noson honno.
Act 4[golygu | golygu cod]
Yn ei thŷ, mae Ginevra yn aros i gadw oed cariadus arall gyda Giannetto. Yn ddiarwybod iddi, mae Giannetto wedi dweud wrth Gabriello fod Ginevra yn ei garu ac yn aros amdano'r noson honno. Mae Neri, sydd bellach wedi'i ryddhau o'r selerau Medici, yn byrstio i mewn i ystafell wely Ginevra ac yn trywanu Ginevra a'r dyn y mae'n credu yw Giannetto i farwolaeth. Yna mae'n dod ar draws Giannetto yn aros amdano y tu allan i'r ystafell. Bellach mae Neri yn sylweddoli bod "jôc" olaf Giannetto wedi ei arwain at ladd ei frawd ei hun. Mae'n troi'n wirioneddol wallgof ac yn galw allan am Lisabetta. Mae dial Giannetto bellach wedi'i gwblhau, ond wedi'i boenydio gan yr hyn y mae wedi'i wneud, nid yw'n cymryd unrhyw bleser yn ei fuddugoliaeth.
Recordiadau[golygu | golygu cod]
Nid oes recordiadau stiwdio cyflawn o'r gwaith. Ymhlith y recordiadau wedi'u hail-lunio o berfformiadau byw a ryddhawyd ar CD mae :[8]
- Oliviero De Fabritiis (arweinydd), Cerddorfa Sinfonica di Milano della RAI, gydag Antonio Annaloro fel Giannetto, Gigliola Frazzoni fel Ginevra, ac Anselmo Colzani fel Neri. Recordiad byw o berfformiad radio ym Milan, 1956. Label: CD Myto [9]
- Gian Paolo Sanzogno (arweinydd), Cerddorfa Sinfonica di Piacenza, gyda Fabio Armiliato fel Giannetto, Rita Lantieri fel Ginevra, a Marco Chingari fel Neri. Recordiad byw o berfformiad llwyfan yn Piacenza, 1988. Label: CD Bongiovanni
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Umberto Giordano | Italian composer". Encyclopedia Britannica. Cyrchwyd 2020-09-28.
- ↑ "The Opera Critic Reviews :: Teatro alla Scala | La cena delle beffe". theoperacritic.com. Cyrchwyd 2020-09-28.
- ↑ Sutton (1961), tud. 221.
- ↑ Maggi (1999).
- ↑ Metropolitan Opera.
- ↑ "Artist Archive - Cena delle beffe". Wexford Festival Opera 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-11-26. Cyrchwyd 2020-09-28.
- ↑ IMDb - Blasetti, Alessandro (1942-02-09), La cena delle beffe, Amedeo Nazzari, Osvaldo Valenti, Clara Calamai, Valentina Cortese, Società Italiana Cines, https://www.imdb.com/title/tt0033456/, adalwyd 2020-09-28
- ↑ "Opera Today : GIORDANO: La Cena delle Beffe". www.operatoday.com. Cyrchwyd 2020-09-28.
- ↑ Recordings of La cena della beffe, operadis-opera-discography.org.uk
Ffynonellau
- Baxter, Robert (Spring 2001). "Recordings - Giordano: La cena delle beffe". The Opera Quarterly 17: 343-347. doi:10.1093/oq/17.2.343.
- Capri, Antonio (1971). Storia della musica: Dalle antiche civiltà orientali alla musica elettronica. Casa Editrice Dr. Francesco Vallardi.
- Casaglia, Gherardo (2005)."La cena delle beffe, 20 December 1924". L'Almanacco di Gherardo Casaglia (in Italian).
- Gelli, Piero, gol. (2007). "Cena delle beffe, La". Dizionario dell'Opera. Baldini Castoldi Dalai. ISBN 978-88-6073-184-5. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-07-24. Cyrchwyd 2020-09-28.
- Maggi, Luciano (April 1999). "Invito a cena côn beffe". Nautilus.
- Metropolitan Opera, "La Cena delle Beffe, 1 February 1926" on the MetOpera database
- Midgette, Anne (25 November 2004). "How Renaissance Folks Kept Busy of an Evening". The New York Times.
- Anon. (18 December 1910). "Many New Plays Invite" (PDF). The New York Times.
- Sutton, Howard (1961). The Life and Work of Jean Richepin. Librairie Droz. ISBN 9782600034586.
- Upton, George P.; Borowski, Felix (2005) [1928]. "La cena delle beffe". The Standard Opera and Concert Guide (Part One). Kessinger Publishing. ISBN 1-4191-5361-7.
- Woollcott, Alexander (20 September 1919). "The Play: The Jest Resumes" (PDF). The New York Times.
Darllen pellach[golygu | golygu cod]
- Davis, Peter G., "Giordano's La cena delle beffe ", The New York Times, 3 Mehefin 1981.
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- La cena delle beffe
- Testun llawn La cena delle beffe: poema drammatico in quattro ati, y ddrama gan Sem Benelli a addaswyd yn ddiweddarach fel libreto ar gyfer La cena delle beffe Giordano (yn Eidaleg).