Gwladwriaeth Ddofn
| Math | damcaniaeth gydgynllwyniol  |
|---|---|
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae Gwladwriaeth Ddofn, a elwir gan amlaf yn Y Wladwriaeth Ddofn (Saesneg: Deep State[1] ar ôl y Tyrceg, derin devlet[2]) yn fath o reolaeth y wladwriaeth sy'n cynnwys rhwydwaith a allai fod yn gyfrinachol ac anawdurdodedig o bobl bwerus a grymoedd cymdeithasol sy'n gweithredu'n annibynnol o lywodraeth y wladwriaeth a'r arweinyddiaeth wleidyddol ac sydd â'u hagenda a'u nodau eu hunain. Tarddodd y term yn Nhwrci, ond fe'i defnyddir yn arbennig yng nghyd-destun y "Deep State in the United States", damcaniaeth cynllwyn sy'n awgrymu bod cydweithrediad a chyfeillgarwch yn y system wleidyddol yn gyfystyr â "chyflwr cudd" nad yw'n cael ei reoli gan y llywodraeth sy'n cael ei hethol yn ddemocrataidd. Mae eraill wedi disgrifio'r Deep State fel y rhannau hynny o weinyddiaeth y wladwriaeth lle nad oes gan y cyhoedd fynediad parod.[3]
Mewn defnydd poblogaidd, mae gan "The Deep State" arwyddocâd negyddol yn bennaf, ond nid yw hynny'n golygu bod yr un peth yn berthnasol mewn ystyr wyddonol. Mae ystod o gymwysiadau posibl i'r term, gan gynnwys y cysyniad o lywodraeth gysgodol.
Gall y term "cyflwr dwfn" gyfeirio at:
- Cynlluniau i lywodraeth frys gymryd drosodd os bydd trychineb
- Llywodraeth sy'n cael ei rhedeg gan:
- fiwrocratiaeth anetholedig neu gangen o fewn y gwasanaethau diogelwch
- mae gan "cyflwr o fewn y wladwriaeth" neu "cyflwr dwfn" sawl enghraifft
- Y Wladwriaeth Ddofn yn Nhwrci
- Gwladwriaeth Ddofn UDA (damcaniaeth cynllwyn)
- "lywodraeth gysgodol" neu "lywodraeth ddirgel"
Mae ffynonellau posibl trefniadaeth gwladwriaeth ddwfn yn cynnwys elfennau troseddol o fewn organau’r wladwriaeth, megis y lluoedd arfog neu awdurdodau cyhoeddus (asiantaethau cudd-wybodaeth, yr heddlu, heddlu cudd, cyrff gweinyddol a biwrocratiaeth gyhoeddus). Gall cyflwr dwfn hefyd fod ar ffurf swyddogion gyrfa sydd wedi hen ymwreiddio yn gweithredu mewn modd dewisol nad yw'n gynllwynio i hybu eu hasiantaeth neu les y cyhoedd. Weithiau gall hyn wrthdaro â'r weinyddiaeth wleidyddol bresennol. Gall pwrpas cyflwr dwfn gynnwys parhad ar gyfer y wladwriaeth ei hun, sicrwydd swydd, gwell pŵer ac awdurdod, a mynd ar drywydd nodau ideolegol neu raglennol. Gall y wladwriaeth ddwfn weithredu mewn gwrthwynebiad i agenda'r cynrychiolwyr etholedig trwy atal, gwrthsefyll a difrodi rheolau, amodau a chyfarwyddebau sefydledig.
"Gwladwriaeth o fewn y wladwriaeth"[golygu | golygu cod]
Mae'r ymadrodd "gwladwriaeth o fewn y wladwriaeth" yn hŷn na'r term "gwladwriaeth ddofn", ond fe'i defnyddir i raddau am yr un ffenomenon. Mae rhai sydd dros amser ac yn systematig yn diystyru'r arweinyddiaeth ffurfiol, heb o reidrwydd yn bwriadu tanseilio pŵer a statws yr arweinyddiaeth ffurfiol.[4] Mae'r term "y wladwriaeth ddofn" yn cyfeirio mwy at sefydliad cudd sy'n ceisio trin y wladwriaeth gyhoeddus.
Etymoleg a defnydd hanesyddol[golygu | golygu cod]
Mae'r cysyniad modern o gyflwr dwfn yn gysylltiedig â Thwrci - rhwydwaith cyfrinachol tybiedig o swyddogion milwrol a'u cynghreiriaid sifil sy'n ceisio cadw gweinyddiaeth seciwlar y wladwriaeth yn seiliedig ar syniadau Mustafa Kemal Atatürk o 1923.[5] Mae syniadau tebyg yn hŷn. Yn ddiweddarach mabwysiadwyd yr Groegeg κράτος ἐν κράτει, (kratos no kratei) yn Lladin - fel imperium i imperio[6] neu 'gwladwriaeth o fewn gwladwriaeth').
