Hwmws
Dip o'r Lefant yw hwmws (Arabeg: حُمُّص, enw Arabaidd llawn: hummus bi tahini Arabeg: حمص بالطحينة) a wnaed o ffacbys wedi'u malu neu ffa eraill, wedi'u cymysgu â tahini, olew olewydd, sudd lemwn, halen a garlleg.[1] Mae'n boblogaidd yn y Dwyrain Canol a Môr y Canoldir, ac ym mwyd y Dwyrain Canol ar draws y byd. Mae hwmws hefyd ar gael ym mwyafrif o siopau bwyd Gogledd America ac Ewrop.
Hanes[golygu | golygu cod]
Cofnodir y ryseitiau cynharaf ar gyfer bwyd tebyg i hummus bi tahina mewn llyfrau coginio a ysgrifennwyd yng Nghairo yn yr 13g.[2] Mae rysait ar gyfer piwri oer o ffacbys gyda finegr a lemwn wedi'i biclo a pherlysiau, sbeisys ac olew, ond heb tahini na garlleg, i'w weld yn y Kanz al-Fawa'id fi Tanwi' al-Mawa'id;[3] ac mae piwri o ffacbys a tahini o'r enw hummus kasa yn ymddangos yn y Kitab Wasf al-Atima al-Mutada: piwri ffacbys a tahini sy’n sail iddo, a chaiff ei asideiddio â finegr (ond dim lemwn), ond mae hefyd yn cynnwys llawer sbeisiau, perlysiau a chnau, heb arlleg. Caiff ei weini wedi'i rolio'n fflat a'i adael dros nos,[4] sydd o bosib yn rhoi gwead gwahanol iawn i hummus bi tahina. Yn wir, mae ei brif gynhwysion —ffacbys, sesame, lemwn, a garlleg—wedi cael eu bwyta yn yr ardal am filenia.[5][6] Er y caiff ffacbys eu bwyta'n helaeth yn y rhanbarth, roeddent yn cael eu coginio'n aml mewn prydau a stiwiau poeth,[7] nid yw ffacbys piwri oer gyda tahini yn ymddangos cyn cyfnod yr Abbasiaid yn yr Aifft a'r Lefant.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Sami Zubaida, "National, Communal and Global Dimensions in Middle Eastern Food Cultures" yn Sami Zubaida a Richard Tapper, A Taste of Thyme: Culinary Cultures of the Middle East, (Llundain ac Efrog Newydd, 1994/2000) ISBN 1-86064-603-4, t. 35.
- ↑ Encyclopedia of Jewish Food, John Wiley & Sons, 2010, By Gil Marks, page 270
- ↑ Lilia Zaouali, Medieval Cuisine of the Islamic World, University of California Press, 2007, ISBN 978-0-520-26174-7, translation of L'Islam a tavola (2004), p. 65
- ↑ Perry et al., p. 383
- ↑ Tannahill p. 25, 61
- ↑ Brothwell & Brothwell passim
- ↑ e.g. a "simple dish" of meat, pulses and spices described by Muhammad bin Hasan al-Baghdadi in the 13th century, Tannahill p. 174