Jerash

Jerash
Math	dinas
Poblogaeth	50,745
Cylchfa amser	UTC+2
Gefeilldref/i	Orăștie
Daearyddiaeth
Sir	Jerash Governorate
Gwlad	Gwlad Iorddonen
Arwynebedd	410 km²
Uwch y môr	600 ±1 metr
Cyfesurynnau	32.2723°N 35.8914°E
Statws treftadaeth	Tentative World Heritage Site
Manylion
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Mae Jerash (Arabeg: جرش; Hen Groeg: Γέρασα; sillafiadau eraill: Jerash, Jerasz, Jarash, yr hen Geraz neu Geras a enwir yn y Beibl) yn ddinas yn yr Iorddonen, ac yn dref weinyddol Ardal Lywodraethol Jerash (muhafazy Jerash) sef y gofernad lleol. Mae wedi ei leoli tua 50 km i'r gogledd o'r brifddinas, Amman. Poblogaidd yn ddinas yn 2015 oedd 50,745,^[1]

Mae'n adnabyddus am ei gwyliau diwylliannol a chelfyddydol blynyddol a gynhalir ym mis Gorffennaf sy'n denu artistiaid o bob cwr o'r byd.

Hanes[golygu | golygu cod]

Map o'r Decapolis yn dangos lleoliad hen ddinas Gerasa (Jerash gyfoes)

Yn ôl pob tebyg, fe'i sefydlwyd yn y bedwaredd ganrif CC gan Alecsander Fawr neu ei Perdikkas cyffredinol. Rhoddir rhai ffynonellau hefyd gan y 3g CC (gan Ptolemi II Philadelphus) neu'r 2g CC (gan Antiochus IV Epiphanes) [troednodyn angenrheidiol]. Ar ddiwedd yr 2g CC, a gafodd ei garcharu gan y Maccabees i Jiwda, yn 63 CC, cafodd ei feddiannu gan fyddin Rufeinig Pompey. Ffynnodd y ddinas yn ystod teyrnasiad yr Ymerawdwr Trajan]] (2g). Daeth oddi yno, ymysg eraill - yr athronydd Pythagorean Nikomachos o Gerazy. Yn y 6g, codwyd o leiaf 7 eglwys yn y ddinas yn ystod rheol Ymerodraeth Fysantaidd Justinian. Yn 614, gorchfygwyd Gerasa gan Sasanidzi, ac yn 636 gan yr Arabiaid. Yn 749, dinistriwyd y ddinas gan ddaeargryn. Darganfuwyd yr adfeilion yn 1806 gan Ulrich Seetzen.

Safle archeolegol[golygu | golygu cod]

Mae'r safle archeolegol yn cynnwys adfeilion un o'r dinasoedd Rhufeinig a gadwyd orau o'r cyfnod hynafiaeth. Mae'r henebion pwysicaf yn cynnwys:

Teml Artemis - noddwr y ddinas - a adeiladwyd yn 150-170, wedi'i leoli ar y brif stryd ("Cardo Maximus"), lle arweiniodd y grisiau anferthol sy'n arwain at y porth ato. Prif ran y deml oedd ystafell gyda dimensiynau 160x120 metr gydag allor aberthol yn y canol, wedi'i hamgylchynu gan golofn (11 o 12 colofn a gadwyd)); wedi'i orchuddio â nenfwd pren unwaith. Nodir y deml yn y Beibl, Mc 5:1, Luc 8:26.^[2]
Teml Zeus - y mae nifer o golofnau pwerus 15 metr wedi eu cadw. O'i blaen mae teras lle arweiniodd gweddillion y grisiau anferthol at y Fforwm Oval;

Theatr Rufeinig (gogledd) a adeiladwyd yn 165, estyniad yn 235, ac ar ôl hynny gallai'r gynulleidfa dderbyn 1 600 o bobl (wal wedi'i hail-adeiladu'n rhannol yn y proscenium)

Theatr Rufeinig (i'r de) am 5,000 o seddi, a adeiladwyd ym mlynyddoedd 81-96 ac a gedwir mewn cyflwr gwell na'r theatr ogleddol

hipodrôm (maes rasio ceffylau) o'r metr cyntaf i'r drydedd ganrif, 244x50 metr, y gallai ei gynulleidfa gynnwys 15,000 o bobl. Ar ôl i'r ddinas gael ei chymryd drosodd gan Sasanidów, fe'i defnyddiwyd fel arena polo

Porth y De - a adeiladwyd ar ffurf bwa tri-arc triphlyg, ar hyn o bryd yn fynedfa i dwristiaid (mae yna swyddfeydd tocynnau wrth ei ymyl)
Fforwm Hirgrwn - y tu ôl i Borth y De, 90x80 metr. Wedi'i amgylchynu gan 56 colofn ļonig, yn rhan ganolog ffynnon VII

cyfadeilad o faddonau Rhufeinig a adeiladwyd ar droad yr ail a'r drydedd ganrif. Nodir y fforwm yn y Beibl, Mc 5:1; Luc 8:26 ^[3] nimfeum (tua 191) - ffynnon gyhoeddus wedi'i haddurno'n gyfoethog, gyda siâp hemisfferig a chilfachau addurnol, lle mae'n debyg bod cerfluniau unwaith. O'r rhan hanner crwn ganolog, rhedodd dŵr i lawr i'r basn siâp cragen isod. Amgaewyd rhan isaf y ffynnon mewn marmor

Adfeilion eglwysi Cristnogol

Sant Teodora a adeiladwyd yn 496 ar ffurf basilica tair-corff (ychydig o fosaigau wedi'u cadw)

Eglwys Esgob Eseia', y mae mosäig y VI wedi'i chadw ohoni

Eglwys St. Kosmy a Damian o'r 6g, gyda brithwaith bron yn gyfan gwbl gyda phatrymau geometrig cymhleth

Eglwys Sant Ioan Fedyddiwr hefyd o'r chweched ganrif, wedi'i ddifrodi'n ddifrifol

Eglwys Sant Siôr a adeiladwyd yn y 6ed ganrif, oedd yr unig ddaeargryn a oedd wedi goroesi yn 749

Jeresh Gyfoes[golygu | golygu cod]

Economi[golygu | golygu cod]

Mae economi Jerash yn dibynnu'n drwm ar fasnach a thwristaieth. Mae'r ddinas hefyd yn ffynhonell cyfran o weithlu addysgiedig a sgil uchel yr Iorddonen. Mae lleoliad y ddinas, sydd hanner awr o bellter o dri o ddinasoedd fwyaf y wlad, (Amman, Zarqa ac Irbid), yn gwneud Jeresh yn ganolfan busnes boblogaidd.