Yn yr 17g a'r 18g, roedd y ddadl wleidyddol yn ymwneud â gwahaniad eglwys a gwladwriaeth, yn aml yn troi o amgylch y farn y gall yr Eglwys ddod yn fath o wladwriaeth o fewn y Wladwriaeth os na chaiff hyn ei rwystro gan y cynrychiolwyr etholedig.[7]
Yn gynnar yn yr 20g, defnyddiwyd y wladwriaeth ddofn hefyd i gyfeirio at gwmnïau sy'n eiddo i'r wladwriaeth neu gwmnïau preifat sy'n gweithredu'n annibynnol ar reolaeth reoleiddiol neu lywodraeth.[8]
Dealltwriaeth wyddonol[golygu | golygu cod]
O fewn gwyddor gymdeithasol yn gyffredinol a gwyddoniaeth wleidyddol yn arbennig, mae ymchwilwyr yn gwahaniaethu rhwng Positifiaeth ("beth") a Normativiaeth ("beth ddylai fod").[9] Gan fod gwyddoniaeth wleidyddol yn ymdrin â phynciau sy'n gynhenid yn wleidyddol ac yn aml yn ddadleuol, mae'r gwahaniaeth hwn rhwng "beth sy'n" (cadarnhaol) a "beth ddylai fod" (normative) yn bwysig oherwydd ei fod yn caniatáu i wahanol bobl sydd â safbwyntiau byd-eang gwahanol drafod achosion, dulliau gweithio ac effeithiau gwleidyddiaeth a strwythurau cymdeithasol. Felly, er y gall darllenwyr anghytuno ynghylch rhinweddau normadol y "cyflwr dwfn" (hy, a yw'n dda neu'n ddrwg), mae'n dal yn bosibl astudio rhinweddau cadarnhaol (hy, ei darddiad a'i effeithiau) heb fod angen asesiad normadol.
Enghreifftiau[golygu | golygu cod]
Mae'r hyn a elwir yn "garwriaeth Meyer" yn 1978 yn enghraifft ddefnyddiol o'r "cyflwr dwfn" yn Norwy. Trwy gyd-ddigwyddiad pur, datgelwyd y grŵp cyfrinachol Stay Behind eleni. Adeiladwyd "byddin gysgodol", wedi'i lleoli mewn fila urddasol yng nghanol Oslo, y tu ôl i gefn y Storting, a heb reolaeth a rheolaeth wleidyddol - a chyda chysylltiadau agos â'r sefydliadau cudd-wybodaeth pwerus CIA a MI6.[10]
Y Wladwriaeth Ddofn a'r Deyrnas Unedig[golygu | golygu cod]
Yn ôl awdur Blog Glyn Adda roedd y Wladwriaeth Ddofn Brydeinig i'w gweld yn ystod seremoni Coroni Siarl III yn Frenin Loegr ym mis Mai 2023. Dywed, "Yn awr, fe lunnir ac fe weithredir y polisïau, mewn enw ar ran y goron, gan ddau gorff: (a) yn wyneb haul, gan Senedd Westminster, ac i fesur llawer llai gan y seneddau datganoledig, a (b) yn y cysgodion, gan y Wladwriaeth Ddofn."[11]
Mae Gwasanaeth Sifil y DU wedi cael ei alw'n gyflwr dwfn gan uwch wleidyddion. Dywedodd Tony Blair: "Ni allwch ddiystyru faint maen nhw'n credu yw eu gwaith nhw i redeg y wlad mewn gwirionedd a gwrthsefyll y newidiadau a gyflwynwyd gan bobl y maen nhw'n eu diswyddo fel gwleidyddion 'yma heddiw, wedi mynd yfory'. Maent yn gweld eu hunain yn wirioneddol fel gwir warcheidwaid y wlad. diddordeb cenedlaethol, a meddwl mai eu gwaith nhw yn syml yw eich blino chi a’ch aros allan.”[12]Ymdrechion y Gwasanaeth Sifil i rwystro gwleidyddion etholedig yw testun y gomedi ddychanol boblogaidd Yes Minister ar deledu’r BBC, a darddodd o yr 1980au.
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Oppslagsordet deep state i Merriam-Webster online dictionary
- ↑ [https://naob.no/ordbok/dypstat Oppslagsordet «dypstat» i Det Nordke Akademis ordbok)
- ↑ Johan Slåttavik yn Dagsavisen 2018
- ↑ "ÉTAT : Définition de ÉTAT" (yn Ffrangeg). Centre National de Resources Textuelles et Lexicales (CNRTL). Cyrchwyd 2021-04-24.
- ↑ Filkins, Dexter (12 Mawrth 2012). "The Deep State" (PDF). The New Yorker. Cyrchwyd 31 Rhagfyr 2018.
- ↑ fra Baruch Spinoza: Tractatus politicus, Caput II, § 6.
- ↑ Cf William Blackstone, Commentaries on the Laws of England, IV, c.4 ss. iii.2, p. *54, where the charge of being imperium in imperio was notably levied against the Church
- ↑ Daniel De Leon: "Imperium in imperio" in: Daily People, June 4, 1903.
- ↑ Johnson, Janet Buttolph; Reynolds, H. T. (Henry T.) (2005). Political science research methods (yn Saesneg). Washington, D.C.: CQ Press. tt. 28–29. ISBN 1-56802-874-1. OCLC 55948042.
- ↑ Kjølleberg, Even (2020-04-11). "James Bond, den mystiske skipsrederen og Norges hemmelige hær". NRK. Cyrchwyd 2021-04-24.
- ↑ "Y Floedd". Blog Glyn Adda. 3 Mai 2023.
- ↑ Khan, Shehab (6 February 2018). "David Cameron's former director of strategy says Tony Blair warned him about a 'deep state' conspiracy". The Independent. Cyrchwyd 26 April 2018.
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- Disinformation: Is Wales at a Greater Risk? The Welsh Agenda, gwefan Sefydliad Materion Cymreig, Awst 2021
- The “deep state” is real. But it’s not what Trump thinks it is, David Rohde ar wefan newyddion Vox, Mai 2020
